Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ?

11 Tháng Sáu 20199:14 CH(Xem: 11650)
VĂN HÓA ONLINE - THẾ GIỚI HÔM NAY - THỨ TƯ  12 JUNE 2019

Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ?

Minh Anh 11-06-2019

Hàng không mẫu hạm Pháp Charles de Gaulle. Ảnh chụp ngày 24/04/2019,Wikimedia Commons by by Maj. Joshua Smith.
Hàng không mẫu hạm Pháp Charles de Gaulle. Ảnh chụp ngày 24/04/2019,Wikimedia Commons by by Maj. Joshua Smith.

Ngày 01/06/2019, tại diễn đàn Đối thoại An ninh Shangri La - Singapore, bộ trưởng Quân Lực Pháp, bà Florence Parly phát biểu : « Nước Pháp sẽ tiếp tục tuần tra Biển Đông tối thiểu hai lần trong năm ». Tuyên bố này còn nhằm khẳng định vị thế của nước Pháp trong « sân chơi các cường quốc hàng hải ». Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ? Khái niệm này có từ bao giờ và có những thay đổi ra sao theo dòng lịch sử ?

Thương mại : Nền tảng định hình « sức mạnh hàng hải » ?

Đây cũng là những câu hỏi mà nhà sử học trường Hải Quân Pháp, bà Isabelle Delumeau tìm cách giải thích trên tờ Diplomatie (Đối Ngoại). Theo chuyên gia này, khái niệm về « cường quốc hàng hải » đã được Thucydides – nhà sử học và là cha đẻ ngành khoa học lịch sử thời Hy Lạp Cổ Đại – đề cập đến lần đầu tiên ngay từ thế kỷ thứ V trước Công Nguyên.

Ông nói rằng tính ưu việt của thành Athens thời ấy nằm ở chính điểm này. Và rất lâu sau đó, nước Anh cũng dựa vào chính nguyên tắc trên để khẳng định ưu thế của mình, nên mới có điệp khúc nổi tiếng Britannia rules the waves (tạm dịch là Nước Anh làm chủ đại dương).

Việc được đánh giá là cường quốc hàng hải có một tầm quan trọng rất lớn và cũng không phải là điều dễ dàng, đòi hỏi phải xem xét lại lịch sử hàng hải từ hàng thế kỷ qua. Do đó, theo nhà sử học Delumeau, câu hỏi đầu tiên cần được giải đáp : « Nên hiểu thế nào về cường quốc hàng hải ? ».

Bởi vì, đây là cả một tiến trình đan xen rất nhiều lĩnh vực khác nhau. Mỗi công đoạn có tầm quan trọng của nó và chính mối quan hệ tương tác đã sản sinh ra một sức mạnh mà chỉ có một nhóm nhỏ các quốc gia có được.

Nền tảng cội nguồn của tiến trình này là thương mại, một hoạt động mang tính sống còn đối với những xã hội nằm sâu trong những vùng lãnh thổ cằn cỗi. Để phát triển giao thương, các thương nhân buộc phải liên kết với chính quyền đến mức hình thành một hiện tượng cộng sinh, vốn dĩ là nét đặc thù về cơ cấu Nhà nước tại « Cộng hòa Venezia » (697 – 1797). Nhất là ở Hà Lan vào thế kỷ 17 và 18, người ta không thể nào phân biệt được ranh giới giữa lợi ích Nhà nước và lợi ích của các cổ đông tập đoàn thương mại Đông Ấn Hà Lan VOC* đầy quyền lực lúc bấy giờ.

Mục tiêu của mối liên kết này là gì ?

Rất đơn giản. Chỉ nhằm tạo thành một thế độc quyền trải rộng ra cả ngoài biển khơi, hình thành một thị trường mà từ đó người ta có thể độc chiếm quyền kiểm soát việc tiếp cận. Và dĩ nhiên, mối liên kết này còn để bảo vệ các tham vọng của giới thương nhân và đẩy lùi mọi sự thèm muốn của đối thủ cạnh tranh. Đây chính là lúc cần có hạm đội tầu chiến. Vai trò của họ là thăm dò các thị trường mới – nếu cần thiết thì xâm chiếm – và thứ đến là loại trừ các đối thủ bằng vũ lực.

