Dùng công pháp quốc tế phá mưu TQ

Tiến sĩ Nguyễn Vân Nam

Gửi cho BBC từ Tp. Hồ Chí Minh

Cập nhật: 13:05 GMT - thứ tư, 28 tháng 5, 2014

Cá nhân ngư dân hoặc qua các hiệp hội nghề, tổ chức nghề cá đều có thể khởi kiện được.

Không còn nghi nghờ gì nữa, mục tiêu của Trung Quốc là kiểm soát để tiến đến thôn tính Biển Đông.

Cũng có một số ý kiến quốc tế cho rằng Trung Quốc tính già hoá non trên Biển Đông, và đang lộ ra nhiều điểm sai trái, kẽ hở.

Thật ra Trung Quốc có rất ít kẽ hở. Họ đã rào trước đón sau rất kỹ về mặt pháp lý để hầu như không thể bị kiện; đồng thời kiên định thực hiện chiến lược giải quyết tranh chấp song phương nhằm chủ động phòng ngừa những khả năng bị kiện còn lại khác.

Ngày 25/8/2006, Trung Quốc gửi Liên Hiệpp Quốc tuyên bố bảo lưu theo Điều 298 của UNCLOS, không chấp nhận cả 4 cơ quan tài phán giải quyết tranh chấp qui định tại Điều 287 khoản 1 UNCLOS đối với tất cả các loại tranh chấp được quy định tại điểm a, b, c Khoản 1 Điều 298; cũng như loại trừ quyền tài phán của Tòa án biển quốc tế đối với toàn bộ tranh chấp liên quan đến chủ quyền các đảo.

Như vậy, thực tế Trung Quốc đã loại trừ hầu hết các loại tranh chấp trên Biển Đông ra khỏi quyền tài phán của một cơ quan tài phán quốc tế.

Song phương và hai Đảng

Những thoả thuận song phương với Trung Quốc rất nguy hiểm, vì họ có thể dùng nó để loại trừ các nghĩa vụ quốc tế của mình.

Nguyên tắc tối cao của công pháp quốc tế là tôn trọng chủ quyền quốc gia, tôn trọng sự thoả thuận giữa các nước, nên những thoả thuận song phương như vậy có khả năng và hiệu lực loại trừ những nghĩa vụ quốc tế mà một trong hai nước đã ký kết.

Tức là với một thoả thuận song phương, Trung Quốc có thể loại trừ được những điều mà họ muốn loại trừ, nhưng không thể hoặc chưa kịp loại trừ khi ký kết các thỏa thuận quốc tế.

Ngư dân Việt Nam 'hoàn toàn có thể khởi kiện Trung Quốc'

Chẳng hạn, nếu Việt Nam và Trung Quốc thỏa thuận không sử dụng quân đội và vũ khí trong tranh chấp lãnh thổ, nghĩa là chỉ đồng ý không sử dụng một trong những hình thức sử dụng vũ lực thôi, thì điều đó sẽ loại trừ nghĩa vụ không được sử dụng vũ lực nói chung (không được sử dụng bất cứ hình thức vũ lực nào) theo Điều 279 UNCLOS và Điều 2 khoản 4 Hiến chương LHQ mà VN và TQ phải tuân thủ.

Ngoài ra, Trung Quốc còn có thể ép Việt Nam thực hiện những điều cam kết song phương với họ. Nhưng chính họ lại có thể không thực hiện, bởi trong quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc, có những loại thỏa thuận song phương không có hiệu lực quốc tế chẳng hạn thỏa thuận giữa hai đảng Cộng sản và do đó họ không sợ bị phán xử.

Điều này là cực kỳ nguy hiểm. Chính vì vậy, việc cần làm hiện này là phải đưa Trung Quốc vào một cơ chế giải quyết tranh chấp đa phương trong công pháp quốc tế.

