ASEAN và tham vọng của Trung Quốc trên biển Đông

Gia Minh, biên tập viên RFA, Bangkok
2014-08-11

AFP

Các diễn tiến giữa khối ASEAN và các nước đối tác tại một loạt những cuộc gặp gỡ ở thủ độ Naypyitaw, Miến Điện trong ba ngày 8,9 và 10 tháng 8 vừa qua có ý nghĩa gì đối với tình hình trong khu vực nói chung và Việt Nam nói riêng.

Gia Minh hỏi chuyện Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng, cựu đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, về một số nhận định liên quan. Trước hết ông có đánh giá những mặt mà ông cho là thuận qua các hội nghị vừa rồi:

Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng: Điều thuận mà tôi cho là quan trọng nhất đó là các ngoại trưởng ASEAN và các đối tác kêu gọi phải kiềm chế trên Biển Đông mà lời kêu gọi phải kiềm chế trên Biển Đông nhằm gửi đến Trung Quốc, mặc dù ông Vương Nghị nói rằng Biển Đông vẫn bình yên.

Nhưng nếu nhìn Biển Đông trong hai tháng qua thì không ai có thể tin rằng Biển Đông bình yên được. Cho nên tôi cho rằng điều mà các ngoại trưởng ASEAN nói khác ông Vương Nghị là điều thuận chỉ rõ tình hình. Điểm nhỏ trong điều thuận này là ASEAN gắn Biển Đông với hòa bình, ổn định và an ninh hàng hải trong khu vực cũng quan trọng vì điều này muốn gửi đến cho Trung Quốc thông điệp rõ ràng không những không ai tin rằng Biển Đông trong hai tháng qua là yên ổn như Trung Quốc nói, mà từ nay nếu Trung Quốc tiếp tục gây hấn trên Biển Đông, Trung Quốc sẽ vi phạm vào hòa bình, ổn định và an ninh hàng hải; tức Trung Quốc không chỉ gây hấn với Việt Nam mà gây hấn với toàn khu vực. Thông điệp đó rất rõ và qua thông điệp đó cũng thấy rằng nhờ giàn khoan mà ASEAN đoàn kết hơn. Phải nói là hiếm hoi ASEAN mới đưa ra được một tuyên bố như thế nếu như chúng ta nhớ lại năm 2012 ASEAN không ra được tuyên bố chung vì vấn đề Biển Đông bị gạt ra khỏi chương trình nghị sự.

Thông điệp rõ ràng không những không ai tin rằng Biển Đông trong hai tháng qua là yên ổn như TQ nói, mà từ nay nếu TQ tiếp tục gây hấn trên Biển Đông, Trung Quốc sẽ vi phạm vào hòa bình, ổn định và an ninh hàng hải; tức TQ không chỉ gây hấn với Việt Nam mà gây hấn với toàn khu vực

Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng

Điểm thứ hai có thể gọi là thuận là các ngoại trưởng ASEAN cũng như các ngoại trưởng đối tác đề nghị giải pháp sắp tới đây cho Biển Đông vẫn phải dựa vào UNCLOS- Công ước về Luật Biển năm 1982. Đó cũng là căn cứ mà bản thân ông Vương Nghị cũng phải cam kết là rồi đây Trung Quốc sẽ hiệp thương để đi đến CoC vào cuối năm.

Thứ ba là cả trong và ngoài hội nghị, bên trong hội nghị quan hệ Việt- Mỹ có chuyển biến rất tích cực. Về nội dung thì trong tuyên bố nói hết rồi, tôi chỉ muốn bình luận một động tác về cái bắt tay của hai ông ngoại trưởng Việt Nam và Mỹ thôi. Chúng ta thấy đây là cái bắt tay rất hiếm hoi trong ngoại giao, có thể nói là một cái bắt tay trong ngoại giao không thông thường. Ông Kerry với ông Minh bắt tay một kiểu rất lạ: ông Minh vẫn ngồi ( mắt chớp chớp) giơ tay phải, còn ông Kerry giơ tay trái, không phải bắt mà hai tay nhập vào nhau như hai tuổi teen gặp nhau ngoài đường.