Nói một cách khác, thương thuyền và chiến thuyền có một mối quan hệ chặt chẽ, vừa bổ sung cho nhau vừa ràng buộc lẫn nhau. Thế nhưng, chỉ có vài nước sớm cảm nhận được một định mệnh như vậy. Tác giả liệt kê một số ví dụ điển hình : Nhờ các đời vua Công giáo của Tây Ban Nha nên mới có cuộc thám hiểm của Christophe Colombe. Tại Anh có nữ hoàng Elizabeth I. Còn tại châu Á, có hoàng đế Minh Thành Tổ, đời vua thứ ba của triều đại nhà Minh, người ra chỉ dụ cho phép thái giám Trịnh Hòa tiến hành 7 cuộc thám hiểm Ấn Độ Dương trong suốt 1/3 đầu thế kỷ XV.

Sức mạnh hải quân : Thế mạnh của châu Âu ?

Nếu như ví dụ về Trung Quốc là một trường hợp cá biệt, sức mạnh hải quân là một hiện tượng mang đậm đặc tính châu Âu. « Một quốc gia hùng cường trước hết bởi vì đó là một cường quốc hàng hải », đó là suy nghĩ được coi là tất yếu trong suốt thế kỷ XIX.

Khái niệm này đã được đô đốc người Mỹ Alfred Mahan phát triển thành lý thuyết. Những bài viết và phát biểu hội thảo của ông có tác động mạnh đến việc định hướng chính sách của các nước châu Âu, cũng như Mỹ và Nhật Bản. Nguyên tắc đơn giản như sau : Để có được một vị thế quan trọng trên trường quốc tế, cần phải có một hạm đội tầu chiến hùng hậu, phương tiện quan trọng để thực hiện bành trướng ra biển khơi, công cụ để xâm chiếm thuộc địa và bảo đảm vị trí độc quyền.

Những tư duy này tạo cơ sở cho việc thu hẹp định nghĩa về « cường quốc hải quân », tập trung nhiều hơn vào khía cạnh chiến lược, xoay quanh sự đối kháng giữa « cường quốc lục địa » và « cường quốc trên biển » và người ta thường kết luận là « cường quốc trên biển » thắng thế. Đây cũng chính là bài học người ta rút ra được từ hai cuộc thế chiến và cũng chính dựa vào mô hình này mà các nhà nghiên cứu địa chính trị lý thuyết hóa cuộc chiến tranh lạnh.

Với phe phương Tây, cần phải có khả năng làm chủ biển cả và vây hãm kẻ thù trên lục địa trong vùng lãnh thổ của họ. Ở phía bên kia, Liên Xô và các đồng minh lại coi lực lượng hải quân có khả năng triển khai sức mạnh quân sự tầm xa và nhất là hàng không mẫu hạm như là vũ khí của phe đế quốc, nên phải phòng thủ.

Cường quốc hải quân thời « toàn cầu hóa »

Rồi chiến tranh lạnh kết thúc. Nhưng lối suy nghĩ về cân bằng quyền lực trên thế giới không hề biến mất, mà dường như còn được phục hồi. Những quốc gia nào từng nếm mùi thực dân như Ấn Độ hay Trung Quốc giờ lại xem hải quân như là một thứ vũ khí bảo đảm nền độc lập đất nước, nhằm tránh cho tấn bi kịch thế kỷ XIX tái diễn. Và thế là khi tìm cách tránh các ý đồ của những cường quốc hải quân thù địch, bản thân họ lại trở thành một cường quốc hải quân.

Nhưng trong lối tư duy này, điều mới mẻ nhưng cũng đầy nghịch lý, chính là vị trí của kinh tế. Trung Quốc hay Ấn Độ phát triển mạnh đã mang lại một cái nhìn hiện đại về khái niệm « cường quốc hải quân » trong một nghĩa rộng hơn. Nếu như hiện tượng toàn cầu hóa giúp cho hàng hóa được lưu thông thuận lợi hơn, thì nó cũng làm thay đổi cả cách nhìn « cường quốc hải quân » : Kinh tế thịnh vượng chưa hẳn là hải quân hùng mạnh.

