Sức hấp dẫn của thành phố và lòng ao ước ‘Trở về mái nhà xưa’

VĂN HÓA ONLINE – VĂN HÓA – THỨ SÁU 01 MAR 2024

VĂN HÓA ONLINE – VĂN HÓA – THỨ BA 19 MAR 2024

Sức hấp dẫn của thành phố và lòng ao ước ‘Trở về mái nhà xưa’

(*)

Nguyên tác của ANIRUDDHA GHOSAL/AP

March 12, 2024

CAN THO, Vietnam (AP) —

Đào Bảo Trân và anh trai Đỗ Hoàng Trung, cặp song sinh 11 tuổi lớn lên trên một ngôi nhà thuyền ọp ẹp ở đồng bằng sông Cửu Long, có những ước mơ.

Trần yêu K-pop, xem video vào ban đêm để học tiếng Đại Hàn và rất thích đến thăm Seoul. Trung muốn trở thành ca sĩ.

Nhưng hy vọng của họ là “không thực tế”, Trung nói: “Tôi biết cuối cùng tôi sẽ phải lên thành phố để kiếm sống”.

Những giấc mơ như vậy sẽ tan biến ở sông Mê Kông phía nam Việt Nam, một trong những khu vực dễ bị tổn thương về khí hậu nhất trên thế giới. Đối với người nghèo, tương lai đặc biệt không chắc chắn. Một báo cáo về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc năm 2022 cảnh báo sẽ có thêm lũ lụt vào mùa mưa và hạn hán vào mùa khô. Việc khai thác nước ngầm và cát không bền vững để xây dựng đã khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Và với mực nước biển dâng cao gặm nhấm rìa phía nam và các con đập bao quanh thượng nguồn sông Mê Kông, việc canh tác ở vùng đồng bằng màu mỡ ngày càng khó khăn hơn. Theo báo cáo năm 2020 của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, đóng góp của ngành này vào GDP của Việt Nam đã giảm từ 27% năm 1990 xuống dưới 18% vào năm 2019.

Lời kêu gọi của thành phố, nơi việc làm tại nhà máy hứa hẹn mức lương tốt hơn, thường là điều quá khó cưỡng lại đối với 17 triệu dân trong khu vực.

Nguyễn Thị Thủy, một người bán bánh hấp trên chợ nổi, đốt lửa trên thuyền khi chuẩn bị cho ngày làm việc ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP / Jae C. Hong)

Nguyễn Thị Thủy thắp hương cầu nguyện trước bàn thờ trên nhà thuyền của cô trước khi bắt đầu ngày mới ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/Jae C. Hong)

Đỗ Hoàng Trung, sống trên nhà thuyền cùng chị gái song sinh và bà ngoại, ngủ trong màn chống muỗi ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Đỗ Hoàng Trung chợt tỉnh giấc khi nghe tiếng bà ngoại chuẩn bị cho một ngày làm việc trên nhà thuyền của họ ở Cần Thơ, Việt Nam, vào thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C.

Bà mẹ đơn thân của cặp song sinh, Đỗ Thị Sơn Ca, lên TP.HCM tìm việc làm ngay sau khi các con chào đời. Cô để lại chúng cho mẹ, bà Nguyễn Thị Thủy, 59 tuổi. Không đủ tiền thuê đất, gia đình nhỏ này phải sống trên một ngôi nhà thuyền nhỏ kể từ đó.

Thủy thuê một chiếc thuyền nhỏ hơn để bán thịt và bánh. Thuyền đậu tại chợ nổi Cái Răng, chợ nổi lớn nhất ở đồng bằng sông Cửu Long. Cô thức dậy trước bình minh để hấp bánh trong một chiếc bình kim loại trên đống than hồng rực lửa đặt giữa thuyền. Cô đứng ở mũi tàu kéo một đôi mái chèo đồ sộ để đi chợ.

