VĂN HÓA ONLINE - THỨ TƯ 14 NOV 2018
100 năm "L'Histoire du Soldat" của nhạc sĩ Igor Stravinsky
13/11/2018
Dàn nhạc nổi tiếng từng tham gia trình diễn vở "Chuyện của Người Lính" của Stravinsky. Wikipedia
1918, Igor Stravinsky viết nên một trang sử cho âm nhạc thế giới. Trong những điều kiện khó khăn, với những phương tiện hạn hẹp, ông cùng nhà văn Ramuz cho ra đời L'Histoire du Soldat kết hợp văn chương và âm nhạc để kể lại câu chuyện anh lính đào ngũ bán linh hồn cho Quỷ.
2018, Chuyện của Người Lính vẫn là ngọn hải đăng của các nhà soạn nhạc trên thế giới.
Dự án nẩy sinh từ nhu cầu tìm kế sinh nhai
Được sáng tác khi thế giới còn mịt mù trong khói lửa, được cho ra mắt công chúng lần đầu, hơn một tháng trước Hiệp Định Đình Chiến tháng 11/1918, câu chuyện của chàng lính bán linh hồn cho Quỷ phải đợi thêm sáu năm nữa, đến 1924, mới gây được tiếng vang trên bầu trời nghệ thuật.
Trả lời ban Việt ngữ đài RFI nhân dịp biểu diễn tại trường âm nhạc thị trấn Verrières le Buisson, nhạc sĩ kiêm nhạc trưởng Olivier Guion cho biết về điểm khởi đầu của tác phẩm nghệ thuật đa chiều, L'Histoire du Soldat :
"Ý tưởng nảy sinh vào tháng Giêng 1918 và đã được cho ra mắt công chúng tháng 9 sau, ngày 28 tháng 9 năm 1918 tại nhà hát Lausanne –Thụy Sĩ. Tác phẩm này bằng tuổi với Hòa Ước kết thúc Thế Chiến Thứ Nhất. Chính đời sống khó khăn trong thời chiến đã thôi thúc Stravinsky và người bạn là nhà văn người Thụy Sĩ Ramuz tìm một ngõ thoát, kiếm tiền để tìm kế sinh nhai. Stravinsky khi đó còn có gánh nặng gia đình.
Trong bối cảnh khó khăn đó, Stravinsky và Ramuz đã hoàn tất một tuyệt tác. Nhưng thời đó họ chưa biết rằng, đấy là một tác phẩm xuất chúng. Với thời gian L'Histoire du Soldat đã có một chỗ đứng riêng biệt trên thế giới. Chỉ riêng năm nay, không thể đếm được hết tất cả những buổi trình diễn nhạc phẩm này".
Mùa hè năm 1914 khi Thế Chiến Thứ Nhất khai mào, nhạc sĩ người Nga Igor Stravinsky và vợ con bị kẹt lại Thụy Sĩ. Chiến tranh làm tê liệt các hoạt động văn hóa. Như nhiều nghệ sĩ cùng thời, đời sống của gia đình Stravinsky ngày thêm chật vật.
Đến năm 1917, tình trạng tài chính sa sút, tác giả của những Con Chim Lửa, Petrouchka hay Lễ Hội Mùa Xuân phải cấp bách tìm một nguồn thu nhập.
Nhưng làm thế nào để dựng được một tác phẩm khi không còn một xu trong túi ? Làm thế nào để có được một dàn giao hưởng khi mà các nhạc công đã bị điều ra chiến trường ? Làm thế nào để thu hút rộng rãi khán giả nhất, bởi số vé vào cửa là yếu tố sống còn ?
Kết hợp nhiều thể loại nghệ thuật
Cùng với người bạn văn Thụy Sĩ là Charles Ferdinand Ramuz, Stravinsky nẩy ra sáng kiến kết hợp nhiều thể loại nghệ thuật. Ngoài âm nhạc và văn chương, sân khấu kịch nghệ, xiếc hay ballet là những nhịp cầu đưa tác phẩm của họ đến đại chúng.