Bởi vì không gian hàng hải đã được tự do hóa và hội nhập khu vực hơn. Việc tự do lướt sóng và mức độ an toàn cao tại các vùng biển, bất chấp một số hoạt động cướp biển vẫn tồn tại, đã làm tan rã mối quan hệ cộng sinh tồn tại xưa kia giữa các đội chiến thuyền và thương thuyền, nền tảng để các nước dựa vào nhằm khẳng định sức mạnh hải quân của mình.

Từ những quan sát này, bà Isabelle Delumeau lưu ý chớ vội xem Trung Quốc như là một « cường quốc hải quân » chỉ vì dự án « chuỗi ngọc » của nước này như nhiều nhà phân tích nhận định. Bởi vì người ta có lẽ vẫn còn duy trì lối diễn giải địa chính trị kiểu xưa, vốn dĩ cần phải được xem xét lại.

Và nhất là trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng có thái độ hung hăng ở Biển Đông, nước Pháp cũng như Mỹ đã đề ra một sách lược cho vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Một báo cáo của Quốc Hội Pháp hồi tháng 4/2019 còn đề xuất « châu Âu hóa » các chiến dịch tuần tra ở Biển Đông, nghĩa là kêu gọi một sự hợp tác, liên kết, lập cơ chế quản lý chung. Trong trường hợp này, làm sao định nghĩa « Thế nào là một cường quốc hải quân ? ».
10 Tháng Tám 2015(Xem: 18426)
"Giới phân tích nói với Tân Hoa Xã rằng, chuyến thăm lần này của ông John Kerry là đi tiền trạm cho Tổng thống Barack Obama thăm Việt Nam cuối năm nay."
10 Tháng Tám 2015(Xem: 18352)
Hà Nội 07/08/2015 - Ngoại trưởng John Kerry: « Hoa Kỳ thừa nhận rằng chỉ có nhân dân Việt Nam quyết định hệ thống chính trị của mình. Nhưng có những nguyên tắc cơ bản mà chúng tôi bảo vệ : Đó là không một ai bị trừng phạt chỉ vì đã bày tỏ suy nghĩ của mình một cách ôn hòa ». Và Hoa Kỳ cho rằng « các tiến bộ trong lĩnh vực nhân quyền sẽ phục vụ cho lợi ích của Việt Nam ».
06 Tháng Tám 2015(Xem: 19800)
"Ngài cũng xác nhận rằng GHPGVNTN không là kẻ thù của Việt Nam Cộng sản. Bởi vì “Chúng tôi yêu quê hương Việt (…) nếu chúng tôi đòi hỏi tự do ngôn luận, tự do tôn giáo, tự do hội họp và tự do lập hội, không phải vì chúng tôi là “thế lực xấu” muốn phá hoại chính quyền, mà bởi vì chúng tôi mang niềm tin tưởng nhân quyền là dụng cụ để xây dựng một xã hội thịnh vượng và âu lo cho con người, căn cứ trên pháp quyền và sự tôn trọng lẫn nhau. Chúng tôi tin rằng ai cũng có quyền tham dự để định hướng số phận mình cũng như tương lai của xứ sở”." XEM THÊM: Đại lão Hòa thượng Quảng Độ nói gì về VN và tăng lữ hải ngoại? http://www.nhatbaovanhoa.com
04 Tháng Tám 2015(Xem: 21530)
"Báo New York Times hôm 3/8 cho biết trong vòng đàm phán tại Hawaii, phía Việt Nam vẫn chưa sẵn sàng từ bỏ các lợi ích mà các doanh nghiệp nhà nước đang được hưởng." "Trả lời BBC trong cuộc phỏng vấn cùng ngày, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh cho rằng thông báo hoàn tất đàm phán cho thấy giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã "có sự nhất trí" về vấn đề nghiệp đoàn và kinh tế thị trường." * Công đoàn là của ai? * Công đoàn Đoàn kết Ba Lan. * Sách Đông Âu tại Việt Nam. * Trích hồi ký Trần Văn Giàu: Hoàng Quốc Việt giải tán Công đoàn VN.
03 Tháng Tám 2015(Xem: 19183)