Nguyễn Thị Thủy, một người bán bánh hấp (bánh bao), chèo thuyền qua sông để đến chợ nổi trước khi mặt trời mọc ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP / Jae C. Hong)

Vào những ngày thuận lợi, cô kiếm được khoảng 4 USD - gần như không đủ để đặt thức ăn lên bàn. Cặp song sinh đã nghỉ học hai năm khi bà của chúng không thể trả học phí và mẹ của chúng, đang vật lộn ở thành phố, cũng không thể giúp gì được. Giờ đây, ngôi nhà thuyền trên sông Hậu, nơi ẩn náu duy nhất của họ, đang cần được sửa chữa khẩn cấp với chi phí đắt đỏ và Thủy đang tự hỏi làm cách nào để tìm được 170 USD trước mùa mưa.

“Các cơn bão ngày càng dữ dội hơn”, bà Thủy nói. Vào mùa mưa, mưa lớn có thể phải bơm nước dữ dội để thuyền nhà cô không bị chìm. Lũ lụt buộc Thủy phải di chuyển thuyền sang một con kênh lớn hơn để tránh bị va đập nếu cô vẫn neo đậu trên bờ, nhưng con kênh lớn hơn lại tiềm ẩn những rủi ro dưới dạng sóng lớn hơn.

Nguyễn Thị Thủy, người bán bánh bao hấp trên chợ nổi, trao hai chiếc bánh bao cho một du khách đến từ Mỹ tại Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Nguyễn Thị Thủy, một người bán bánh bao trên chợ nổi, trò chuyện với khách hàng sau khi bán bánh ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Nguyễn Thị Thủy, người bán bánh bao hấp nóng trong cái nồi bằng nhôm trên chợ nổi, cô nhấc nắp nồi để thu hút khách du lịch tại Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Khi nắp nồi hấp chưa mở, Nguyễn Thị Thủy, lao sang một chiếc thuyền du lịch đi ngang qua một người bán bánh bao khác trên chợ nổi ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/Jae) C. Hồng)

Việc rời bỏ sông Mê Kông đến các thành phố lớn hơn hoặc thậm chí ra nước ngoài để có triển vọng tốt hơn không phải là điều mới. Nhưng số người di cư ròng - sự khác biệt giữa số người di cư khỏi đồng bằng và số người chuyển đến - đã tăng hơn gấp ba lần sau năm 1999.

Các chuyên gia cảnh báo rằng lý do khiến người dân di cư rất phức tạp và khó biết biến đổi khí hậu có vai trò lớn đến mức nào. Mimi Vu, một chuyên gia về buôn bán và di cư tại Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết: “Biến đổi khí hậu vừa là chất xúc tác vừa là tác nhân thúc đẩy quá trình di cư. Bà nói: Nó đã ảnh hưởng đến sinh kế và làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng ở một khu vực vẫn còn kém phát triển hơn các vùng khác của Việt Nam. Khu vực này thiếu nền tảng phát triển vững chắc như tỷ lệ học sinh tốt nghiệp trung học cao, khả năng tiếp cận nước sạch thường xuyên và chăm sóc sức khỏe đầy đủ.

“Mọi thế hệ đều vẫn phải vật lộn,” cô nói,  và việc chuyển đến thành phố cũng không đảm bảo được điều gì.

Đỗ Hoàng Trung đi dọc theo cây cầu phong hóa được dựng bằng cọc tre và ván gỗ để đến ngôi nhà thuyền mà anh ở chung với người chị song sinh và bà của họ ở Cần Thơ, Việt Nam. Thứ Ba, ngày 16 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong )

Nguyễn Thị Thủy, trái, ngồi trên nhà thuyền khi đứa cháu song sinh của bà, Đỗ Hoàng Trung và em gái, Đỗ Bảo Trân, đi học về ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/Jae C. Hồng)

Đôi dép màu hồng của Đỗ Bảo Trân được đặt cạnh dép của bà ngoại trên cây cầu phong hóa nối đất liền với ngôi nhà tồi tàn của họ ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Đỗ Bảo Trân, sống trên nhà thuyền cùng anh trai song sinh và bà ngoại, bưng cốc trong bếp ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Mẹ của cặp song sinh cho biết ngày khởi đầu khi bỏ nhà thuyền để lên TP.HCM, tìm việc làm ở một xưởng may, kết hôn và sinh con. Nhưng cuối cùng cả cô và chồng đều bị sa thải - trong số hàng nghìn công nhân ở Việt Nam bị mất việc vì đơn hàng ở nước ngoài thấp.

