VĂN HÓA ONLINE – ĐỊA LÝ NHÂN VĂN – THỨ NĂM APRIL 06, 2023
Ý kiến/Bài vở vui lòng gởi về Email: lykientrucvh@gmail.com
Những ngày cuối của Luang Prabang xinh đẹp
Các chuyên gia của UNESCO nhấn mạnh rằng một con đập khổng lồ sẽ phá hủy “tính xác thực và toàn vẹn” của Di sản Thế giới ở Lào.
By Tom Fawthrop
March 24, 2023
(Nhà báo Tom Fawthrop, sống ở Đông Nam Á, là cộng tác viên thường xuyên cho Guardian, Economist, South China Morning Post và The Diplomat trong nhiều năm). Lược dịch từ:
https://thediplomat.com/2023/03/the-last-days-of-beautiful-luang-prabang/
Thành cổ Luang Prabang, nằm ẩn mình trong vùng núi phía Bắc Lào, nó đã tồn tại một cách thần kỳ qua nhiều thế kỷ.
Được bảo tồn bởi vẻ biệt lập đẹp như tranh vẽ, đây là trung tâm mang tính biểu tượng của Phật giáo, văn hóa và lịch sử Lào. Làn sóng khách du lịch dự kiến sẽ tràn ngập Luang Prang trong năm nay, được thúc đẩy bởi hàng loạt đánh giá lạc quan từ các hãng tin như National Geographic, CNN và tạp chí Time, tất cả đều liệt kê thị trấn được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.
Luang Prabang rất được yêu thích là điểm đến không thể bỏ qua ở Châu Á vào năm 2023. Nhưng sự phục hồi du lịch và phục hồi kinh tế được dự đoán đã bị che mờ bởi những tin tức khủng khiếp đối với thị trấn nổi tiếng là một ốc đảo hoang sơ về nghành du lịch sinh thái và văn hóa.
Đó là việc xây dựng một con đập lớn chỉ cách thành phố di sản 25 km về phía thượng nguồn và cách các ngôi đền Phật giáo tôn kính ẩn bên trong hang động Pak Ou chỉ 4 km.
Tin xấu hơn nữa là các nhà thiết kế đô thị Thái Lan nói vệc đang xây dựng con đập này trong khu vực dễ xảy ra động đất. Nhà địa chấn học hàng đầu Thái Lan Punya Churasiri cho biết: “Chúng tôi rất lo lắng về đứt gãy địa chấn chỉ cách khu vực đập Luang Prabang 8,6 km. “Thật quá nguy hiểm để tiếp tục với dự án này.”
Thông tin vệ tinh giám sát đập Mê Kông của Trung tâm Stimson đã chứng minh rằng những cảnh báo này đã bị phớt lờ và việc xây dựng con đập của Dự án Thủy điện Luang Prabang (LPHP) đã bắt đầu. Sự thanh bình của bờ sông đã bị phá vỡ bởi tiếng ồn ào, bụi bặm và sự gián đoạn của việc xây dựng đập.
Công trình xây dựng tại khu vực đập Luang Prabang. Vị trí đập cách thành phố di sản Luang Prabang 25 km, nhưng tác động của nó sẽ được cảm nhận ở một khoảng cách rộng hơn nhiều thông qua hồ chứa của nó. Ảnh © Bangkok Tribune/ S. Chuen.
Luang Prabang sẽ trở thành một thiên đường đã mất?
Bản đồ lưu vực sông Mekong. Nguồn wikipedia.
Lào, khi ký thỏa thuận Di sản Thế giới năm 1995 với UNESCO, đã cam kết bảo tồn thiên nhiên, văn hóa và lịch sử dọc theo ngã ba sông Mekong và sông Nam Khan.
(ct: Người Lào và người Thái gọi sông với tên Mènam Khong (Mè là mẹ, nam là sông, tức "sông mẹ", tựa như "sông cái" theo thói quen gọi sông lớn của người Việt cổ), và là cội nguồn của tên quốc tế "Mekong" hiện nay khi bỏ đi từ "nam". Sử Việt Nam thì gọi là Sông Khung/wikipedia.)
