Trần Anh Tuấn: Pierre Dieulefils và bưu thiếp Đông Dương (1887-1924)

20 Tháng Tư 20228:30 SA(Xem: 3933)

VĂN HÓA ONLINE – DIỄN ĐÀN 4 - THỨ TƯ 20 APRIL 2022

Ý kiến/Bài vở vui lòng gởi về:  lykientrucvh@gmail.com


Pierre Dieulefils và bưu thiếp Đông Dương (1887-1924)

image017

Trần Anh Tuấn


Pierre-Marie Alexis Dieulefils sinh ngày 21.1.1862 tại vùng nông thôn Malestroit phía đông nước Pháp. Học lực “brevet” tức trung học đệ nhất cấp, nay gọi là trung học cơ sở. Năm 1883, Dieulefils ký khế ước gia nhập quân ngũ trong năm năm. Dieulefils được biên chế vào lữ đoàn pháo binh số 24 và tình nguyện sang Bắc Kỳ năm 1885. Khi mãn hạn khế ước năm 1887, Dieulefils ở lại Đông Dương và mở cơ sở nhiếp ảnh tại Hà Nội.


Đến năm 1902, Dieulefils bắt đầu làm bưu thiếp với hình ảnh phong cảnh, đền đài, di tích, nhân vật, thời sự và sinh hoạt của các xứ Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ, Cam Bốt, Lào, và Vân Nam bên Trung Quốc do chính ông chụp. Công trình này được Dieulefils tiếp tục cho mãi đến năm 1924, với tổng số hơn 5,000 bưu thiếp.

image021

Dĩ nhiên những bưu thiếp này là cách quảng cáo công trình «khai hóa» của nước «Đại Pháp» tại Đông Dương. Và hình ảnh tra tấn chém giết bêu đầu các nghĩa quân Yên Thế hay hình ảnh gông cùm các phụ nữ Ba Đình có mục đích khủng bố tinh thần công cuộc kháng chiến chống xâm lăng thủa ấy chính là những bằng chứng của tội ác và sự dã man do nhà cầm quyền thực dân Pháp tiến hành trên đất nước chúng ta. 


Ngày nay, nhờ nghệ thuật nhiếp ảnh của «Đứa Con Trời » (Dieulefils) mà chúng ta biết được một cách cụ thể hình ảnh hơn một thế kỷ trước đây, nhất là những hình ảnh lịch sử của cuộc khởi nghĩa Yên Thế với một bộ bưu thiếp phong phú cả thảy tới 67 tấm năm 1909 hay 139 tấm về phế tích Angkok cùng năm... sẽ là những bài viết tiếp theo bài đầu tiên này.


Dieulefils lấy cái lư hương làm dấu hiệu trên các bưu thiếp của ông.


Hình ảnh mỗi địa phương nước ta được Dieulefils giới thiệu tổng quát trước tiên bằng một bưu thiếp tổng hợp như bốn bưu thiếp Quảng Yên, Hòn Gai (Gay), Móng Cái (Cáy), An Nam dưới đây.


image023image025image027Hình phong cảnh Hạ Long


image029Hình người dân giúp chúng ta biết y phục cổ truyền miền Bắc đầu thế kỷ XX


image031Hình ảnh Huế: Cửu Đỉnh, tượng trưng chín vua đầu triều Nguyễn


image033Hình ảnh Huế: cửa tam quan tại lăng Minh Mạng


image035Hình ảnh triều đình Huế: Đại Nam Thành Thái


Năm 1997, một tác giả Pháp tên Thierry Vincent đã thực hiện được công trình nghiên cứu tổng hợp về bộ bưu thiếp Pierre Dieuleflis tựa đề Pierre Dieulefils, Photographe-Éditeur de Cartes Postales d’ Indochine (1997, 255 tr.) Đây là trang bìa sách về Pierre Dieulefils với thủ bút của tác giả


image037image039Hình một trang sách có thủ bút cùa tác giả Thierry Vincent


Năm 2011, tôi đã tặng tác phẩm trên cho bác Lê Đức Vân (cựu giám đốc Thông Tin Văn Hóa Hà Nội thập niên 1960 và cựu chủ tịch Hội Tem Hà Nội) khi tôi về thăm lại quê hương và căn nhà gia đình tôi cư ngụ trước năm 1954, hiện vẫn là số cũ 282 phố Khâm Thiên. Là sách quý có giá trị lịch sử, tôi đã tìm mua thêm quyển thứ hai để làm tài liệu trong thư viện TAT.