Cơ hội cho mục tiêu lớn

Thời điểm Trung Quốc đưa giàn khoan vào là khá bất ngờ, khi mọi người có cảm giác tình hình có vẻ yên ổn. Nhưng đó có thể là phép thử đầu tiên xem phản ứng của Việt Nam và công luận quốc tế, để TQ thu thập và đánh giá đầy đủ thông tin cần thiết cho những bước nghiêm trọng tiếp theo.

Cho nên, mục tiêu của Việt Nam không thể chỉ là đuổi giàn khoan xâm phạm chủ quyền vùng biển Việt Nam. Đây là cơ hội để Việt Nam đạt được các mục tiêu lớn hơn. Buộc Trung Quốc vào một cơ chế giải quyết tranh chấp đa phương, đó là mục tiêu quan trọng đầu tiên.

Mục tiêu thứ hai là bẻ gãy sự tự tin ngạo mạn kiểu Trung Quốc, khiến họ phải thay đổi chiến lược ở biển Đông. Mục tiêu thứ ba là phòng vệ chủ động. Khi Trung Quốc bị buộc phải tham gia cơ chế giải quyết tranh chấp của toà án quốc tế, họ sẽ không thể dùng vũ lực được nữa.

"Khi toà án đang thụ lý giải quyết tranh chấp, các bên có nghĩa vụ không được làm tình hình nghiêm trọng hơn"

Theo Hiến chương Liên hiệp quốc và UNCLOS, khi toà án đang thụ lý giải quyết tranh chấp, các bên có nghĩa vụ không được làm tình hình nghiêm trọng hơn. Nghĩa là với đơn kiện như vậy, Trung Quốc bị buộc không được dùng vũ lực hoặc các mưu mô khác có khả năng làm hiện trạng bị tồi tệ thêm.

Theo Điều 287 khoản 1 UNCLOS khi xẩy ra tranh chấp, các nước thành viên có thể chọn bốn cơ quan tài phán: Toà án quốc tế ở Hà Lan (International Court of Justice, ICJ); Toà án luật biển quốc tế (International Tribunal for the Law of the Sea, ITLOS) ở Hamburg, Đức; Toà trọng tài theo phụ lục 7 của UNCLOS; và Toà trọng tài theo phụ lục 8 cho những tranh chấp đặc biệt.

Mới nghe thì rất dễ, nhưng không hề đơn giản: Toà ICJ ở Hà Lan chỉ có thẩm quyền xét xử nếu được cả hai bên cùng công nhận thẩm quyền.

Về nguyên tắc, các nước ký UNCLOS đều chịu phán quyết của toà án luật biển quốc tế. Nhưng mỗi nước khi ký UNCLOS đều có quyền tuyên bố bảo lưu, không chấp nhận thẩm quyền phán xử của toà án quốc tế trong những lĩnh vực nhất định. Đây là trường hợp của Trung Quốc với tuyên bố bảo lưu hợp lệ theo Điều 298 UNCLOS .

Do đó, trước tiên, đơn kiện của Việt Nam phải không lọt vào vùng loại trừ của Trung Quốc. Thứ hai, đơn kiện này phải được một cơ quan tài phán quốc tế dễ dàng chấp nhận. Đây là cái khó, nhưng có giải pháp.

Việt Nam phải kiện Trung Quốc vi phạm một nghĩa vụ căn bản của thành viên Liên Hiệp quốc mà Trung Quốc không thể loại trừ. Đó chính là khoản 4 điều 2 Hiến chương Liên hiệp quốc và điều 279 UNCLOS.

Các điều khoản này đều nhấn mạnh rằng các nước thành viên có nghĩa vụ giải quyết tranh chấp bằng con đường hoà bình, không được sử dụng vũ lực, và nghĩa vụ này không bị loại trừ bởi bất kỳ tuyên bố nào.

Thế nào là sử dụng vũ lực (use of force) trong quan hệ quốc tế, thì vẫn còn tranh cãi. Và bởi vì còn tranh cãi, nên cần phải có cơ quan tài phán quốc tế độc lập. Đó chính là thuận lợi cho Việt Nam. Các hành vi sử dụng vũ lực này là dùng tàu hải giám, hải cảnh, tuần ngư … thuộc sở hữu nhà nước Trung Quốc phá hỏng, đánh chìm tàu Việt Nam.

