Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ?

11 Tháng Sáu 20199:14 CH(Xem: 11825)
VĂN HÓA ONLINE - THẾ GIỚI HÔM NAY - THỨ TƯ  12 JUNE 2019

Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ?

Minh Anh 11-06-2019

Hàng không mẫu hạm Pháp Charles de Gaulle. Ảnh chụp ngày 24/04/2019,Wikimedia Commons by by Maj. Joshua Smith.
Hàng không mẫu hạm Pháp Charles de Gaulle. Ảnh chụp ngày 24/04/2019,Wikimedia Commons by by Maj. Joshua Smith.

Ngày 01/06/2019, tại diễn đàn Đối thoại An ninh Shangri La - Singapore, bộ trưởng Quân Lực Pháp, bà Florence Parly phát biểu : « Nước Pháp sẽ tiếp tục tuần tra Biển Đông tối thiểu hai lần trong năm ». Tuyên bố này còn nhằm khẳng định vị thế của nước Pháp trong « sân chơi các cường quốc hàng hải ». Thế nào là một « cường quốc hàng hải » ? Khái niệm này có từ bao giờ và có những thay đổi ra sao theo dòng lịch sử ?

Thương mại : Nền tảng định hình « sức mạnh hàng hải » ?

Đây cũng là những câu hỏi mà nhà sử học trường Hải Quân Pháp, bà Isabelle Delumeau tìm cách giải thích trên tờ Diplomatie (Đối Ngoại). Theo chuyên gia này, khái niệm về « cường quốc hàng hải » đã được Thucydides – nhà sử học và là cha đẻ ngành khoa học lịch sử thời Hy Lạp Cổ Đại – đề cập đến lần đầu tiên ngay từ thế kỷ thứ V trước Công Nguyên.

Ông nói rằng tính ưu việt của thành Athens thời ấy nằm ở chính điểm này. Và rất lâu sau đó, nước Anh cũng dựa vào chính nguyên tắc trên để khẳng định ưu thế của mình, nên mới có điệp khúc nổi tiếng Britannia rules the waves (tạm dịch là Nước Anh làm chủ đại dương).

Việc được đánh giá là cường quốc hàng hải có một tầm quan trọng rất lớn và cũng không phải là điều dễ dàng, đòi hỏi phải xem xét lại lịch sử hàng hải từ hàng thế kỷ qua. Do đó, theo nhà sử học Delumeau, câu hỏi đầu tiên cần được giải đáp : « Nên hiểu thế nào về cường quốc hàng hải ? ».

Bởi vì, đây là cả một tiến trình đan xen rất nhiều lĩnh vực khác nhau. Mỗi công đoạn có tầm quan trọng của nó và chính mối quan hệ tương tác đã sản sinh ra một sức mạnh mà chỉ có một nhóm nhỏ các quốc gia có được.

Nền tảng cội nguồn của tiến trình này là thương mại, một hoạt động mang tính sống còn đối với những xã hội nằm sâu trong những vùng lãnh thổ cằn cỗi. Để phát triển giao thương, các thương nhân buộc phải liên kết với chính quyền đến mức hình thành một hiện tượng cộng sinh, vốn dĩ là nét đặc thù về cơ cấu Nhà nước tại « Cộng hòa Venezia » (697 – 1797). Nhất là ở Hà Lan vào thế kỷ 17 và 18, người ta không thể nào phân biệt được ranh giới giữa lợi ích Nhà nước và lợi ích của các cổ đông tập đoàn thương mại Đông Ấn Hà Lan VOC* đầy quyền lực lúc bấy giờ.

Mục tiêu của mối liên kết này là gì ?

Rất đơn giản. Chỉ nhằm tạo thành một thế độc quyền trải rộng ra cả ngoài biển khơi, hình thành một thị trường mà từ đó người ta có thể độc chiếm quyền kiểm soát việc tiếp cận. Và dĩ nhiên, mối liên kết này còn để bảo vệ các tham vọng của giới thương nhân và đẩy lùi mọi sự thèm muốn của đối thủ cạnh tranh. Đây chính là lúc cần có hạm đội tầu chiến. Vai trò của họ là thăm dò các thị trường mới – nếu cần thiết thì xâm chiếm – và thứ đến là loại trừ các đối thủ bằng vũ lực.