Tuy nhiên, lời kêu gọi của UNESCO đối với chính phủ Lào dừng việc xây dựng đã bị phớt lờ. Nhà đầu tư Thái Lan và tập đoàn kỹ thuật CK Power, một công ty con của Ch.Karnchang có trụ sở tại Bangkok, đã tăng tốc xây dựng trong năm nay.
Vào tháng 4 năm 2022, một báo cáo giám sát chi tiết của UNESCO đã chỉ rõ rằng dự án thủy điện 1.460 megawatt này, do vị trí gần nguy hiểm với khu vực động đất đang hoạt động, là mối đe dọa lớn đối với sự toàn vẹn và an toàn của một trong những di sản thế giới nổi bật của châu Á.
Báo cáo này đã đưa ra một đánh giá toàn diện về các tác động di sản có thể xảy ra. Trong phần kết luận, đoàn giám sát khuyến nghị Lào “thực hiện phương pháp phòng ngừa, không theo đuổi LPHP và di dời dự án.” Nhưng báo cáo năm 2022 này phần lớn đã bị bỏ qua.
Gary Lee, giám đốc chương trình Đông Nam Á của International Rivers, nhận xét: “Chính phủ Lào và các nhà phát triển đập Luang Prabang một lần nữa chọn cách phớt lờ các bằng chứng. “Nó cho thấy rằng lợi nhuận và quyền lợi được đầu tư đang thúc đẩy các quyết định, chứ không phải khoa học hay mối quan tâm về nhiều giá trị kinh tế, môi trường và văn hóa và lợi ích mà dòng sông mang lại.”
Brian Eyler, giám đốc chương trình Mekong của tổ chức tư vấn Mekong có trụ sở tại Washington, có vẻ khó tin rằng một chính phủ sở tại lại mạo hiểm với vị thế Di sản Thế giới của UNESCO để xây dựng một con đập hầu như không mang lại lợi ích gì cho người dân Lào.
Ông nói: “Lý do bề ngoài để xây dựng những con đập này là để hỗ trợ sự phát triển kinh tế của Lào, nhưng Lào đã từ bỏ trò lố bịch ‘pin của khu vực’. “Bây giờ những con đập này chỉ đẩy đất nước vào nợ nần. Tham nhũng là động lực chính cho sự phát triển của con đập này.”
UNESCO đã trao tặng danh hiệu Di sản Thế giới cho Luang Prabang vì sự hài hòa giữa thiên nhiên và nhiều kho tàng văn hóa và lịch sử tại địa điểm này. Giáo viên người Thái Lan Niwat Roykaew, người giành Giải thưởng Môi trường Goldman 2022, hiểu sâu sắc ý nghĩa về việc người dân Mekong đang trên bờ vực mất Luang Prabang.
“Tôi đã thấy Luang Prabang. Tôi đã thấy một thành phố xinh đẹp trên trời. Khi tôi đến thăm thành phố di sản này, tôi thấy mọi thứ về thiên nhiên và văn hóa đều rất tốt. Nó có gạo, cá, thực phẩm, cây xanh và đời sống văn hóa phong phú. Đó là một thiên đường,” Niwat nói.
“Nếu đập Luang Prabang được xây dựng, họ sẽ phá hủy sự giàu có [sinh thái] và sự phong phú của sông Mekong. Chúng ta sẽ mất Thành phố Thiên đàng. Nó sẽ là một thiên đường bị mất. Và việc xây dựng một con đập là rất khủng khiếp đối với hệ sinh thái của sông Mekong.”