Gia Minh: Hẳn cũng có những điều không thuận, đó là những điểm nào?

Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng: Đương nhiên cuộc đời không có gì là một mặt cả. Bân cạnh những mặt thuận như thế thì cũng thấy có một vài những chuyển động trái chiều. Điển hình nhất theo tôi, thông cáo chung bên cạnh việc bày tỏ lo ngại chưa từng thấy của ASEAN và của đối tác đối với hành động leo thang của Trung Quốc ở Biển Đông, đó là bước tiến và bên cạnh bước tiến đó có bước lùi là AMM 47 không thảo luận đề xuất của phía Mỹ.

Đề nghị của phía Mỹ là phải ngưng tất cả mọi hoạt động, mọi leo thang trên Biển Đông. Thế nhưng đề nghị này không được AMM thảo luận. Bước lùi này còn thể hiện đậm trong tuyên bố của ông tổng thư ký ASEAN. Phải nói tuyên bố của ông tổng thư ký ASEAN gây sốc ở hai điểm.

Điểm thứ nhất, ông tổng thư ký nói vấn đề ở đây ( tức thảo luận đưa ra vấn đề, biện pháp) không phải vấn đề của ASEAN. Vì tổ chức này theo ông tổng thư ký nói đã có những cam kết với Trung Quốc trước, và trong các hoạt động từ năm 2002 ( thời điểm ký DoC). Theo tôi nếu Trung Quốc cam kết những điều đã ký thì làm gì có vụ giàn khoan; nhưng ông tổng thư ký nói có cam kết như thế nên không bàn.

Đề nghị của phía Mỹ là phải ngưng tất cả mọi hoạt động, mọi leo thang trên Biển Đông. Thế nhưng đề nghị này không được AMM thảo luận...Phải nói tuyên bố của ông tổng thư ký ASEAN gây sốc ở hai điểm. Điểm thứ nhất, ông tổng thư ký nói vấn đề ở đây không phải vấn đề của ASEAN

Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng

Điểm sốc thứ hai trong tuyên bố của ông tổng thư ký là các tuyên bố chủ quyền tại Biển Đông chỉ có thể được giải quyết giữa các bên có liên quan. Điều này gây sốc vì vô hình chung nó đẻ ra hai hệ lụy rất lớn. Hệ lụy thứ nhất là phụ họa với quan điểm lâu nay của Trung Quốc, hổ trợ cách tiếp cận song phương của Trung Quốc. Trung Quốc chỉ muốn bẻ ASEAN thành từng chiếc trong một bó đũa để dùng lợi thế song phương để ép. Thứ hai ông vô hiệu hóa cách tiếp cận đa phương, khi mà rồi đây ASEAN ngồi bàn với Trung Quốc, đó là tiếp cận đa phương, Nếu chỉ có các nước có tranh chấp không thôi thì vấn đề khác đi. Vả lại tương lai liên quan đến cả Biển Đông Nam Á, chứ không chỉ có Biển Đông, cả những đi lại, tự do hàng hải trên Biển Đông và an ninh, an toàn hàng hải chứ không chỉ có vấn đề các đảo.

Điểm lùi của tổng thư ký càng nghiêm trọng trong bối cảnh khi Mỹ đề nghị phải kiềm chế mà Trung Quốc gạt đi và Trung Quốc có thể làm bất cứ cái gì trên Biển Đông mà Trung Quốc muốn.

Điểm thứ ba tôi cho là một điểm tiêu cực chứ không hẳn là điểm lùi tức quan hệ Trung-Mỹ vẫn căng thẳng. Chúng ta biết trong cuộc gặp AEF cấp cao vào tháng 11 có thể có cuộc gặp cấp cao ông Tập, ông Obama, nhưng chủ động của Mỹ ở AES và đặc biệt ở ARF thì thể hiện sự can dự sâu hơn của Mỹ vào những vụ lộn xộn trong khu vực. Trung Quốc đơn phương leo thang trong vấn đề xác định chủ quyền, còn Mỹ thì đề nghị ‘đóng băng’ và ngưng leo thang.