L'Histoire du Soldat được soạn như một vở kịch có dàn nhạc minh hoạ, nhưng để kiếm sống, dàn nhạc và đoàn kịch phải "gọn" và phải hoạt động như một gánh hát rong. Vốn quen sáng tác cho những dàn giao hưởng hoành tráng, Igor Stravinsky, trong hoàn cảnh của năm 1918 chỉ có được một dàn nhạc với vỏn vẹn 7 nhạc công. Ông quyết định sử dụng đàn violon và contrebasse trong bộ dây ; kèn clarinette, basson trong bộ gỗ ; trombone và cornet à piston thuộc bộ đồng ; trống đại diện cho bộ gõ.
Nhà soạn nhạc kiêm nhạc trưởng Olivier Guion nhấn mạnh đến tính cô đọng của L'Histoire du Soldat. Bề dầy trong dòng sáng tác của Igor Stravinsky và Charles Ferdinand Ramuz đến một thế kỷ sau vẫn không một ai sánh kịp :
"Stravinsky đã thể hiện được tư tưởng rất phong phú của ông trong tác phẩm với một dàn nhạc thu nhỏ và trong những điều kiện hạn hẹp. Ông đã đem hết tài năng để diễn đạt được những ý tưởng của mình với rất ít phương tiện. L'Histoire du Soldat không phải là một vở múa ballet, không phải là một vở opéra, hay một vở kịch. Đấy cũng không phải là một tác phẩm thuộc thể loại nhạc thính phòng hay thuộc dòng nhạc giao hưởng. Đấy đơn giản là Chuyện của Người Lính. Cho đến tận ngày hôm nay, không có một tác phẩm nào có thể đem so sánh với L'Histoire du Soldat".
Chuyện ngụ ngôn lấy từ cổ tích Nga
Bảy nhạc công đối thoại với một người dẫn chuyện. Đó là chuyện của một anh lính trẻ được về phép thăm nhà. Trên đường về quê, bên bờ suối, Joseph gặp một ông già muốn học kéo vĩ cầm. Ông dụ dỗ người lính đổi cây đàn violon lấy một cuốn sách và mời anh về nhà dậy ông đàn. "Chỉ hai ngày thôi", ông nói thế với chàng trai. Nể lời ông lão, anh lính trẻ theo ông về nhà.
Sau nhiều tháng đói, lạnh nơi chiến trường, Joseph được ngủ trong đệm êm, chăn ấm, ngày đủ bữa. Đúng hẹn, đến buổi sáng ngày thứ ba, anh từ giã ông lão về thăm mẹ già và vị hôn thê.
Tựa như Lưu Thần và Nguyễn Triệu lạc lối Thiên Thai : hai ngày trong nhà ông lão, thêm một ngày rong ruổi trên đường, thực ra là ba năm nơi trần thế. Ngày trở về, mẹ già không nhận ra anh, người yêu đã có chồng.
Cuốn sách mà ông lão trao Joseph bên bờ suối là người bạn tri kỷ duy nhất anh còn lại. Đấy là cuốn sách đem lại cho anh lính đào ngũ năm nào, tiền tài và danh vọng. Joseph thậm chí cưới được con vua sau khi chữa cho nàng khỏi bệnh.
Stravinsky, người mở đường
Với L'Histoire du Soldat, Igor Stravinsky là người mở đường, đưa dòng nhạc dân gian lên hàng nghệ thuật, xóa lằn ranh giữa dòng nhạc bác học và những giai điệu mộc mạc của người dân quê.
Chuyện của Người Lính là cái cớ để Stravinsky soạn những nhạc khúc để đời cho một số nhạc cụ. Bản Pastorale trong L'Histoire du Soldat không hơn không kém là món quà ông dành tặng cho tất cả những nhạc sĩ thổi kèn clarinette.