Nói một cách khác, thương thuyền và chiến thuyền có một mối quan hệ chặt chẽ, vừa bổ sung cho nhau vừa ràng buộc lẫn nhau. Thế nhưng, chỉ có vài nước sớm cảm nhận được một định mệnh như vậy. Tác giả liệt kê một số ví dụ điển hình : Nhờ các đời vua Công giáo của Tây Ban Nha nên mới có cuộc thám hiểm của Christophe Colombe. Tại Anh có nữ hoàng Elizabeth I. Còn tại châu Á, có hoàng đế Minh Thành Tổ, đời vua thứ ba của triều đại nhà Minh, người ra chỉ dụ cho phép thái giám Trịnh Hòa tiến hành 7 cuộc thám hiểm Ấn Độ Dương trong suốt 1/3 đầu thế kỷ XV.

Sức mạnh hải quân : Thế mạnh của châu Âu ?

Nếu như ví dụ về Trung Quốc là một trường hợp cá biệt, sức mạnh hải quân là một hiện tượng mang đậm đặc tính châu Âu. « Một quốc gia hùng cường trước hết bởi vì đó là một cường quốc hàng hải », đó là suy nghĩ được coi là tất yếu trong suốt thế kỷ XIX.

Khái niệm này đã được đô đốc người Mỹ Alfred Mahan phát triển thành lý thuyết. Những bài viết và phát biểu hội thảo của ông có tác động mạnh đến việc định hướng chính sách của các nước châu Âu, cũng như Mỹ và Nhật Bản. Nguyên tắc đơn giản như sau : Để có được một vị thế quan trọng trên trường quốc tế, cần phải có một hạm đội tầu chiến hùng hậu, phương tiện quan trọng để thực hiện bành trướng ra biển khơi, công cụ để xâm chiếm thuộc địa và bảo đảm vị trí độc quyền.

Những tư duy này tạo cơ sở cho việc thu hẹp định nghĩa về « cường quốc hải quân », tập trung nhiều hơn vào khía cạnh chiến lược, xoay quanh sự đối kháng giữa « cường quốc lục địa » và « cường quốc trên biển » và người ta thường kết luận là « cường quốc trên biển » thắng thế. Đây cũng chính là bài học người ta rút ra được từ hai cuộc thế chiến và cũng chính dựa vào mô hình này mà các nhà nghiên cứu địa chính trị lý thuyết hóa cuộc chiến tranh lạnh.

Với phe phương Tây, cần phải có khả năng làm chủ biển cả và vây hãm kẻ thù trên lục địa trong vùng lãnh thổ của họ. Ở phía bên kia, Liên Xô và các đồng minh lại coi lực lượng hải quân có khả năng triển khai sức mạnh quân sự tầm xa và nhất là hàng không mẫu hạm như là vũ khí của phe đế quốc, nên phải phòng thủ.

Cường quốc hải quân thời « toàn cầu hóa »

Rồi chiến tranh lạnh kết thúc. Nhưng lối suy nghĩ về cân bằng quyền lực trên thế giới không hề biến mất, mà dường như còn được phục hồi. Những quốc gia nào từng nếm mùi thực dân như Ấn Độ hay Trung Quốc giờ lại xem hải quân như là một thứ vũ khí bảo đảm nền độc lập đất nước, nhằm tránh cho tấn bi kịch thế kỷ XIX tái diễn. Và thế là khi tìm cách tránh các ý đồ của những cường quốc hải quân thù địch, bản thân họ lại trở thành một cường quốc hải quân.