"Chi cục Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất đánh giá vụ việc là “mang tính chất cực kỳ nghiêm trọng, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội”." Singapore giải thích lý do cấm một số phụ nữ VN nhập cảnh
30 Tháng Bảy 2015(Xem: 26149)
"Là người đã tham gia đoàn đàm phán về biên giới với Campuchia ngay từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, tôi cho rằng Thủ tướng Hun Sen đã nói đúng sự thật về việc Campuchia cạo sửa bản đồ trước khi đàm phán với Việt Nam: “Tôi không làm gì sai về điều này. Khi các cán bộ có thẩm quyền của Campuchia nhận được chỉ thị của Hoàng thân Norodom Sihanouk năm 1964, họ đã chỉnh sửa bản đồ của Campuchia, lúc đó tôi chỉ mới 12 tuổi."
28 Tháng Bảy 2015(Xem: 22049)
"Theo nguồn tin của Voice Australia một tổ chức phi chính phủ bảo vệ người tỵ nạn của người Việt Nam ở hải ngoại đóng trụ sở tại Melbourne – Úc, hôm Chủ nhật 26/07/2015, chính quyền Úc đã bất ngờ trục xuất toàn bộ 46 thuyền nhân đi trên một chiếc tàu tới Úc xin tỵ nạn."
28 Tháng Bảy 2015(Xem: 18271)
"Tổng thống Obama đã đi thăm 2 ngày Kenya, quê của thân phụ ông, nơi ông được ca ngợi như một người con cưng của đất nước.Trong một bài diễn văn đọc trước khi rời khỏi Kenya ngày Chủ Nhật, Tổng thống nói Kenya đang ở ngả tư đường “đầy đau khổ, nhưng cũng có nhiều hứa hẹn to lớn.” Bài diễn văn của Tổng thống Obama tại trụ sở Liên hiệp Châu Phi kết thúc chuyến viếng thăm 5 ngày đến Kenya và Ethiopia.
28 Tháng Bảy 2015(Xem: 18218)
"Cuộc đọ sức kéo dài giữa Athens với các chủ nợ khiến nhiều thành viên trong khu vực đồng euro đau đầu. Nhưng khác với hai đợt khủng hoảng hồi năm 2010 và 2012, đe dọa Hy Lạp bị loại khỏi eurozone đã không tạo nên một làn sóng hoảng loạn trên thị trường tài chính thế giới."
28 Tháng Bảy 2015(Xem: 18067)
"Theo Bộ Ngoại giao Mỹ ngày hôm qua, 27/07/2015, vào tuần tới, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry sẽ trở lại vùng Trung Đông và Đông Nam Á trong một chuyến công du từ ngày 02/08 cho đến 08/08/2015."
28 Tháng Bảy 2015(Xem: 19002)
Hun Sen: "Khi các cán bộ có thẩm quyền của Campuchia nhận được chỉ thị của Hoàng thân Norodom Sihanouk năm 1964, họ đã chỉnh sửa bản đồ của Campuchia, lúc đó tôi chỉ mới 12 tuổi. Họ (các quan chức Campuchia) thời điểm đó đã 'bỏ rơi' đảo Koh Tral và Kamcuchea Krom cho Việt Nam. Tôi không thể đòi lại được"
26 Tháng Bảy 2015(Xem: 24977)
"Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ David Shear phát biểu trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện hôm Thứ Tư rằng, Washington sẽ đặt thêm các tài sản của không quân tại Úc bao gồm máy bay ném bom B-1 và máy bay giám sát. Đây không phải là một ý tưởng hoàn toàn mới, nó đã được đề xuất từ năm 2013 bởi Tư lệnh Không quân Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương, tướng Herbert Hawk Carlisle."
26 Tháng Bảy 2015(Xem: 18456)