image041image043

Năm 1909, Dieulefils xuất bản một tập sách ảnh về Angkok tựa đề Ruines of Angkor Cambodia in 1909. Sách chỉ in 500 bản nên ít người biết. Tháng 3.2001, bản đánh số 49 được phát hiện tại nhà của một thủ thư ở Bangkok. Cũng năm đó, nhà xuất bản River Books ở Bangkok đã tái bản nguyên trạng tập sách ảnh bao gồm 139 tấm về Angkok và thủ đô  Phnom Penh mà Dieulefils đã xuất bản năm 1909 bằng ba ngôn ngữ, là Pháp, Anh, và Đức với lời mở đầu của Étienne Aymonier (người khám phá ra phế tích Angkok) và lời giới thiệu của Louis Finot (Giám Đốc Viện Viễn Đông Bác Cổ đương thời).


Sự nghiệp nhiếp ảnh của Dieulefils thành công rực rỡ, gồm cả danh và lợi.


Danh là các loại Huy Chương Đồng (Triển Lãm Quốc Tế Paris 1889), Huy Chương Bạc (Triển Lãm Quốc Tế Hà Nội 1902), cùng ba Huy Chương Vàng (Triẻn Lãm Quốc Tế Marseille 1906, London 1908, và Bruxelles 1910).


Lợi là chuyện độc quyền chụp ảnh căn cước ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ.


Nguyên năm 1885, đô đốc De Courcy đặt thêm thuế qua hình thức căn    cước đánh vào ngoại kiều ngụ cư, tức người Tàu. Đến 1893 thì một nghị định khác của Toàn Quyền Đông Dương ấn định căn cước phải có hình mà ngày 29.12.1894, Dieulefils được trúng thầu độc quyển chụp ảnh căn cước. Dã tâm của chính quyền thuộc địa là móc túi dân lành vì nghị định nghi rõ hình ảnh đương sự tự cung cấp không được chấp thuận, phải là hình chụp do chính quyền cung cấp mới được chấp thuận. Giá mỗi tấm hình trong căn cước ngoại kiều phải trả là 1đ, một số tiền không nhỏ năm 1894 vì bốn thập niên sau tức thập niên 1930, giá một tạ gạo cũng chỉ vào khoảng 3đ. Những chi tiềt trên cho thấy lợi tức khổng lồ mà Dieulefils thu được khi chụp hình căn cước. Thêm nữa vào năm 1888, tổng số quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương là 42,000 người. Riêng Hà Nội có 12,308 quân lính. Chưa kể hệ thống công chức Pháp trong chính quyền Đông Dương, cùng giới thương nhân, gia đình... Tất cả đều muốn có hình ảnh gửi về cho thân nhân ở Pháp, và cần mua bưu thiếp để trao đổi là cách thông tin thuận tiện và tiết kiệm thì giờ giữa Đông Dương và Pháp.


Đó chính là mỏ vàng mà Dieulefils khai thác gần ba thập niên ở Hà Nội. Bằng chứng về sự thành công tài chính là năm 1907, Dieulefils mua một biệt thự nghỉ mát tại Đồ Sơn, Hải Phòng với giá 2,200đ. Một bằng chứng khác là khi về hưu tại quê nhà, Dieulefils dự tính mua lại lâu đài Morlaye làm nơi trú ngụ. Nhưng cuối cùng Dieulefils chỉ tự vẽ kiểu và cho xây một biệt thự đặt tên là Les Sources.


Khoảng năm 1914, gia đình Dieulefils trở về Pháp. Trong Đệ Nhất Thế Chiến, gia đình Dieulefils có một con trai nhập ngũ năm 1915 và hai năm sau tử trận vì đạn pháo kích của Đức. Sau chiến tranh, chính quyền thuộc địa Hà Nội lấy tên người Pháp có công đặt cho đường phồ. Tên Pierre Dieuleflis được đặt cho phố tên Việt là Đặng Dung.


Dieulefils mất ngày 19.11.1937 tại nơi sinh trưởng, vùng nông thôn Malestroit.


 Tóm lại, khởi đầu chỉ là một dịch vụ thương mại (Dieulefils mở hiệu ảnh tên Photographie P. Dieulefils ở 53 phố Jules Ferry, Hà Nội), nhưng nhờ ống kính của một chuyên viên và vị thế của một cựu sĩ quan Pháp trong bình đoàn thuộc địa thời Pháp thuộc nên được phép đi khắp Đông Dương, được tham dự các biến cố quan trọng về văn hóa, xã hội, chính trị và nhất là quân sự, được gặp vua quan nhà Nguyễn và các nhân vật quan trọng đương thời, Dieulefils đã có công để lại những hình ảnh lịch sử, cụ thể và chân xác, về nước ta và dân ta, nhất là tại Bắc Kỳ và Trung Kỳ trước đây hơn một thế kỷ.