Nhưng trong lối tư duy này, điều mới mẻ nhưng cũng đầy nghịch lý, chính là vị trí của kinh tế. Trung Quốc hay Ấn Độ phát triển mạnh đã mang lại một cái nhìn hiện đại về khái niệm « cường quốc hải quân » trong một nghĩa rộng hơn. Nếu như hiện tượng toàn cầu hóa giúp cho hàng hóa được lưu thông thuận lợi hơn, thì nó cũng làm thay đổi cả cách nhìn « cường quốc hải quân » : Kinh tế thịnh vượng chưa hẳn là hải quân hùng mạnh.

Bởi vì không gian hàng hải đã được tự do hóa và hội nhập khu vực hơn. Việc tự do lướt sóng và mức độ an toàn cao tại các vùng biển, bất chấp một số hoạt động cướp biển vẫn tồn tại, đã làm tan rã mối quan hệ cộng sinh tồn tại xưa kia giữa các đội chiến thuyền và thương thuyền, nền tảng để các nước dựa vào nhằm khẳng định sức mạnh hải quân của mình.

Từ những quan sát này, bà Isabelle Delumeau lưu ý chớ vội xem Trung Quốc như là một « cường quốc hải quân » chỉ vì dự án « chuỗi ngọc » của nước này như nhiều nhà phân tích nhận định. Bởi vì người ta có lẽ vẫn còn duy trì lối diễn giải địa chính trị kiểu xưa, vốn dĩ cần phải được xem xét lại.