Một nét độc đáo khác từ L'Histoire du Soldat là tác giả của Lễ Hội Mùa Xuân đã khoác những chiếc áo mới cho những làn điệu Tango hay Valse quen thuộc và du nhập những thể loại nhạc từ những chân trời xa lạ vào những tác phẩm của mình. Nhạc trưởng Olivier Guion giải thích :
"Đặt lại trong bối cảnh thời kỳ 1918, đây là một tác phẩm mang tính sáng tạo rất, rất lớn. Lần đầu tiên một nhạc phẩm của châu Âu du nhập thể loại Jazz mà ở vào thời đó, còn được gọi là Ragtime. Đây là lần đầu tiên một nhà soạn nhạc châu Âu mạo hiểm trong lĩnh vực này. Hơn thế nữa, Stravinsky sáng tác mà ông chưa từng trực tiếp tiếp cận với dòng nhạc này.
Một trăm năm sau, có thể là dưới một khía cạnh nào đó, L'Histoire du Soldat đã lạc hậu, nhưng đây là vẫn là một "tượng đài" của âm nhạc thế giới. Stravinsky qua Chuyện của Người Lính đã khai mở nhiều con đường mới và không một nhạc sĩ vĩ cầm nào, không một người chơi kèn clarinette hay trompette nào lại có thể bỏ lỡ cơ hội khi được đề nghị biểu diễn tác phẩm này.
L'Histoire du Soldat là một tác phẩm rất khó đối với tất cả các nhạc công, nhưng khi đã nhập cuộc thì mọi người đều bị mê hoặc. Ta có thể diễn đạt hay thưởng thức tác phẩm này hàng chục lần mà vẫn không chán. Dàn nhạc thường say mê với cách diễn tả của người dẫn chuyện và ngược lại thì các nghệ sĩ được mời thể hiện phần văn của Ramuz cũng thực sự bị điệu nhạc thôi miên. Đấy là điều khiến L'Histoire du Soldat là một tuyệt tác và cũng là điều làm tôi yêu thích tác phẩm này".
Dù là một tác phẩm độc đáo kết hợp nhiều thể loại nghệ thuật và nhất là nghệ thuật sân khấu, nhưng bước đầu của L'Histoire du Soldat đã không được như ý muốn. Buổi ra mắt công chúng đầu tiên tại Lausanne thành công mỹ mãn. Stravinsky và Ramuz lên chương trình đi lưu diễn khắp châu Âu. Kế hoạch đã không thành. Nhiều nghệ sĩ trong đoàn và cả các tác giả đã liệt giường vì dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918 -1919. Các buổi lưu diễn lần lượt phải hủy bỏ. Mãi đến năm 1924, L'Hisroitre du Soldat mới đến được Paris và chỉ từ đó tuyệt tác này mới chắp cánh bay xa./
https://www.youtube.com/watch?v=d77jzEVcohA
Published on Apr 14, 2016
Contemporary Chamber Players, Eduardo Leandro director, perform Igor Stravinsky's "L'Histoire du Soldat" with doctoral candidate Patrick Yim conducting. April 7, 2016. Staller Center for the Arts. Stony Brook University. 2:02 Marche du Soldat 4:00 Petits au bord du Ruisseau 4:00 6:50 Pastorale 9:35 Marche Royale
Igor Stravinsky - L'Histoire du soldat [With score] (Reupload)
Published on Aug 5, 2018
-Composer: Igor Fyodorovich Stravinsky (17 June 1882 – 6 April 1971) -Performers: Shlomo Mintz (Violin, Direction), Vincent Pasquier (Double Bass), Pascal Moragués (Clarinet), Sergio Azzolini (Bassoon), Marc Bauer (Cornet), Daniel Breszynsky (Trombone), Michel Cerutti (Percussion) -Narrators: Carole Bouquet (le lecteur), Gérard Depardieu (le diable), Guillaume Depardieu (le soldat) L'histoire du soldat, lue, jouée et dansée [The Soldier's Tale, a theatrical work to be read, played, and danced], for 7 instruments and 3 narrators, written in 1917 [Pieces from Concert Suite] 00:17 - I. The soldier's march 02:56 - II. The soldier's violin 28:01 - III. Royal march 34:07 - IV. The little concert 37:05 - V. Tango 39:22 - VI. Waltz 41:13 - VII. Ragtime 43:15 - VIII. The devil's dance 46:04 - IX. Choral 51:27 - X. The devil's triumphant march.
