"Văn bản duy nhất" và "Bên thứ ba"

VĂN HÓA ONLINE - ĐIỂM NÓNG 1 A - THỨ SÁU 24 AUG 2018

Mặt trận Đông Hải liệt quốc

"Văn bản duy nhất" và "Bên thứ ba"

Lý Kiến Trúc

VĂN HÓA

24/8/2018

Tháng 8, 2018, có hai tuyên bố được coi là lá bài của Hoa Kỳ và Trung Quốc tố nhau tới nơi tới chốn trong ván bài tranh chấp ở vùng biển Đông Hải, còn gọi là vùng biển Đông Nam Á, hay vùng "Biển Quốc Tế".

Một bên dùng lá bài COC thông báo cho thế giới biết, các vụ tranh chấp ở vùng biển "South China Sea" giữa Trung Quốc và Asean giải quyết kể như gần xong.

Một bên tuyên bố dứt khoát: Không, bên thứ ba có quyền lên tiếng. Bên thứ ba là bên nào?

Các danh xưng gọi vùng biển rộng 3, 5 triệu km2 khu vực Đông Nam Á vừa kể trên là cách gọi của giới quan sát tùy theo từng lăng kính. Thực tế vùng biển mang tên "South China Sea" hiện vẫn tồn tại trên bản đồ thế giới (Google map).

Báo Văn Hóa thường gọi vùng biển ở khu vực Đông Nam Á là Đông Hải, dựa theo theo câu trong Bình Ngô Đại cáo của cụ Nguyễn Trãi viết về tội ác của quân Minh ở thế kỷ 15:

"Quyết Đông Hải chi thủy bất túc dĩ trạc kỳ ô,

Khánh Nam Sơn chi trúc bất túc dĩ thư kỳ ác."

Dịch:

"Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội,

Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi."

Các cuộc họp giải quyết các tranh chấp ở vùng biển "South China Sea" thường xuyên xuất hiện trên bản đồ thế giới (Google map), bao gồm đường lưỡi bò (đã bị tòa PCA  La Haye phủ quyết ngày 12/7/2016), thực ra gồm hải giới biển Nam Trung Hoa, biển Tây Philippines, biển Đông Việt Nam, biển Bắc Malaysia và Brunei, kể cả biển Natuna của Indonesia cuối nam Trường Sa, chỉ diễn ra nội bộ giữa Trung Quốc và 10 nước Asean mà thôi, không có Mỹ.

(Xin nhắc, khi các nhà thương thuyết hoặc các nhà quan sát viết về các cuộc tranh chấp, ngay cả phía Mỹ họ thường dùng danh xưng "South China Sea" chứ không dùng chữ "East Sea" (Biển Đông).

Trở lại việc hai ông ngoại trưởng Hoa Kỳ và Trung Quốc, ông Vương Nghị trong buổi họp báo ngày 04/8/2018 nhân dịp hội nghị Bộ trưởng diễn ra từ ngày 31-4.8.2018 tại Singapore. Vương Nghị tuyên bố: "Trung Quốc và ASEAN hôm 04/8/18, đã đạt được một "Văn bản duy nhất" làm nền tảng cho các cuộc thương lượng về Bộ Quy tắc ứng xử cụ thể (COC Code of Conduct) về biển Nam Trung Hoa (South China Sea).

Câu tuyên bố của Vương Nghị ví như trái bom đột phá những bế tắc hay rào cản trên con đường cường quốc đại dương mà Bắc Kinh đã nuôi 70 năm nay. Viễn ảnh của COC là nhằm thiết lập một quy chế mới, cụ thể cho vùng biển rộng 3,5 triệu km2, mà có thể không cần áp dụng những nguyên tắc hàng hải quốc tế hoặc như UNCLOS 1982.

Ngoại trưởng Vương Nghị họp báo. Ảnh có tính minh họa.

"Văn bản duy nhất" mà ông Vương Nghị nói, thoát thai từ văn kiện DOC - Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea ra đời vào ngày 4 tháng 11 năm 2002 tại thủ đô PnomPênh Cambodia, mà 10 nước trong khối Asean (Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei, Đài Loan, Thái Lan, Myanmar, Làos, Singapore, Indonesia) đã ký với Trung Quốc.

16 năm trước, DOC mở đường cho Trung Quốc bành trướng về vùng biển rộng lớn phương nam còn nguyên chất tài nguyên. Nhớ lại thời VNCH năm 1974, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu bay ra tận mỏ Bạch Hổ ngoài khơi Vũng Tầu hân hoan châm ngọn lửa bùng lên ánh sáng vàng đen.   

"Văn bản duy nhất" ông Vương Nghị hân hoan tuyên bố "bước tiến xa ngàn dặm" là kết quả tiếp theo bản Dự thảo Khung COC đạt được tại hội nghị Asean + TQ ở Quý Dương tây nam Trung Quốc. Trong cuộc họp báo ngày 8/3/2017, Ngoại trưởng Vương Nghị tuyên bố TQ và Asean đã đạt được bản Dự thảo Khung đầu tiên của Bộ Quy tắc Ứng Xử trên biển South China Sea. Dự thảo khung COC chính thức công bố cho toàn thế giới biết vào tháng 11 năm 2017 tại thủ đô Manila quốc đảo Philippines.