Và nhất là trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng có thái độ hung hăng ở Biển Đông, nước Pháp cũng như Mỹ đã đề ra một sách lược cho vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Một báo cáo của Quốc Hội Pháp hồi tháng 4/2019 còn đề xuất « châu Âu hóa » các chiến dịch tuần tra ở Biển Đông, nghĩa là kêu gọi một sự hợp tác, liên kết, lập cơ chế quản lý chung. Trong trường hợp này, làm sao định nghĩa « Thế nào là một cường quốc hải quân ? ».
26 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17195)
Les Echos dẫn lời ông Jean-Charles Brisard, chuyên gia tài chính của khủng bố, cho biết ước tính : « Dầu mỏ giờ đây bảo đảm 25% nguồn thu nhập của Daech, khoảng 600 triệu đô la mỗi năm ».
26 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16258)
"Hôm 26/11/2015, trước một triệu người tham dự thánh lễ tại thủ đô Kenya, Đức Giáo Hoàng đã dành thông điệp đầu tiên trong chuyến tông du Châu Phi để bênh vực thành phần dân chúng bị bạc đãi. Hai tuần sau loạt khủng bố ở Paris, và hàng loạt vụ khủng bố ở châu Phi, Ngài lên án một cách mạnh mẽ thành phần thanh niên « cuồng tín », nhân danh Chúa Trời thi hành những tội ác « man rợ », gieo rắc sợ hải và gây chia rẽ trong xã hội".
24 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16517)
"Thổ Nhĩ Kỳ nói phi cơ của họ vừa bắn rơi một máy bay quân sự Nga gần biên giới với Syria".
24 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16589)
"Tổng thống Nga Vladimir Putin tố cáo Thổ Nhĩ Kỳ là “đâm sau lưng” Nga và hỗ trợ cho khủng bố sau khi chiến đấu cơ F-16 của Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ một máy bay chiến đấu Su-24 của Nga tại vùng biên giới với Syria".
24 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17358)
- "Cùng thời điểm điều B-52 bay ngang Biển Đông, điều khu trục hạm USS Lassen áp sát 12 hải lý bãi đá Subi, đứng trước đài chỉ huy soái hạm BRP Gregorio del Pilar neo đậu ở Subic, Tổng Thống Barack Obama gởi "Thông điệp chiến hạm" đến Châu á, viện trợ an ninh biển và nhắc nhở "Liên minh kinh tế TPP" đừng bỏ lỡ cơ hội".
22 Tháng Mười Một 2015(Xem: 18409)
"Gỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương trên biển để lực lượng hàng hải Việt Nam phát triển, và ủng hộ các hoạt động hợp tác với các lực lượng khác trong khu vực".
22 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16596)
"Qua tìm hiểu các nhân chứng, bạn bè và lấy nguồn tin từ cảnh sát, các tờ báo như Times, Sun, Daily Mail tìm cách mô tả rằng người phụ nữ trẻ này, sinh tại Pháp trong gia đình di dân gốc Morocco, từng "uống bia rượu, có nhiều bạn trai" trước khi đi vào con đường Thánh Chiến Hồi giáo".
22 Tháng Mười Một 2015(Xem: 18354)
- Tại Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 27 tổ chức tại Malaysia, ngày 22/11/2015, lãnh đạo 10 nước thành viên chính thức thành lập « Cộng đồng ASEAN – AEC » theo mô hình của Liên Hiệp Châu Âu. - Hiệp hội các nước Đông Nam Á hiện là một khu vực với hơn 600 triệu dân và với hơn 2.600 tỷ đô la GDP. - Thủ tướng VN Nguyễn Tấn Dũng đề nghị Mỹ công nhận nền kinh tế thị trường VN và đề nghị không quân sự hóa ở Biển Đông.
19 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17711)
Ngay đợt tấn công đầu tiên của cảnh sát vào căn hộ tại Saint-Denis vào lúc 4 giờ 20 sáng ngày 18/11/2014, một phụ nữ thánh chiến Hồi giáo cực đoan đã tự kích hoạt đai chất nổ đeo trên người và chết tại chỗ. Đây là trường hợp đầu tiên tại Châu Âu và khiến chính quyền lo ngại. "Trên thế giới, đã xảy ra nhiều cuộc tấn công có phụ nữ tham gia và cho thấy cách giấu chất nổ của họ. Một số người giấu trong trang phục truyền thống rộng rãi, một số khác giấu trong túi xách hay trong áo ngực".
19 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17852)
Manila 17 Nov 2015 - "Đứng trước đài chỉ huy soái hạm BRP Gregorio del Pilar (tiền thân của Pilar là chiến hạm tuần tra của Lực lượng bảo vệ bờ biển Mỹ, năm 2011 chuyển nhượng cho Philippines.) TT Obama tuyên bố : « Từ hơn 70 năm nay, Hoa Kỳ đã cam kết bảo đảm an ninh cho khu vực này. Chúng tôi có nghĩa vụ làm việc này trong khuôn khổ một hiệp định hợp tác, đây là một cam kết sắt đá để bảo vệ Philippines, đồng minh của chúng tôi ». - "Nếu chúng ta muốn làm một đối tác nghiêm túc của khu vực cực kỳ quan trọng này của thế giới, chúng ta phải làm đúng về mặt kinh tế và chúng ta phải làm đúng về mặt an ninh quốc gia. Đó chính là lý do tại sao tất cả chúng ta đều đồng ý rằng hiệp định Hợp tác Thương mại Xuyên Thái Bình Dương mà chúng ta đã hình thành là vô cùng quan trọng". - "AP tiết lộ, 2 tàu này gồm 1 tàu nghiên cứu để định hướng các vùng lãnh hải và 1 tàu tuần tra trên biển. Hiện nay, Philippines đang sử dụng 2 tàu chiến cũ mua của Mỹ gồm BRP Gregorio del Pilar và BRP Alcaraz". - M