Nghiêm trọng hơn là tàu của Trung Quốc đã gây thương tích cho con người.

Như vậy, chúng ta có thể khởi kiện Trung Quốc sử dụng vũ lực vi phạm khoản 4 điều 2 Hiến chương Liên hiệp quốc và điều 279 UNCLOS ra toà án luật biển quốc tế. Nội dung kiện này không nằm trong vùng loại trừ của Trung Quốc. Họ có thể không đồng ý.

Nhưng theo quy định của UNLOS, nếu một bên không đồng ý thì phải chuyển qua toà trọng tài theo phụ lục 7. Toà trọng tài này sẽ không thể tuyên là việc sử dụng vũ lực không thuộc thẩm quyền xét xử của mình, bởi đó là nghĩa vụ căn bản mà Trung Quốc không thể loại trừ.

Ngoài kiện kết tội, Việt Nam còn có thể khởi kiện yêu cầu xác định hành vi. Đó là yêu cầu toà án luật biển quốc tế khẳng định hành vi tàu Trung Quốc đâm vào làm hư hỏng tàu Việt Nam, gây thương tích cho người Việt Nam là hành vi sử dụng vũ lực.

Trong đó, đặc biệt là yếu tố đã gây tổn thương đến con người. Đây là trường hợp lý giải và áp dụng UNCLOS thuộc thẩm quyền của toà án luật biển. Ở nước ngoài, kiểu kiện yêu cầu toà án khẳng định một hành vi, một sự việc như vậy khá phổ biến (kiện không có bị đơn).

Để giải quyết, toà sẽ phải mời Trung Quốc, nhưng không phải trong tư cách bị đơn. Và như thế, họ vẫn bị buộc phải tham gia vào cơ chế giải quyết tranh chấp đa phương.

Đây là một giải pháp khởi kiện tốt nhất, vì khả năng thắng lợi rất cao và đặc biệt là không làm Trung Quốc mất mặt. Sau khi toà ra phán quyết hành vi vũ lực của Trung Quốc, nếu thấy cần thiết, chúng ta có thể sẽ tiếp tục khởi kiện kết tội họ.

Cũng có khả năng dù toà phán quyết thế nào, Trung Quốc vẫn cậy thế nước lớn, không chấp nhận và cứ làm theo ý chí của mình. Nhưng với việc khởi kiện, Việt Nam đã đập nát sự tự tin của họ, buộc họ phải bị động thay đổi chiến lược, chứ không thể hoàn toàn hành động ngang ngược, trâng tráo theo ý mình.

Trung Quốc khó có thể còn lu loa nói càn như ‘rất ngạc nhiên, sửng sốt’. Họ sẽ chùn tay trong hành động làm tình hình tồi tệ thêm …

Với Việt Nam, kiểu kiện thế này thuận lợi về mặt thủ tục hình thức, nhưng cái cơ bản nhất và khó nhất là cách sử dụng ngôn ngữ pháp lý quốc tế và lập luận. Đây là kiểu kiện liên quan đến một khái niệm căn bản trong quan hệ quốc tế và khái niệm này vẫn còn chưa được định nghĩa thống nhất, rõ ràng.

Thế nào là sử dụng vũ lực? Vũ lực là gì? Tuy nhiên, nếu Trung Quốc đã gây ra tổn thương đối với con người, mà cụ thể ở đây là các kiểm ngư và ngư dân, thì rất nghiêm trọng. Nó là một yếu tố quan trọng cấu thành hành vi sử dụng vũ lực, không thể chối cãi.