Kể từ đó họ đã chuyển về làng quê của người anh. Ca, 34 tuổi, chưa học xong và đang tìm việc làm nhưng không biết tiếp theo họ sẽ làm gì. “Gia đình tôi nghèo. Vì thế tôi không nghĩ quá xa về phía trước. Tôi chỉ hy vọng các con tôi có thể được học hành đầy đủ”, Bảo Trân nói. Hiện tại, cô sẽ không thể giúp đỡ gia đình đóng học phí hay sửa chữa thuyền và cũng không được gặp các con vào dịp Tết Nguyên đán ở Việt Nam.

Mimi Vũ, chuyên gia về di cư, cho biết những người lao động lớn tuổi trở về làng sau khi bị sa thải thường không muốn quay trở lại thành phố nơi họ “đã bị mất kính màu hồng” bởi cuộc đấu tranh giành giật nhau hàng ngày.

Nguyễn Thị Thủy, người bán bánh bao trên chợ nổi để kiếm sống, ngồi trên chiếc nhà thuyền  của mình dọc theo một con sông thường xuyên bị lũ lụt ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Ba, ngày 16 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/Jae C. Hồng)

Nguyễn Thị Thủy, một người bán bánh bao ở chợ nổi, tạm dừng mái chèo trên đường đến chợ trước khi mặt trời mọc ở Cần Thơ, Việt Nam, Thứ Tư, ngày 17 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP / Jae C. Hong)

Nguyen Thi Thuy, a vendor who sells steamed buns at a floating market, pauses her paddle briefly on her way to the market before sunrise in Can Tho, Vietnam, Wednesday, Jan. 17, 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Trong số đó có Phạm Văn Sang, 50 tuổi, rời quê hương Bạc Liêu đến Thành phố Hồ Chí Minh ở độ tuổi 20 sau khi thời tiết khó lường khiến việc trồng lúa và tôm không còn khả thi. Ngày nay, ông và vợ, Lương Thị Út, 51 tuổi, sống trong một căn phòng rộng khoảng 100 feet vuông (9,2 mét), chứa đầy những thứ họ cần để vận hành một quầy bán đồ ăn cho công nhân nhà máy trong thành phố. Ông nói món chính của họ là món bún cá đậm đà kiểu Mê Kông mà theo ông, món này mang đến cho những người công nhân nhà máy nỗi nhớ nhà “sự thoải mái” với hương vị của cuộc sống xưa cũ của họ.

Sang cho biết anh bị ám ảnh bởi những kỷ niệm về quê hương, tuổi trẻ ở quê, nuôi tôm cùng gia đình. “Tôi buồn cho thế hệ con cháu không có tương lai”, ông nói.

Phạm Văn Sang, một người bán thực phẩm di cư từ Đồng bằng sông Cửu Long, chuẩn bị món bún tại quầy hàng thực phẩm của mình ở Tp Hồ Chí Minh, Việt Nam, Thứ Hai, ngày 22 tháng 1 năm 2024. (AP Photo/Jae C. Hong)

Phạm Văn Sang, người bán món bún cá đậm đà kiểu Mê Kông, 50 tuổi chuyển từ Đồng bằng sông Cửu Long, nhận tiền từ khách hàng của mình ở lề đường một con phố trong Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam, Thứ Hai, ngày 22 tháng 1 năm 2024. ( Ảnh AP/Jae C. Hong)

