Tư Bản Nào Mà Không… Hoang Dã?
Ts Alan Phan
Lá thư Úc châu
“Không phải tính hiếu kỳ đã giết con
ngỗng đẻ trứng vàng, mà lòng tham vô độ vượt qua giới hạn của lý trí bình
thường – It was not curiosity that killed the goose who laid the golden egg,
but an insatiable greed that devoured common sense – E. A. Bucchianeri”
Gần đây một danh từ được dùng khá nhiều trong những phê phán và dự đoán về kinh
tế là “tư bản hoang dã” hay “man rợ” hay “thân hữu”, “bè nhóm” (crony) hay
“mafia” hay “xanh, đỏ, tím vàng” tùy theo cảm xúc. Tựu trung, danh từ ám chỉ sự
tham lam vô độ, không kiểm soát được, kèm với thói tật luôn luôn muốn thao túng
kinh tế tài chánh từ sau hậu trường của những nhóm lợi ích và giới tài phiệt
trong xã hội.
Đối ngược với “tư
bản hoang dã” là tư bản pháp trị, với cơ chế thị trường dù tự do nhưng vẫn mang
nhiều phong thái xã hội, dân chủ của các nước Tây Phương. Phần lớn các chuyên
gia kinh tế đồng ý là dù mô hình này chưa hoàn thiện, nhưng đây là một định chế
“tư bản’ chấp nhận được với đa số người dân.
Thực ra, vì bị khóa
miệng về chuyện chánh trị khi ở Việt
Nói thẳng ra, con người, dù có nhận mình là tư bản hay xã hội hay nhãn hiệu nào
khác, luôn luôn hành động dựa trên lợi ích cá nhân của mình. Tư bản có nghĩa là
“tiền” và bất cứ những ai tham tiền đều là “nhà tư bản”. Dĩ nhiên, mức độ “tư
bản” hay lòng tham đều khác biệt tùy theo cá nhân. Như những thằng đàn ông, có
đứa mê gái 24/7, có đứa chỉ sơ sơ (golf hay quán nhậu hấp dẫn hơn), có đứa bị định
hướng sai, chỉ thích trai. Tại tất cả các quốc gia, từ phát triển đến nghèo
đói, số người thực sự không tham tiền có lẽ không nhiều hơn 5% (con số phỏng
đoán của ông già Alan, hoàn toàn không kiểm chứng được).
Một lần, tôi được
một người bạn vì bận việc khẩn cấp gia đình, nhờ coi giùm những học sinh lớp
mẫu giáo của cô ta cho đến hết giờ, khoảng 25 phút. Tôi biết mình không cách gì
kiểm soát hơn 20 “lũ thứ ba” (nhất quỷ, nhì ma…), nên tìm ra một giải pháp sáng
tạo. Tôi móc tờ giấy 100 đô la trong túi, để trên bàn và nói,” em nào mà ngồi
im lặng nhất, không nói hay làm gì trong 25 phút tới sẽ được thưởng 100 đô la
này”. Lớp học im như tờ, và sau cùng, 5 em (chỉ mới 6, 7 tuổi) ngồi “thiền”
giỏi nhất, chia nhau mỗi em 20 đô la.
Nghĩ tới lui, có lẽ giải pháp này của tôi đang được Bộ Ngoại Giao Mỹ và Tòa
Bạch Ốc lấy làm cốt lõi cho chánh sách đối ngoại của họ.
Trở lại chuyện
tiền, như tôi đã nói nhiều lần trong các bài viết, “tư bản” không phải là một
chủ nghĩa, một định chế hay một triết lý sống. Tư bản không cần ai phải cổ võ,
phải tuyên giáo, phải cải tạo. Tư bản không cần lập đảng, tìm lãnh tụ, tụ họp
cảnh sát công an. Tư bản nằm trong thâm tâm của mọi người, vì thực ra, lòng
tham cố hữu luôn luôn hiện diện, dù nhiều khi bị che mờ bởi những cố gắng của xã
hội qua tôn giáo, văn hóa, giáo dục, gia đình… Nhiều người phải an phận, không
dám “tham” vì không đủ khả năng cạnh tranh hay vì lười biếng hoặc thiếu may mắn
trong việc tìm gặp cơ hội. Nhưng ngay cả những con “vượn” lớn lên trong rừng
rậm vẫn có thể cảm nhận giá trị của đồng tiền…nhất là những lợi ích mà đồng
tiền đó đem lại.
Và lòng tham, nếu
không có một định chế chính trị kiềm hãm, thì nó sẽ “hoang dã”, sẽ “man rợ”, sẽ
“mafia” , sẽ thành “phe phái”. Một nền chính trị “hoang dã” sẽ tạo ra một nền
kinh tế “hoang dã”.
Trên chuyến bay về Mỹ lần rồi, có chút thì giờ, tôi ngồi coi cuốn phim “12
Years A Slave” vừa đoạt giải Oscar năm nay. Câu chuyện thực của Solomon
Northup, một nhạc sĩ da đen sống tự do ở
Một chút ngạc nhiên
là dù rất hoang dã 150 năm về trước, định chế chánh trị của Mỹ vẫn có chút
“pháp trị”. Northup đã được trả tự do sau khi nhà cầm quyền qua tòa án tại miền
Xã hội nào rồi cũng
phải đổi thay. Định chế chánh trị độc tài của Pak Chung Hee ở Hàn Quốc trong
thập niên 60’s rồi cũng bị phá hủy, nhường chỗ cho một Hàn Quốc hiện đại ngày
nay. Sau 150 năm, văn hóa Mỹ đủ rộng mở để bầu một người da đen làm Tổng Thống.
Các định chế xã hội lạc hậu của Đông Âu đã nẩy mầm một trục xoáy tự do mới cho
người dân. Mùa xuân Á Rập đang tàn phá cái “cũ” để thế hệ mới có thể xây dựng
một nền văn minh mới.
Dù đổi thay là một quá trình đau đớn cho nhiều thành phần xã hội, nhưng bà mẹ
nào mà không vất vả trong thời kỳ thai nghén?
Tại các quốc gia mà chính trị “hoang dã” còn tiếp tục, thì tư bản sẽ vẫn còn hoang dã. Mọi hoang tưởng về lòng tham con người và lợi ích cá nhân theo những quan điểm “xã hội” sẽ kéo dài sự sống của các động vật hoang dã. Và đây cũng là điều mà các chính trị gia và các giới tài phiệt, qua những nhóm lợi ích, đang mong muốn./