Đó là những điều mà tôi cho là trái chiều với những điểm thuận khi nhìn về lợi ích của Việt Nam.

Gia Minh: Tại Naypyitaw, Trung Quốc nói vẫn kiên quyết chủ quyền và bảo vệ các quyền lợi, nhưng lại chờ đợi ý kiến để ký kết CoC, qua cách nói như thế thì họ sẽ có điều chỉnh như thế nào trên các biển mà họ gây ra căng thẳng lâu nay?

Tiến sĩ Đinh Hoàng Thắng: Tôi cho rằng lập trường của Trung Quốc là hai mặt. Hai mặt nhưng phản ánh một bản chất hung hãn và lập trường cố hữu của Trung Quốc, và chưa có dấu hiệu gì thay đổi trong lập trường của Trung Quốc đối với Việt nam cũng như đối với ASEAN, cũng như đối với vấn đề lớn hơn là hòa bình, an ninh khu vực.

Lập trường của Trung Quốc như thế nào thì mọi người rõ rồi; nhưng ở đây ta chú ý là khi Trung Quốc tuyên bố sẽ hiệp thương để tiến đến CoC cuối năm nay; ta thấy Trung Quốc chỉ nói hiệp thương thôi chứ không phải đàm phán vì giữa hiệp thương và đàm phán còn có khoảng cách.

Mặt khác Trung Quốc nói hiệp thương nhưng đồng thời cũng tuyên bố có thể làm bất cứ điều gì trên Biển Đông nếu Trung Quốc muốn. Trên thực tế, tôi thấy Trung Quốc họ hành động đúng theo hướng đó thật.

Gia Minh: Cám ơn Tiến sỹ Đinh Hoàng Thắng về những nhận định mà ông vừa đưa ra./

+++++++++++++++++++++

Thông điệp Biển Đông từ Naypyidaw

Có lẽ 7 điểm mục cụ thể liên quan đến Biển Đông trong Thông cáo chung hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 47 (AMM 47) tuần qua tại Naypyidaw, Myanmar là những thông điệp mạnh mẽ, quyết tâm hơn so với những văn bản cùng tầm mức từ trước đến nay.

Từ hội nghị của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN tháng 5 vừa qua cho đến hội nghị ở Naypyidaw, những định hình ứng xử chịu tác động của vụ việc TQ hạ đặt trái phép giàn khoan trong vùng đặc quyền kinh tế, vùng thềm lục địa của VN.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh (thứ 5 từ trái sang) cùng các Ngoại trưởng ASEAN và Ngoại trưởng TQ Vương Nghị (thứ 6, trái) tại hội nghị ASEAN-TQ. Ảnh: THX/TTXVN

Vấn đề Biển Đông không còn là câu chuyện của một hội nghị riêng rẽ. ASEAN đã từng có không phải chỉ một hay những cơ hội hiếm hoi thử thách bản lĩnh, trách nhiệm về nỗ lực chung trong việc duy trì một khu vực hòa bình, ổn định.

Sự việc ở Cấp cao Phnom Penh 2012 từng là một bài học lớn về chuyện đoàn kết, nhưng đến vụ việc giàn khoan hồi tháng 5 cho thấy Biển Đông luôn không lặng sóng thực sự đòi hỏi định hình ứng xử, bản lĩnh và hành động trách nhiệm hơn của mỗi thành viên theo cách rõ ràng, nhất quán và không thể thất thường.

Ở AMM 47, các thành viên ASEAN chia sẻ nhận thức “tiếp tục quan ngại sâu sắc về những diễn biến gần đây làm gia tăng căng thẳng ở Biển Đông”, đồng thời gắn mức độ quan ngại này với tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh biển cũng như tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông. Đặc biệt, ASEAN cũng như các đối tác nhất trí không để tái diễn những hành động vi phạm tương tự giàn khoan, ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định ở khu vực.

Nhưng như điệu tango không thể thành, nếu chỉ có một phía. ASEAN lần này chỉ rõ trách nhiệm của TQ qua việc nhấn mạnh hơn nữa tầm quan trọng về cam kết chung của các nước thành viên ASEAN và TQ đối với hòa bình, ổn định, an ninh hàng hải, tin cậy lẫn nhau, và sự cần thiết tạo lập các điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết hòa bình các tranh chấp.