1. Su Bi (2014); 2. Ga Ven (2014); 3. Chữ Thập (2014); 4. Châu Viên (2014); 5. Gạc Ma (1988); 6. Tư Nghĩa (2014); 7. Bãi Vành Khăn (2014); 8. Bãi Scarborough (2012) 9. Bãi Cỏ Mây; 10. Bãi Trăng Khuyết; 11. Bãi Cỏ Rong; ... (Những đảo, bãi đá, rạn san hô này rất gần bờ biển Palawan, Manila). Hải đồ của Văn Hóa map. Trong số 7 căn cứ hỏa lực các đảo TQ chiếm hữu sắp hoàn tất, đảo Chữ Thập có vị trí quân sự chiến lược tối quan trọng đối với tầm hoạt động của không quân và vũ khí hiện nay; nó nằm giữa biển Trường Sa so với bờ biển Việt Nam (Sàigon) và Philippines (Palawan).
23 Tháng Bảy 2015(Xem: 19237)
"Phi hành gia Mỹ Kjell Lindgren, phi hành gia Oleg Kononenko của Nga, và phi hành gia Nhật Kimiya Yui sẽ nhập đoàn với hai phi hành gia Nga Gennady Padalka và Mikhail Kornienko, và phi hành gia người Mỹ Scott Kelly đã có mặt trên trạm không gian quốc tế. NASA cho hay cả 6 phi hành gia này sẽ ở trên Trạm Không gian Quốc tế cho tới tháng 12 năm nay."
23 Tháng Bảy 2015(Xem: 21668)
Tổng thống Mỹ Barack Obama lên đường sang Kenya hôm nay, 23/07/2015, chặng đầu tiên trong khuôn khổ chuyến viếng thăm chính thức châu Phi. Hôm qua, người đứng đầu Nhà Trắng phát biểu quan hệ giữa Hoa Kỳ và lục địa này đang ở « tầm cao mới ». Đây là chuyến công du đầu tiên tại quê cha của ông với tư cách là Tổng thống. Sau đó, ông sẽ tới Ethiopia, cũng với tư cách là người đứng đầu nhà nước Hoa Kỳ đầu tiên trong lịch sử đặt chân tới quốc gia này. Phát ngôn viên của Nhà Trắng, ông Earnest, cho biết chương trình của Tổng thống Obama sẽ không thay đổi dù trước đó, chính quyền Kenya đã công bố rộng rãi chi tiết lịch trình chuyến đi của tổng thống cũng như giờ ông tới đất nước này.
21 Tháng Bảy 2015(Xem: 19023)
"Cuộc tập trận này diễn ra sau khi tân chỉ huy trưởng Hạm đội Thái Bình Dương Hoa Kỳ thực hiện chuyến bay giám sát kéo dài bảy tiếng đồng hồ tại Biển Đông, trên một phi cơ trinh sát hiện đại nhất của Mỹ. Loại tàu đổ bộ « Bison » (hay Zuhr) là thủy phi cơ quân sự lớn nhất thế giới, có thể chở theo ba chiếc xe tăng hạng nặng mỗi chiếc gần 150 tấn, hoặc mười xe bọc thép và 140 binh sĩ."
20 Tháng Bảy 2015(Xem: 26673)
Khoảng 2.000 người Campuchia dẫn đầu là các dân biểu của đảng Cứu quốc đối lập đã tới vùng biên giới với Việt Nam hôm Chủ nhật 19/7.
19 Tháng Bảy 2015(Xem: 26663)
"Một sự kiện quan trọng cần được nhắc đến là VAF, nhờ quan hệ của luật sư Wesley Coddou, đã được Trung tâm Nhận Dạng, Đại học Bắc Texas (Center for Human Identification, Department of Forensic and Investigative Genetics, University of North Texas Health Science Center) nhận thử nghiệm miễn phí DNA từ các mẫu hài cốt tù cải tạo và thân nhân của họ. Việc thử nghiệm DNA đem lại niềm an ủi vô cùng lớn lao cho những gia đình tù cải tạo đã chết trong tù mà mộ đã mất bia và không có di vật gì bên cạnh hài cốt khiến thân nhân có thể xác nhận là của người quá cố." (Bức ảnh duy nhất về tù cải tạo do một phóng viên Mỹ chụp trong trại cải tạo Hàm Tân; người đứng thứ tư từ trái có thể là tướng Lê Minh Đảo (xin xác nhận).
17 Tháng Bảy 2015(Xem: 30362)
Tân đô đốc Hạm đội Thái Bình Dương của Hoa Kỳ hôm thứ Sáu bảo đảm với các đồng minh châu Á rằng các lực lượng của Hoa Kỳ đã được trang bị kỹ càng và sẵn sàng đối phó với bất kỳ tình huống bất ngờ nào ở Biển Đông.