Ngư dân nhờ luật pháp quốc tế

UNLOS bảo vệ rất chặt chẽ quyền đánh cá. Khoản 2 điều 20 quy chế toà án luật biển quốc tế ghi rõ đây toà án quốc tế (duy nhất) cho phép các chủ thể không phải là nhà nước có thể khởi kiện đối với các tranh chấp liên quan đến cách hiểu và áp dụng UNLOS. Một thuận lợi lớn mà Việt Nam chưa vận dụng.

"Cá nhân ngư dân hoặc qua các hiệp hội nghề, tổ chức nghề cá đều có thể khởi kiện được TQ"

Trung Quốc đang cản trở tự do đánh bắt, gây thiệt hại đến tài sản và tính mạng ngư dân. Nếu soi vào UNLOS thì Trung Quốc có rất nhiều vi phạm. Nhưng điều chủ yếu ở đây là phải xem xét kỹ với những hành vi sử dụng vũ lực đó, ngư dân Việt Nam đã có thể khởi kiện được Trung Quốc chưa?

Cá nhân ngư dân hoặc qua các hiệp hội nghề, tổ chức nghề cá đều có thể khởi kiện được.

Tuy nhiên, dù là cá cá nhân hay hiệp hội, tổ chức nghề cá thì khi ra toà án luật biển quốc tế họ cũng gặp khó khăn lẫn thuận lợi như nhà nước tiến hành kiện.

Nhưng nếu biết lập luận, có thể họ sẽ không rơi vào những trường hợp tuyên bố loại trừ của Trung Quốc.

Ở đây, khó khăn lớn nhất đối với ngư dân Việt Nam là quá trình thu thập chứng cớ. Ngư dân đi đánh cá bị tàu Trung Quốc đâm hư hỏng, phun vòi rồng nước, bắn cháy, cướp tài sản và hải sản, thì phải thu thập được chứng cớ.

Đặc biệt, những chứng cớ đó phải được lấy theo chuẩn mực quốc tế. Nhà nước, các hội đoàn và nhân dân cả nước có thể hỗ trợ ngư dân bằng kinh phí, trang bị máy móc đủ điều kiện để thu thập chứng cớ, chứ bản thân ngư dân là rất khó tự thân xoay sở.

Tuy nhiên, ngư dân Việt Nam cũng có thuận lợi. Mặc dù Trung Quốc đã có bảo lưu kín kẽ, nhưng câu hỏi đặt ra ở đây là: quyền bảo lưu này có hiệu lực đối với nhà nước Trung Quốc chỉ khi nguyên đơn là một Nhà nước, hay cả khi là ngư dân?

Thường thì sự rõ ràng là tốt, nhưng về pháp lý đôi khi không rõ ràng cũng là thuận lợi cho mình.

Cái khó của Việt Nam hiện nay là sự loại trừ của Trung Quốc, chứ Việt Nam không sợ không đủ cơ sở lập luận.

Bản thân ngư dân Viêt Nam, hay tổ chức nghề cá rất khó tự làm hồ sơ kiện Trung Quốc.

Họ cần được giúp đỡ của những luật sư thật sự thông thạo công pháp quốc tế, hướng dẫn cụ thể về trình tự lấy chứng cứ, cách lấy, và ở mỗi loại chứng cứ thì điểm gì là điểm không thể không có.

Sau khi ngư dân thu thập xong chứng cứ, nên gửi đến luật sư để đánh giá đã đủ chưa. Nếu đủ sẽ phát đơn khởi kiện. Và họ nên uỷ quyền cho một công ty luật nước ngoài khởi kiện đến toà án biển quốc tế.

Bài viết thể hiện quan điểm của giáo sư-tiến sỹ luật Nguyễn Vân Nam, Đại học Humbold, CHLB Đức, hiện đang hành nghề tại TP Hồ Chí Minh./

'Cần tổ chức lại cách ngư dân ra biển'

BBC - thứ ba, 27 tháng 5, 2014

Phó Chủ Tịch Hội Nghề cá Việt Nam nói cần tổ chức lại cách ra biển của ngư dân để một mặt có thể khẳng định chủ quyền, mặt khác bảo vệ cho sự an toàn về nhân mạng và của cải.