Ủy viên Quốc vụ viện Vương Nghị tỏ ra hài lòng tuyên bố chắc nịch về "Văn bản duy nhất", khi ông ta vượt được hai trở ngại chính là Việt Nam và Philippines, hai quốc gia có bờ biển dài, rộng ở hai bờ Đông và Tây của South China Sea.

Vương Nghị nói "Văn Bản Duy Nhất" là làm nền tảng cho các cuộc thương lượng về Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC). Ông Ngoại trưởng khẳng định là các cuộc thương lượng này có thể diễn ra rất nhanh "nếu không có những sự phá rối từ bên ngoài". Việc đạt được văn bản duy nhất cho cuộc thương lượng về COC đã được Trung Quốc và ASEAN ca ngợi như là một "bước tiến ngàn dặm". (theo tin RFI)

(trái), Ngoại trưởng Việt Nam Phạm Bình Minh, một trong 10 ngoại trưởng đã ký vào bản Dự thảo Khung COC và "Văn bản duy nhất"; Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo trong cuộc họp với các ngoại trưởng ASEAN ở Singapore ngày 3.8.2018. Reuters

Thế nhưng, không ai có thể biết được nội dung "Văn bản duy nhất" tiến ngàn dặm nó tiến như thế nào. Nó nằm trong văn thư tối mật của các bộ ngoại giao Asean, bộ ngoại giao Mỹ, hay đã rò rỉ. Chắc chắn Ngoại trưởng Mike Pompeo phải biết. Rất tiếc không có ông nhà báo nào hỏi "Ngoại trưởng Vương Nghị, ông có thể cho biết nội dung "Văn bản duy nhất" đó gồm bao nhiêu điểm và những điểm nào có thể "gạt" Mỹ ra khỏi các hội nghị?  

Tuy nhiên phải cám ơn ông Vương Nghị kể ra cũng khá rõ ràng, "Văn Bản Duy Nhất" là làm nền tảng cho các cuộc thương lượng cuối cùng cho Bộ Quy tắc ứng xử trên biển South China Sea (COC) ... "nếu không có những sự phá rối từ bên ngoài". (theo tin RFI).

Điều đó có nghĩa là "Nếu có những sự phá rối từ bên ngoài" thì "Văn bản duy nhất" sẽ bị đình trệ hoặc không con duy nhất nữa.

Câu "nếu không có những sự phá rối từ bên ngoài" đã làm "hài lòng" Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo. Ông Vương Nghị nói ám chỉ người phá rối từ bên ngoài, trong khi Ngoại trưởng Mike Pompeo đang hiện diện ở phòng hội Singapore, nơi đang diễn ra Diễn đàn Khu vực ASEAN.

Ông Pompeo và bà Campbell phản pháo tức khắc. Bên thứ ba là bên đang hiện diện thường xuyên ở South China Sea hơn 70 năm qua, bên cạnh đó lại có cả các đồng minh như Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan, Ấn Độ, Úc Đại Lợi, Pháp; trong số các đồng minh thân cận, Đài Loan, Nam Hàn và Nhật Bản là ba nước có quyền lợi hàng hóa di chuyển trên tuyến hàng hải quốc tế xuyên nam bắc đông á. 

Khi ông Vương Nghị nói "nếu không có những sự phá rối từ bên ngoài", hai chữ bên ngoài của ông Vương Nghị cũng có cái lý của ông, là bên không có thành viên tham dự vào các cuộc họp từ DOC ở Cambodia đến bản Dự thảo Khung ở Qúy Dương Trung Quốc và Manila, đến Văn bản duy nhất ở Singapore.

  Ảnh trên: Khuôn mặt "hách dịch" của Vương Nghị (trái) và nụ cười ý nhị của ngoại trưởng Nhật Taro Kono (giữa) và ông Lê Minh Lương Tổng thứ ký ASEAN trong Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN ngày 07/8/2017 tại Manila, Philippines. REUTERS/Mohd Rasfan/Pool.

Bắc Kinh lâu nay vẫn gọi "các nước bên ngoài khu vực" - hãy đứng ngoài cuộc tranh chấp. Lần này tại Singapore, nước bên ngoài khu vực là Hoa Kỳ với sự hiện diện của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, ông Vương Nghị dùng chữ  bên ngoài là muốn nhắm thẳng vào Mỹ, bởi Mỹ là đối thủ hàng đầu "nặng ký" nhất ở South China Sea.

Mỹ, đại diện cho bên thứ ba, phản ứng về "Văn bản duy nhất", theo tin của nhà báo Văn Khoa 09/08/2018 (Thanh Niên Online), Bà Campbell đưa ra phản ứng trên vài ngày sau khi Vương Nghị tuyên bố "Văn bản cuối cùng" trở thành cơ sở cho các cuộc đàm phán COC sau này.