++++++++++++++++++++++++++++++
XEM THÊM:
Bóp nghẹt dòng chảy tự do của Mekong
Theo Tiến sĩ Philip Hirsch, giáo sư danh dự về địa lý tại Đại học Sydney, Luang Prabang đang bị bao vây bởi một loạt các đập và hồ chứa. Hirsch giải thích: “Dòng sông của Luông Pha Băng đã bị biến thành gần như hồ do tác động dự phòng của đập Xayaburi, cách đó 130 km về phía hạ lưu. “Phần cuối của hồ chứa Xayaburi trải dài 20 km về phía thượng nguồn từ địa điểm của UNESCO.” Nếu dự án LPHP tiến triển, từ Xayaburi đến Luang Prabang đến Pak Beng đến biên giới Lào-Thái – khoảng cách hơn 700 km – sông Mekong sẽ biến thành một mạng lưới các hồ chứa nước tĩnh. Điều này có nghĩa là dòng chảy tự do và sự sống tinh túy của dòng sông, rất quan trọng đối với sự sống còn của nghề cá và an ninh lương thực của hàng chục triệu người, sẽ dần bị bóp nghẹt cho đến khi dòng sông không còn hoạt động như một. Sự chia cắt của dòng sông này khiến nhiều người trong ngành du lịch cảnh giác, đặc biệt là các công ty lữ hành gửi những chiếc thuyền truyền thống của Lào trong chuyến du lịch sinh thái kéo dài hai ngày dọc theo sông Mê Kông từ biên giới Thái Lan đến Luang Prabang. Rất lâu trước khi đập Pak Beng hoàn thành, công việc kinh doanh của họ sẽ bị hủy hoại. “Con đập sẽ làm nản lòng khách du lịch và sẽ chặn các chuyến đi thuyền dọc theo con sông từ biên giới Thái Lan,” một hướng dẫn viên Luang Prabang nói với The Diplomat. “Nó sẽ gây ra vấn đề cho lối sống của chúng ta.” Giống như hầu hết người dân địa phương mà tôi đã nói chuyện, người hướng dẫn không muốn được trích dẫn tên, vì sợ bị trả thù vì đã chỉ trích chính phủ Lào.
Thuyền trên sông truyền thống của Lào rất quan trọng đối với nền kinh tế địa phương và là một phần quan trọng trong các tuyến du lịch sinh thái từ Thái Lan đến Luang Prabang. Ảnh của Tom Fawthrop.
Hầu hết các nhà hoạch định chính sách trong khu vực đều trông cậy vào Ủy hội sông Mekong (MRC), một cơ quan bao gồm Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam, để hỗ trợ bảo vệ môi trường.
Nhưng với tư cách là một cơ quan tư vấn, nó không có bất kỳ quyền phủ quyết nào đối với các quyết định của các quốc gia thành viên.
Trong cuộc tham vấn với các bên liên quan trong khu vực vào năm 2020, MRC đã phân loại đập Luang Prabang “là một con đập cực kỳ rủi ro”, nhưng không đề xuất chấm dứt dự án hoặc tiến hành một nghiên cứu chuyên sâu.
Điều kỳ lạ là MRC đã không tham khảo ý kiến của bất kỳ chuyên gia Di sản Thế giới nào, và dường như đã không thuê bất kỳ nhà địa chấn học nào để đánh giá mức độ an toàn của đập. Như Punya Churasiri, nhà địa chấn học người Thái Lan, đã nhận xét: “Một loạt đập có thể kích hoạt địa chấn do hồ chứa gây ra chưa được MRC điều tra.”
Hirsch đã chỉ trích phạm vi của MRC là quá hẹp. Ông nói: “Mặc dù tham vấn trước của [MRC] không thể phủ quyết một con đập, nhưng họ đã bỏ qua việc cung cấp một nghiên cứu đầy đủ về các tác động của di sản. Theo Lee của International Rivers, “việc xây dựng đập Luang Prabang cũng chỉ ra sự thất bại của MRC và quy trình Tham vấn trước của nó. Các Kế hoạch Hành động Chung (JAP) đã làm được rất ít trong việc giải quyết một cách có ý nghĩa các mối quan tâm của cộng đồng, xã hội dân sự và các nước láng giềng.”
Nếu UNESCO từng có bất kỳ hy vọng nào trong việc chữa khỏi “cơn sốt đập” của các nhà lãnh đạo cộng sản Lào – với 65 đập thủy điện của Lào đang hoạt động vào năm 2019, chính phủ đang vắt sữa từng con sông để lấy điện – thì điều đó dường như chỉ là mơ tưởng.
Nhưng có một triển vọng thực tế hơn đối với chính phủ Thái Lan thông qua vận động hành lang của mạng lưới các tổ chức phi chính phủ vùng sông nước phía đông bắc Thái Lan.
Bangkok từ lâu đã hỗ trợ nhập khẩu điện từ thủy điện Lào. Nếu Thái Lan lắng nghe tiếng nói của xã hội dân sự và các chuyên gia Mekong, thì có thể có những lựa chọn thay thế. Có một số lý do chính đáng để Thái Lan thay đổi chính sách năng lượng và không mua dự án rủi ro cao này.
