VĂN HÓA ONLINE - DIỄN ĐÀN-VĂN HÓA-LỊCH SỬ 1 - THỨ NĂM 11 SEP 2025
Giáo Sư Ngụy Như Kontum: “Người mở đường cho Đại học VN”
From: Lanha Kaltenthaler
To: An Mai, Sep 10, 2025, 5:01 AM
VĂN HÓA ONLINE
11/9/2025
Giáo sư Ngụy Như Kon Tum. Ảnh gia đình cung cấp.
Ngụy Như Kontum sinh năm 1913 tại thị xã Kon Tum trong một gia đình viên chức gốc Huế, Ngụy Như Kontum từ nhỏ đã nổi tiếng thông minh, học giỏi. Cậu bé miền sơn cước ấy sớm bộc lộ khát vọng vươn tới tri thức, để rồi năm 1930, khi tốt nghiệp Thành chung loại xuất sắc tại Quốc học Huế, ông giành học bổng ra Hà Nội học tiếp ban Tú tài ở trường Bưởi.
Hai năm sau, chàng thanh niên xứ Huế lập một kỳ tích: thi đậu cả ba loại Tú tài – bản xứ, Tây ban Toán và Tây ban Triết. Thành tích ấy mở cho ông cánh cửa du học tại Đại học Sorbonne – Paris, một trung tâm khoa học lớn nhất châu Âu.
Ở Paris, chỉ trong ba năm, ông hoàn thành Cử nhân Khoa học loại xuất sắc, rồi tiếp tục lấy Thạc sĩ Lý – Hóa sau ba năm nữa. Ngụy Như Kontum trở thành người Việt Nam đầu tiên nhận bằng Thạc sĩ Vật lý tại Pháp, ghi tên mình vào lịch sử trí thức Việt Nam ở phương Tây.
Đầu năm 1939, ông được đích thân Frédéric Joliot Curie – nhà bác học đoạt giải Nobel, con rể của Marie Curie – nhận làm nghiên cứu sinh tiến sĩ. Con đường khoa học rộng mở trước mắt. Nhưng rồi chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Phòng thí nghiệm của Curie bị quân đội Pháp trưng dụng. Người thầy khuyên trò trẻ nếu muốn ở lại cần nhập quốc tịch Pháp, đồng thời phục vụ trong ngành quốc phòng. Nhưng rồi Joliot Curie lại nói một câu để đời:
“Đất nước của anh cần anh hơn nước Pháp.”
Ngụy Như Kontum nghe theo lời ấy, trở về quê hương cuối năm 1939.
Trở về trong những ngày đất nước còn chìm trong bóng tối thuộc địa, ông dạy học ở Trung học Chasseloup Laubat (Sài Gòn) rồi trường Bưởi (Hà Nội). Để khơi dậy lòng yêu nước trong học trò, ông lập ra Đoàn Rồng (SET) – một tổ chức thanh niên mà quy định duy nhất là “chỉ nói tiếng Việt”. Các đội mang tên những anh hùng dân tộc, thường xuyên sinh hoạt, tham quan danh lam thắng cảnh, hun đúc ý chí độc lập. Đó là cách ông gieo vào tâm hồn tuổi trẻ một ngọn lửa dân tộc.
Sau Cách mạng tháng Tám, Ngụy Như Kontum bước vào sự nghiệp lớn lao: xây dựng nền đại học Việt Nam. Năm 1956, khi Nhà nước thành lập Đại học Tổng hợp Hà Nội, ông được giao trọng trách Hiệu trưởng đầu tiên. Từ mái trường ấy, hàng nghìn trí thức được đào tạo, trở thành lực lượng nòng cốt của khoa học, văn hóa, giáo dục Việt Nam trong suốt thế kỷ XX.
Cả cuộc đời, ông giữ phong cách giản dị, trung thực và tận tụy với học trò. Ông chủ trương giảng dạy bằng tiếng Việt ở đại học – một quyết định mang tính khai mở, đưa ngôn ngữ dân tộc lên vị trí xứng đáng trong học thuật. Với ông, giáo dục đại học không chỉ là đào tạo chuyên môn, mà còn là xây dựng con người gắn bó với vận mệnh đất nước.
Ngày nay, nhiều con đường, ngôi trường mang tên ông như một cách tri ân. Nhưng trên hết, di sản của GS Ngụy Như Kontum chính là thế hệ trí thức Việt Nam trưởng thành từ nền giáo dục mà ông đặt nền móng.
Ông đã chọn trở về, từ bỏ cơ hội lẫy lừng ở phương Tây, chỉ vì một niềm tin giản dị: đất nước cần mình. Và chính sự lựa chọn ấy đã biến ông thành người mở đường cho đại học Việt Nam hiện đại.
“Đất nước của anh cần anh hơn nước Pháp.”
(LÊ VĂN THÔNG sưu tầm và biên tập lại)