“Công cụ” DOC trong một thời gian dài bị “nhờn” khi có những hành xử đơn phương phá vỡ các nguyên tắc, cam kết chung, đe dọa hòa bình, an ninh và ổn định. Việc chỉ ra yêu cầu thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC một cách tổng thể, nhất là nhắc rõ điều 4 và 5 được các thành viên ASEAN ở AMM 47 đặc biệt thúc giục tuân thủ.

Bất kể nước nào hưởng lợi về tự do an ninh hàng hải, dù gián tiếp hay trực tiếp, đều hiểu rằng tôn trọng pháp quyền, tuân thủ luật pháp quốc tế là cách hành xử văn minh nhất để hóa giải mọi tranh chấp, đóng góp cho việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh và hợp tác phát triển ở khu vực.

Bởi vậy, ở AMM 47, các Bộ trưởng ASEAN đã “thúc giục các bên liên quan thực hiện kiềm chế và tránh các hành động gây phức tạp tình hình và làm phương hại đến hòa bình, ổn định và an ninh ở Biển Đông; giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, bao gồm đối thoại thân thiện, tham vấn và thương lượng, phù hợp với các nguyên tắc được công nhận của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước LHQ về Luật biển 1982”.

Các Bộ trưởng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì đà tham vấn và khẩn trương làm việc nhằm sớm đạt được COC, tiếp theo những kết quả mang tính xây dựng của hội nghị Quan chức cao cấp (SOM) ASEAN-TQ lần thứ 7 về thực hiện DOC ở Thái Lan, và cuộc họp Nhóm công tác chung ASEAN-TQ lần thứ 10, 11 về thực hiện DOC tại Singapore và Indonesia hồi tháng 4 vừa qua.

Quả bóng giờ đã được chuyền cho phía TQ vốn luôn chần chừ, câu giờ suốt thời gian qua. Trong bối cảnh gia tăng những thách thức an ninh ở Biển Đông, với những “bài học” của DOC để lại như việc mất đến 9 năm mới có bản hướng dẫn thực hiện, ASEAN đã ngả rõ sự đồng thuận tuyệt đối về sự cần thiết đàm phán thực chất Bộ quy tắc ứng xử (COC) có tính ràng buộc pháp lý.

ASEAN có mục tiêu lớn nhất cận kề, đó là thành lập Cộng đồng chung vào năm 2015. Biển Đông có thể được coi là cuộc thử lửa bản lĩnh của ASEAN khi mà sự phát triển thịnh vượng trên mọi mặt chỉ có thể đạt được dựa trên nền tảng hòa bình, an ninh ổn định và cùng hợp tác phát triển.

Đặt vấn đề trong ra-đa quan tâm chung, gắn ứng xử với hành động trách nhiệm, sự đóng góp bản lĩnh tự cường của tất cả mọi thành viên rõ ràng là sự trải nghiệm thiết thực để ASEAN trở thành một Cộng đồng mạnh thực sự của khu vực.

VN trong các hội nghị đã chia sẻ đánh giá của ASEAN và các đối tác về việc cần phải đẩy mạnh nỗ lực chung nhằm bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực, trong đó có hòa bình, an ninh, an toàn và tự do hàng hải ở Biển Đông.

Bày tỏ quan ngại sâu sắc về các vụ việc gây căng thẳng gần đây, đặc biệt là việc hạ đặt trái phép giàn khoan trong vùng biển VN, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh nhấn mạnh việc không để tái diễn những hành động vi phạm tương tự; đề cao các nguyên tắc của ASEAN như đã được nêu trong Tuyên bố Nguyên tắc 6 điểm và Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN ngày 10/5/2014, trong đó nhấn mạnh tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước LHQ về Luật biển, Tuyên bố DOC; giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, kiềm chế, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC, nhất là quy định tại điều 5 về không được có các hành động làm phức tạp tình hình, đồng thời cần thúc đẩy thương lượng thực chất để sớm đạt được COC./

Linh Thư