Lee chỉ ra rằng Thái Lan “có nguồn cung điện dư thừa rất lớn – biên độ dự trữ của nước này tương đương với hơn 10 đập Luang Prabang. Thái Lan có tỷ suất dự trữ là 16.900MW hay 34%, cao hơn gấp đôi so với tiêu chuẩn quốc tế về tỷ suất dự trữ là 15%. Lee kết luận: “Điều này nhấn mạnh rằng động lực chính của các con đập không phải là nhu cầu năng lượng và an ninh, mà là tạo ra lợi nhuận cho một số ít người gây thiệt hại cho sông Mekong và các cộng đồng phụ thuộc vào dòng sông.”
Tuy nhiên, Hội đồng Năng lượng Thái Lan của chính phủ đã phớt lờ những mâu thuẫn và chính sách cũ đã được đổi mới. Năm ngoái, Thái Lan đã ký Biên bản ghi nhớ cho ba đập mới trên dòng chính sông Mekong, bao gồm Dự án thủy điện Luang Prabang, hoàn chỉnh với các thỏa thuận mua bán điện. Điều đó khiến Bangkok mâu thuẫn với các nghĩa vụ của UNESCO trong việc bảo vệ di sản thế giới.
Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong tại Viêng Chăn, Lào. Ảnh của Tom Fawthrop.
Di sản so với Thủy điện
Biên bản ghi nhớ cam kết Thái Lan mua điện từ LPHP rõ ràng mâu thuẫn với các nghĩa vụ của Thái Lan tại Liên hợp quốc.
Theo mục 6.3 của Công ước Di sản Thế giới năm 1972 của Liên Hợp Quốc mà Thái Lan là một bên ký kết, “Mỗi quốc gia thành viên cam kết không thực hiện bất kỳ biện pháp cố ý nào có thể gây tổn hại trực tiếp hoặc gián tiếp đến di sản văn hóa và thiên nhiên nằm trên lãnh thổ của quốc gia thành viên khác. với quy ước này.”
Minja Yang, cựu giám đốc di sản UNESCO khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, làm rõ: “Chính phủ Thái Lan, với tư cách là một Quốc gia thành viên của Công ước Di sản Thế giới, có nghĩa vụ ngăn chặn các công ty đã đăng ký tại quốc gia của họ làm tổn hại đến các Di sản Thế giới không chỉ trong phạm vi lãnh thổ của mình. lãnh thổ, mà còn ở các quốc gia khác.”
Tuy nhiên, trường hợp của Luang Prabang đáng buồn cho thấy Ủy ban Di sản Thế giới liên chính phủ gồm 21 bang có khả năng ngăn chặn các công trình công cộng và tư nhân có hại lâu hơn như thế nào.
Đập Luang Prabang chỉ là con đập mới nhất trong hàng dài các con đập phá hoại gây nguy hiểm cho di sản thế giới. Các biện pháp trừng phạt của UNESCO đối với các quốc gia thành viên không bảo vệ các di sản của họ chỉ giới hạn ở việc bị đưa vào danh sách đen “Di sản đang gặp nguy hiểm”.
Nhưng vì thiệt hại đối với di sản thiên nhiên của sông Mekong là không thể đảo ngược, việc được thêm vào danh sách đen sẽ không có tác dụng gì trừ khi UNESCO có thể đóng cửa con đập. Và điều đó rất khó xảy ra.
Ngay cả một Luang Prabang bị vỡ đập và có nguy cơ tuyệt chủng vẫn sẽ thu hút một số khách du lịch, đặc biệt là trên chuyến tàu tốc hành quốc tế mới do Trung Quốc xây dựng từ tỉnh Vân Nam đến Viên Chăn. Nhưng nó sẽ không còn là thiên đường sinh thái giống như trong phần lớn lịch sử của nó. Thưởng thức bài viết này?
Minja Yang, người vừa nghỉ hưu vào năm ngoái với tư cách là Chủ tịch Trung tâm Bảo tồn Quốc tế của Đại học Leuven ở Bỉ, than thở: “Nếu chúng ta mất Luang Prabang, một địa điểm rất độc đáo sẽ bị mất đối với nhân loại. Một khi thiệt hại được thực hiện, nó sẽ không thể đảo ngược. Nó không thể được hoàn tác”.