Trần Anh Tuấn

Bài viết tháng 4.2011 

Tăng bổ tháng 4.2022

17 Tháng Tám 2014(Xem: 20048)
Văn Hóa Magazine Online nhận được E-mail từ bạn đọc và từ Viet Art Center vietartcenter@aol.com, một thư ngỏ của Ô. Phan Kỳ Nhơn, Chủ tịch Liên Ủy Ban Chống CS & Tay Sai và một của Đức Cha Dominic Mai Thanh Lương, Giám mục Phụ tá Giáo phận Orange.
15 Tháng Tám 2014(Xem: 17162)
Sự kiện hai Thượng nghị sĩ Mỹ là John McCain (đảng Cộng hòa, bang Arizona) và Sheldon Whitehouse (đảng Dân chủ, bang Rhode Island) đến thăm Việt Nam một cách khá bất ngờ, trong ba ngày kể từ 08/08/2014 đã gây chú ý trong dư luận.
12 Tháng Tám 2014(Xem: 19148)
Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry tại Hội nghị Ngoại trưởng khối 10 nước ASEAN lần thứ 47-AMM47. Đề nghị của phía Mỹ là phải ngưng tất cả mọi hoạt động, mọi leo thang trên Biển Đông.
07 Tháng Tám 2014(Xem: 17265)
Trong một cuộc họp khẩn cấp kéo dài đến tối khuya Chủ Nhật hôm trước, Hội Đồng này đã thông qua một lời nhận định mạnh mẽ nhất về cuộc chiến này, dưới hình thức “một bản thông báo cấp tổng thống” (presidential statement) lên tiếng yêu cầu đôi bên hãy tức thời ngưng bắn để có thể thực hiện được một cuộc trợ giúp và cứu trợ cần thiết cho khối dân Palestine khốn khổ đang nằm trong hai lằn lửa đạn.
04 Tháng Tám 2014(Xem: 19447)
Nhưng tôi không khỏi có cảm giác đó chính là những gì ông muốn nói khi được hỏi về sự phát triển của vùng cao nguyên ở Việt Nam trong cuộc gặp tình cờ tại miền nam nước Pháp. Chính xác hơn ông Nguyên Ngọc nói về "lời nguyền tài nguyên".
31 Tháng Bảy 2014(Xem: 19373)
Ngoại trừ các đảng viên nắm quyền, đa số các đảng viên đã không còn tin vào chủ nghĩa xã hội? Đa số các đảng viên về hưu ‘không còn tha thiết với con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội nữa’, một đảng viên kỳ cựu tham gia ký tên vào thư ngỏ gửi Ban chấp hành Trung ương Đảng nói với BBC.
28 Tháng Bảy 2014(Xem: 20362)
Đã hơn một tuần kể từ khi Trung Quốc di chuyển giàn khoan 981, dù có một vài nghi ngại nhưng nhìn chung dư luận Việt Nam đã tương đối lắng dịu, đặc biệt với sự xuất hiện của siêu bão Ramasun và vụ tai nạn máy bay MH17.
25 Tháng Bảy 2014(Xem: 17526)
Giáo sư Tương Lai cho biết sáng qua, khi đọc nội dung tuyên bố của tổ chức Diễn đàn Xã hội Dân sự (một tổ chức phản động chống Nhà nước) đã lên tiếng quyết liệt phản đối âm mưu lợi dụng tình hình phức tạp trên Biển Đông hiện nay để thực hiện mưu đồ chính trị của tổ chức này.
22 Tháng Bảy 2014(Xem: 17977)
“Trong tình hình đất nước Việt Nam chúng ta ngày nay, những người tham gia đấu tranh – qua hình thức xã hội dân sự (XHDS) hay đảng chính trị (ĐCT) – hầu hết là những người lý tưởng, sẵn sàng hy sinh hạnh phúc cá nhân cho đại nghĩa. Lãnh đạo Hà Nội sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để triệt tiêu các đoàn thể không nằm trong khuôn khổ của chế độ, nên những người có lòng đối với dân tộc và đất nước càng phải đoàn kết, gắn bó với nhau hơn bất kể phương thức đóng góp cho đại cuộc là XHDS hay ĐCT.
21 Tháng Bảy 2014(Xem: 18777)