17 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16461)
"Sau khi tham dự Thượng đỉnh G20 ở Antalya, Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Mỹ Barack Obama, ngày 17/11/2015 đã tới Philipines để dự Thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương (APEC)".
17 Tháng Mười Một 2015(Xem: 18061)
"Có dấu hiệu cho thấy, cuộc chiến “thần kinh” phán đoán ý chí của nhau giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ tiếp tục, Mỹ thậm chí có thể sẽ định kỳ cho máy bay quân sự đi vào vùng trời các đảo đá trên Biển Đông. Tuy nhiên, giữa Trung Quốc và Mỹ vẫn có “lợi ích chung rất lớn”, tranh chấp cần giới hạn trong phạm vi có thể kiểm soát".
15 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17246)
"Trong cuộc tranh luận ngày 14/11/2015 tại bang Iowa giữa ba ứng cử viên của đảng Dân chủ trước cuộc bầu cử sơ bộ để ra tranh chức vụ Tổng thống Hoa Kỳ, loạt khủng bố đẫm máu Paris đã chiếm một vị trí quan trọng".
15 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17288)
6 địa điểm bị tấn công: Nhà hát Bataclan : 82 người chết Stade de France (ngoại ô Paris) : 4 người chết Phố Charonne : 18 người chết Phố Alibert : Ít nhất 12 người chết Phố Fontaine au Roi : Ít nhất 5 người chết Đại lộ Voltaire : Một người chết
12 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16710)
- TÒA BẠCH ỐC: "Một thông cáo của Tòa Bạch Ốc cho biết ông Obama đã gọi điện thoại cho người phụ nữ đoạt giải Nobel Hoà bình để tán dương “nỗ lực không ngừng và sự hy sinh của bà trong nhiều năm tranh đấu cho một nước Myanmar bao gồm nhiều thành phần, hoà bình và dân chủ hơn”. - HỒNG THỦY: "Có thể con đường phía trước của bà Aung San Suu Kyi và đảng NLD còn nhiều thử thách, chưa hết chông gai nhưng những gì đã và đang diễn ra trong mấy ngày qua đã cho thấy sức mạnh của lòng dân, sức mạnh của sự công khai minh bạch trong thế giới thông tin internet và cả sự dũng cảm của các nhà lãnh đạo đảng USDP cầm quyền".
10 Tháng Mười Một 2015(Xem: 16942)
"Theo dự liệu, ông Netanyahu sẽ yêu cầu được viện trợ 50 tỉ đô la cho thập niên bắt đầu từ năm 2017 để duy trì ưu thế quân sự đối với các nước láng giềng. Thông tín viên Zlatica Hoke của đài VOA tường thuật".
10 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17702)
"Trong nội dung đăng tải đầu tiên của mình, Obama nói rằng ông muốn nơi này là "một nơi chúng ta có thể có những cuộc trò chuyện thực sự về những vấn đề quan trọng nhất đối với đất nước của chúng ta, một nơi mà các bạn có thể nghe trực tiếp từ tôi, và chia sẻ những suy nghĩ và những câu chuyện của riêng bạn."
10 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17646)
- "Trong bài phát biểu trước những người ủng hộ bên ngoài trụ sở chính của Đảng Liên minh Dân chủ Toàn quốc ở Yangon sáng hôm nay, bà Aung San Suu Kyi nói “Cho tới lúc này kết quả bầu cử chưa được loan báo. Nhưng tôi nghĩ rằng mọi người đã biết hoặc đã đoán được kết quả như thế nào.” - "Người phụ nữ đoạt giải Nobel hoà bình này cũng kêu gọi những người ủng hộ bà chớ nên khiêu khích những ứng cử viên bị thất bại".
08 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17923)
"Loan báo của Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoygu về việc xây dựng một căn cứ trên quần đảo Kuril cùng với 4 căn cứ ở Bắc Băng Dương là một phần của kế hoạch của Tổng thống Vladimir Putin để tăng cường sự hiện diện quân sự của nước ông trong khu vực này"..." Hạm đội Thái Bình Dương của Nga hiện nay có 73 chiếc tàu, gồm 23 tàu ngầm và 50 chiến hạm". "Liên Xô đã chiếm quần đảo này vào năm 1945, không lâu trước khi Nhật Bản đầu hàng trong Thế chiến Thứ hai, và trục xuất 17.000 người Nhật sinh sống trên những hòn đảo đó".
08 Tháng Mười Một 2015(Xem: 17961)
"Giới chức Hoa Kỳ trước đó nói "dưới 50 quân" của họ sẽ "huấn luyện, cố vấn và hỗ trợ" cho lực lượng đối lập đã qua tuyển chọn để chống lại Nhà nước Hồi giáo (IS)".