Trả lời phỏng vấn BBC ngày 27/5, ông Võ Văn Trác cho rằng vụ tàu Trung Quốc đâm chìm tàu cá của ngư dân Đà Nẵng hôm 26/5 "có thể nói là rất nghiêm trọng".

"Đây là một sự xâm phạm thô bạo và trắng trợn của Trung Quốc. Hội Nghề cá Việt Nam cực lực phản đối và đề nghị các cơ quan của trung ương lên tiếng đề nghị Trung Quốc ngưng hành động này, bồi thường thiệt hại cho ngư dân, đồng thời hứa không để xảy ra những vụ việc tương tự nữa."

Trả lời câu hỏi của BBC về việc có nên khuyến khích ngư dân tiếp tục bám biển để khẳng định chủ quyền khi các biện pháp bảo vệ chưa được thực hiện hiệu quả hay không, ông Trác nói:

"Vùng biển đó là của Việt Nam. Việc ngư dân đi đánh cá ở đó là hoàn toàn hợp pháp. Việc Trung Quốc gây ra vụ việc vừa rồi trực tiếp ảnh hưởng tới sản xuất của người ngư dân. Chúng tôi sẽ tìm cách vận động ngư dân tiếp tục bám biển, sản xuất kinh doanh trên vùng biển của mình."

"Nhưng ra biển cần phải theo đội hình chứ không đi lẻ tẻ đễ giúp đỡ, hỗ trợ nhau. Ngoài ra còn có tàu kiểm ngư, cảnh sát biển hỗ trợ cho ngư dân."

"Hội nghề cá cũng kiến nghị với nhà nước có chính sách, cơ chế hỗ trợ cho ngư dân bám biển."/

+++++++++++++++++

Đảng CSVN sẽ “không loại trừ” khả năng kiện Trung Quốc

Láng giềng 'hay chơi xấu'

Cập nhật: 14:50 GMT - thứ tư, 28 tháng 5, 2014

Đã xảy ra các cuộc biểu tình chống Trung Quốc vì vụ giàn khoan

Hôm 28/5, các tờ báo trực thuộc Đảng Cộng Sản và chính phủ Việt Nam chỉ trích Trung Quốc mạnh mẽ, trong lúc quan hệ song phương đang xấu đi.

Báo điện tử của Chính phủ nói Việt Nam luôn “ăn ở” với Trung Quốc “như bát nước đầy”, tuy nhiên Bắc Kinh lại tìm cách “hất bát nước đó đi”.

“Khi bát nước đã đổ đi thì không thể lấy lại được nữa,” tờ này viết.

Bài báo nói: “Người Việt còn coi trọng, chú ý giữ gìn quan hệ láng giềng với các lân quốc hơn thế nữa, bởi người ta có thể ‘chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở’, hàng xóm xấu bụng có thể dọn đi nơi khác, nhưng bên cạnh một nước láng giềng lớn mà cứ hay chơi xấu thì phải gồng mình chịu đựng chứ biết dọn đi đâu!”

Cơ quan ngôn luận của Chính phủ còn cho rằng Việt Nam đã thể hiện tinh thần “hào hiệp và cao thượng” khi cho phép tàu quân sự Trung Quốc vào lãnh hải Việt Nam tham gia tìm kiếm máy bay MH370 bị mất tích, động thái mà “nhiều quốc gia sẽ từ chối”.

“Công thư năm 1958 của Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng ra đời với tinh thần hào hiệp như vậy, khi Trung Quốc đang đứng trước nguy cơ bị tấn công quân sự bởi các đồng minh của chính quyền Đài Loan…Vậy nhưng trong các vấn đề liên quan đến chủ quyền biển đảo, Việt Nam chỉ nhận được những cách đáp trả không hề ‘chính nhân quân tử’ từ phía người láng giềng lớn.”

"Họ sử dụng bộ máy tuyên truyền khổng lồ để vu cáo, bôi nhọ Việt Nam, làm hoen ố hình ảnh của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế."