Thế là chuyện lạ đã xảy ra...Quốc Hội Hoa Kỳ đã nhất trí thông qua Nghị Quyết về biển Đông, yêu cầu Trung Quốc quay về nguyên trạng trước ngày 1/5/2014, tức là yêu cầu TC rút giàn khoan 981, một việc mà Quốc Hội Việt Nam đã không dám làm, đã không thể làm và thực sự đã không làm...
17 Tháng Bảy 2014(Xem: 18191)
Sáng ngày 16/7, trang nhà của Bộ ngoại giao Trung Quốc đã chính thức xác nhận giàn khoan Hải Dương 981 đã di dời ra khỏi vùng biển của Việt Nam và đang hướng về đảo Hải Nam. Tin này cũng được báo Tuổi Trẻ Online ngày 16/5 loan tải dẫn lời của ông Ông Hà Lê, Phó Cục trưởng Cục kiểm ngư thuộc Bộ Ngư nghiệp và Phát triển nông thôn của CSVN.
15 Tháng Bảy 2014(Xem: 17589)
Ngày 4 tháng 7 năm 2014 Hội Nhà báo độc lập Việt Nam (HNBĐLVN) tên tiếng Anh là Independent Journalists Association of Vietnam (IJAVN) công khai tuyên bố thành lập nhằm “Làm thế nào để báo chí và các nhà báo cất được tiếng nói theo đúng nghĩa của hai từ “tự do”?
13 Tháng Bảy 2014(Xem: 21536)
Nhớ lại những ngày đầu năm 1973. Sau đợt ném bom Hà Nội những ngày Giáng Sinh tháng 12 năm 1972. Hội nghị Paris họp lại. Hai bên ngả ngũ rất nhanh. Không khí Hà Nội hân hoan, mọi việc khẩn trương, ngừng bắn, hòa bình đến nơi rồi. Trong tầm tay. Phía Mỹ mệt mỏi ra mặt, chỉ muốn quên 2 chữ Việt Nam cho sớm nhất. Phía ‘’ta’’ lúc ấy cũng mệt mỏi, Bắc Kinh hòa hoãn với Mỹ, thậm chí chìa tay bè bạn để cô lập Liên Xô.
10 Tháng Bảy 2014(Xem: 17903)
Những người bạn trẻ mới ra tù như Nguyễn Tiến Trung và Đỗ Thị Minh Hạnh đều thốt lên với gương mặt rạng rỡ đến ngỡ ngàng “Thật không thể tin nổi!”.
08 Tháng Bảy 2014(Xem: 18877)
Một nhà nghiên cứu hải quân của Mỹ nhận định trên nhật báo New York Times rằng Trung Quốc nhiều khả năng sẽ chiến thắng ‘trong mọi kịch bản có thể’ nếu xảy ra chiến sự với Việt Nam.
06 Tháng Bảy 2014(Xem: 17800)
Để có một xã hội dân sự đúng nghĩa và hiệu quả, Tự do Ngôn luận là một quyền không thể thiếu. Một khi chính kiến và ý kiến của mọi thành phần xã hội có được môi trường biểu hiện một cách tự do, thì tinh thần dân chủ mới có điều kiện thực thi.
03 Tháng Bảy 2014(Xem: 19861)
Nhà báo Bùi Tín hiện sống tự do ở Pháp, là một nhà báo chuyên nghiệp, một nhà bình luận thời sự quốc tế, và là cộng tác viên thường xuyên của đài VOA. Đối tượng chính của nhà báo Bùi Tín là giới trí thức trong và ngoài nước, đặc biệt là tuổi trẻ Việt Nam quan tâm đến quê hương tổ quốc.
01 Tháng Bảy 2014(Xem: 18181)
Năm 16 tuổi, tôi tình nguyện đi bộ đội khi bom Mỹ ném quanh Hà Nội và cuộc chiến trực tiếp cầm súng đã làm tôi hết cả tuổi xanh. Hòa bình trở về, bao nhiêu năm sau, nỗi ám ảnh bởi những gì trải qua trong chiến tranh luôn gây cho tôi những cơn mơ khủng khiếp
29 Tháng Sáu 2014(Xem: 16554)
Trung Quốc tiếp tục leo thang gây căng thẳng tại Biển Đông : Phát hành bản đồ « đường 10 đoạn » nuốt gọn 80% biển Đông Nam Á, đưa thêm 4 giàn khoan dầu vào khu vực, sử dụng hàng trăm tàu thuộc lực lượng tuần duyên trấn áp cảnh sát biển Việt Nam. Bắc Kinh thật sự tính toán gì ?
26 Tháng Sáu 2014(Xem: 16307)
- Gần 2 tháng bị phản đối vì đặt trái phép giàn khoan 981, Trung Quốc không lùi bước mà kéo thêm 4 giàn khoan ra Biển Đông, có nhiều tuyên bố phá vỡ nguyên trạng hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam, diễn biến tiếp tới theo ông sẽ là gì?