 “Trong các cuộc họp song phương, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Úc và các nước thành viên ASEAN, và sau đó là cuộc họp chung, bất kỳ Bộ Quy tắc ứng xử nào cũng cần bao gồm những quan ngại và quyền lợi của các bên thứ 3”, bà Campbell nhấn mạnh, theo tờ The Philippine Star.

“Điều quan trọng là tất cả các nước, bất kể lớn hay nhỏ, đều phải có cơ hội thể hiện lợi ích quốc gia của mình cũng như những nguyên tắc hàng hải quốc tế rất quan trọng, kể cả những nguyên tắc được đưa vào UNCLOS (Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển). Vì vậy chúng tôi tiếp tục kiên định trong lập trường của Mỹ về DOC (Tuyên bố ứng xử giữa các bên ở Biển Đông) và COC. Lập trường đó không thay đổi”.

Xin nhắc lại, trong bản dự thảo COC, phía Trung Quốc đề xuất không cho các quốc gia ngoài khu vực tham gia các cuộc tập trận và hoạt động thăm dò năng lượng chung ở biển South China Sea. Theo kiểu ăn nói của Bắc Kinh, vùng biển này chỉ được khai thác giữa Trung Quốc và 10  nước thành viên ASEAN.

Tờ The Australian dẫn lời một số nhà quan sát cho rằng Trung Quốc đang tìm cách tận dụng cuộc đàm phán về COC để hạn chế sự hiện diện quân sự của Mỹ và Úc ở Biển Đông. (theo Thanh Niên Online 09/8/2018).

Có thể nói, từ năm 1947 thời Trung Hoa Dân Quốc -Tưởng Giới Thạch cho đến năm 2013 là năm Tập Cận Bình lên ngôi chủ tịch suốt đời, qua các cuộc xâm lược của Bắc Kinh ở những năm 1956, 1974, 1988, 2013, kể như Trung Quốc đã làm chủ (chữ trong nước gọi là chủ động) vận mệnh vùng biển Đông Hải, hay biển Đông Nam Á, hay biển South China Sea (các danh xưng này còn lấn cấn), bao gồm hai quần đảo có vị trí cực kỳ quan trọng là Hoàng Sa và Trường Sa,

Ngẫm nghĩ hai chữ Bên ngoài của Vương Nghị nói lên tích cách mất liên tục của Mỹ, khi "quốc tế" bày ra Hiệp định bốn bên ở Paris Tháng Giêng 1973 để Mỹ (nước bên ngoài) tìm cách rút quân về nước trong danh dự.

Ký Hiệp định Paris, Mỹ chấm dứt chiến tranh, quyết định bỏ miền nam Việt Nam và Đông Dương, Mỹ đã rơi vào bẫy chiến lược của Bắc Kinh. Họ Mao đã gạt được Mỹ ra khỏi toàn cõi Đông Dương và Đông Nam Á. Hiệp định Paris 1973 là thắng lợi chiến lược to lớn của Bắc Kinh chứ không phải của riêng Hà Nội với ngày 30/4/1975 "giải phóng" miền Nam Việt Nam. Cho nên "Ta đánh Mỹ là đánh cho Liên xô và Trung Quốc".

Kế tục "sự nghiệp" họ Mao, họ Tập tìm đủ mọi cách "đá" Mỹ ra khỏi vùng biển lấn cấn.

Năm tháng sau hội nghị APEC Đà Nẵng 10/11/2017, ngày 15/4/2018, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình mặc áo trận đứng trên Mẫu hạm Liêu Ninh chỉ huy và thị sát hải quân Trung Quốc trong cuộc "tập trận" lớn chưa từng có ở biển South China Sea.   

Kể từ tháng 11 năm 2002 (DOC PhnomPênh) cho đến nay 2018, 10 nước Asean dưới sự "chỉ đạo hướng dẫn" của Bắc Kinh, cùng nhau ngồi bàn thảo về tương lai vùng biển "Đông Nam Á", chống lại tham vọng bá quyền của Bắc Kinh, nước Mỹ đã thay đổi 4 đời tổng thống và mấy đời

ngoại trưởng. Từ Bill Clinton, George W. Bush, Barrack Obama tới Donald Trump.

Ông Trump mới nhậm chức tổng thống được 1 năm thay hai ngoại trưởng, thay bộ trưởng Quốc phòng. Ông nào mới lên cũng vội vã bay qua Bắc Kinh "thăm dò chiến sách" của Trung Nam Hải. Đó là đặc tính "nhược" của nội các dân chủ so với đặc tính "rắn" của một bộ chính trị độc quyền cai trị.

"Văn bản duy nhất" về COC của Bắc Kinh và chính sách của bên thứ ba (Mỹ và đồng minh) đối với vùng biển còn "lấn cấn" về danh xưng, mơ hồ về hải giới, cấu trúc địa an ninh - kinh tế - chính trị chưa định hình rõ ràng trong nền trật tự thế giới bước vào thế kỷ 21, vùng biển "mặt xích" sẽ được an vị ra sao trong chuỗi chiến lược Ấn Độ - Thái Bình dương Tự do và Mở của Tổng thống Donald Trump. Sẽ còn nhiều diễn biến bất ngờ. Cứ chờ xem./

Lý Kiến Trúc