Trang web Đảng Cộng sản Việt Nam

Trong khi đó, trang web Đảng Cộng Sản cáo buộc Trung Quốc mưu đồ “độc chiếm biển Đông, chà đạp lên pháp luật quốc tế, quay lưng lại với tình cảm hữu nghị truyền thống lâu đời giữa nhân dân hai nước”.

“Họ không từ một thủ đoạn nào, miễn là thực hiện được ý đồ ‘biến không có tranh chấp thành có tranh chấp’ ‘biến của người thành của mình’. Họ ra sức kích động nhằm chia rẽ, phân hoá khối đại đoàn kết của nhân dân ta. Họ sử dụng bộ máy tuyên truyền khổng lồ để vu cáo, bôi nhọ Việt Nam, làm hoen ố hình ảnh của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế.”

‘Liên minh chính nghĩa’

Báo chí Việt Nam cũng trích lời ý kiến của một số tướng quân đội cho rằng “không có vùng cấm” để Việt Nam liên minh với các nước nếu có xung đột với Trung Quốc.

“Việt Nam xác định mình là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Nếu các nước cùng chống lại việc Trung Quốc gây rối an ninh hàng hải, Việt Nam không có lý do gì không hợp tác với các nước để chống lại hành vi đó,” ông Phan Kỳ, thiếu tướng và là nguyên trưởng khoa Đường lối học thuyết quân sự Viện Chiến lược Quốc phòng được trích dẫn trên tờ Lao Động.

Ông Kỳ cũng cho rằng chủ trương không liên minh của Việt Nam chỉ áp dụng với “người chính nghĩa” chứ không phải với “kẻ xâm lược”, nên không chịu sự ràng buộc gì.

"Trong các vấn đề liên quan đến chủ quyền biển đảo, Việt Nam chỉ nhận được những cách đáp trả không hề ‘chính nhân quân tử’ từ phía người láng giềng lớn."

Trang web Chính phủ Việt Nam

“Tất cả các nước có lợi ích chính đáng muốn giúp đỡ, ta đều hoan nghênh.”

Truyền thông của Đảng cũng tỏ ra rất cứng rắn trong ngôn từ, nói rằng không chừa bất kỳ giải pháp nào khi giải quyết tranh chấp với Trung Quốc.

Thông Tấn Xã Việt Nam trích lời đại tá quân đội Vũ Khanh nói rằng “Việt Nam kiên quyết không để cho bất kỳ quốc gia, thế lực nào xâm phạm chủ quyền. Việt Nam sẽ áp dụng mọi biện pháp phù hợp cần thiết để bảo vệ các quyền và lợi ích chính đáng.”

Trong khi đó,website của Đảng Cộng sản cảnh báo Bắc Kinh rằng “Việt Nam không để bất cứ quốc gia nào uy hiếp, xâm phạm từng tấc đất, từng mét nước biển của mình”.

“Việt Nam luôn mong muốn hòa bình hữu nghị, luôn hết sức kiềm chế, chân thành bày tỏ mọi thiện chí …Nhưng Trung Quốc vẫn cố tình vu khống, đổ lỗi cho Việt Nam và tiếp tục sử dụng sức mạnh, gia tăng các hành động uy hiếp, xâm phạm ngày càng nghiêm trọng hơn. Nếu Trung Quốc tiếp tục leo thang bằng vũ lực thì người Việt Nam sẽ đồng lòng đứng lên bảo vệ đất nước mình,” tờ báo Đảng viết.

Báo điện tử của Chính phủ nhắc đến chuyện Việt Nam sẽ “không loại trừ” khả năng đưa Trung Quốc ra công pháp quốc tế.

“Việt Nam đã rất nhiều lần khẳng định quan điểm trước hết muốn kiên định, kiên trì bằng con đường trao đổi ngoại giao để bảo vệ lợi ích chính đáng của mình… Nhưng cây muốn lặng mà gió chẳng dừng,” trang này viết./