Sau khi kết thúc công việc trong ngày, Phạm Văn Sang, đứng gần một bàn thờ nhỏ thờ tổ tiên trong căn hộ của mình ở Tp Hồ Chí Minh, VN, Thứ Hai, 22 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/Jae C. Hong)

Phạm Văn Sang, một người bán thức ăn trên đường phố ở Tp Hồ Chí Minh di cư từ đồng bằng sông Cửu Long, chuẩn bị rau cho ngày hôm sau khi vợ anh, Lương Thị Út, trò chuyện qua video với con gái họ trong căn hộ 9, 5 mét vuông ở Tp Hồ Chí Minh. Thứ Hai, Tháng Một . 22, 2024. (Ảnh AP/Jae C. Hong

Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt kế hoạch tăng cường nền kinh tế nông nghiệp của khu vực sông Mê Kông, nơi sản xuất khoảng một nửa sản lượng gạo của cả nước và rất quan trọng để cung cấp lương thực cho các nước khác, như Indonesia và Philippines.

Kế hoạch này bao gồm việc thử nghiệm các công nghệ mới để giảm lượng khí thải từ lúa gạo đồng thời tăng sản lượng và lợi nhuận, tạo thêm nhiều ngư trường và vườn cây ăn quả, xây dựng sân bay và đường cao tốc để thu hút đầu tư nước ngoài.

Nhưng sức hấp dẫn của Thành phố Hồ Chí Minh – một đô thị nhộn nhịp với 9,3 triệu dân, động cơ tài chính của Việt Nam – là điều khó cưỡng đối với nhiều người, đặc biệt là giới trẻ.

Trung Hiếu, 23 tuổi, cho biết ngay cả những người ở nông thôn cũng coi việc chuyển lên thành phố hoặc tốt hơn là ra nước ngoài là cách thoát nghèo nhanh nhất.

Hiếu sống trong khu tập thể mà anh ở chung với một thanh niên khác ở vùng đồng bằng. Anh làm hai công việc - một ca 12 giờ trong một nhà máy sản xuất các bộ phận dược phẩm, sau đó là hàng giờ lái xe máy cho một công ty gọi xe của Việt Nam. Anh thích đi học và muốn trở thành giáo viên dạy văn, nhưng thu nhập từ trang trại của gia đình anh ở tỉnh Đồng Tháp thuộc lưu vực sông Mê Kông đã giảm dần trong những năm qua. Khi anh học xong, gia đình phải lựa chọn giữa việc cho anh vào đại học hay để em gái anh học xong. Anh quyết định chuyển lên thành phố để có thể gửi tiền về quê. “Em gái tôi học giỏi ở trường, tôi rất vui”, anh nói.

Ban đầu, khi Hiếu lên thành phố anh hoang mang và nhớ nhà, nhưng dần dần thành phố ngày càng thu hút anh. “Bạn dần dần thích nghi, bạn tồn tại,” anh nói. Anh ấy đang học cách phát triển mạnh mẽ ở thành phố: làm việc chăm chỉ nhưng cũng cần kết nối và giao tiếp.

Tuy nhiên, anh vẫn hy vọng một ngày nào đó sẽ vào đại học, thực hiện ước mơ trở thành giáo viên và làm việc tại một ngôi trường ở vùng đồng bằng giống như trường anh và chị gái đã học. Anh cho biết điều đó sẽ khiến anh cảm thấy gần nhà hơn. “Mọi người đều muốn quay trở lại nơi họ sinh ra và lớn lên,” anh nói.

Phạm Văn Sang, một người bán thức ăn ở lề đường phố di cư từ Đồng bằng sông Cửu Long, mang dụng cụ nấu nướng và các thiết bị khác về căn hộ của mình sau khi kết thúc một ngày ở Tp Hồ Chí Minh, Việt Nam, Thứ Hai, ngày 22 tháng 1 năm 2024. (Ảnh AP/ Jae C. Hong)

(*) Tựa của VHO.

Phỏng dịch từ AP - In Vietnam’s Mekong Delta, the lure of moving to the city grows even stronger amid climate shocks