Thứ hai, 10/06/2013
Blog / Nguyễn Hưng Quốc
Xây dựng lòng tin chiến lược
Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng tại Đối thoại Shangri-La 2013.
VOA 05.06.2013
Bài phát biểu “Xây dựng lòng tin chiến lược vì hòa bình, hợp tác, thịnh
vượng của châu Á” của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại buổi khai mạc Đối thoại
Shangri-La 2013 vào ngày 31/5 gây nhiều tranh cãi, đặc biệt trên các diễn đàn
mạng. Một số người khen, cho là với bài phát biểu ấy, Nguyễn Tấn Dũng chứng tỏ
có một tầm nhìn khá có tính chiến lược. Một số người khác chê là ông nói toàn
những sáo ngữ trống rỗng, không dám trực diện với những vấn đề trầm trọng mà
Việt Nam
đang phải đối đầu với Trung Quốc.
Trước hết, ông Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh tầm quan trọng của lòng tin: “nếu
không có lòng tin thì không thể thành công, việc càng khó càng cần có niềm tin.
Việt Nam
chúng tôi có câu thành ngữ ‘mất lòng tin là mất tất cả’. Lòng tin là khởi nguồn
của mọi quan hệ hữu nghị, hợp tác; là liều thuốc hiệu nghiệm để ngăn ngừa những
toan tính có thể gây ra nguy cơ xung đột. Lòng tin cần được nâng niu, vun đắp
không ngừng bằng những hành động cụ thể, nhất quán, phù hợp với chuẩn mực chung
và với thái độ chân thành.”
Sau đó, ông điểm qua tình hình chính trị của vùng Đông Nam Á và cả Châu Á -
Thái Bình Dương nói chung: Trong quá khứ, đó là một “chiến trường ác liệt, bị
chia rẽ trong suốt nhiều thập kỷ”; trong hiện tại, nó đối diện với nhiều nguy
cơ và thử thách, trong đó, quan trọng nhất là “Đâu đó đã có những biểu hiện đề
cao sức mạnh đơn phương, những đòi hỏi phi lý, những hành động trái với luật
pháp quốc tế, mang tính áp đặt và chính trị cường quyền.” Ông cảnh báo: nếu
những nguy cơ ấy bùng nổ thành xung đột quân sự thì hậu quả sẽ là “không có kẻ
thắng người thua - mà tất cả cùng thua”. Cuối cùng, ông kết luận: “Vì vậy, cần
khẳng định rằng, cùng nhau xây dựng và củng cố lòng tin chiến lược vì hòa bình,
hợp tác, thịnh vượng là lợi ích chung của tất cả chúng ta. Đối với Việt Nam chúng tôi,
lòng tin chiến lược còn được hiểu trên hết là sự thực tâm và chân thành.”
Nhưng vấn đề là: Làm thế nào để xây dựng lòng tin chiến lược? Nguyễn Tấn Dũng
đề nghị: “cần tuân thủ luật pháp quốc tế, đề cao trách nhiệm của các quốc gia -
nhất là các nước lớn và nâng cao hiệu quả thực thi của các cơ chế hợp tác an
ninh đa phương.” Sau đó, ông giải thích thêm: “Trong thế giới văn minh ngày
nay, Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế và các nguyên tắc, chuẩn mực
ứng xử chung đã trở thành giá trị của toàn nhân loại cần phải được tôn trọng.
Đây cũng là điều kiện tiên quyết để xây dựng lòng tin chiến lược.”
Nhiệm vụ xây dựng lòng tin chiến được chia đều cho mọi quốc gia trong khu vực,
nhưng ông Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh vào vai trò của hai cường quốc có trách
nhiệm lớn nhất trong khu vực: Mỹ và Trung Quốc. Ông nói: “Chúng ta đặc biệt coi
trọng vai trò của một nước Trung Hoa đang trỗi dậy mạnh mẽ và của Hoa Kỳ - một
cường quốc Thái Bình Dương. Chúng ta trông đợi và ủng hộ Hoa Kỳ và Trung Quốc
khi mà các chiến lược, các việc làm của hai cường quốc này tuân thủ luật pháp
quốc tế, tôn trọng độc lập chủ quyền của các quốc gia, vừa đem lại lợi ích cho
chính mình, đồng thời đóng góp thiết thực vào hòa bình, ổn định, hợp tác và
thịnh vượng chung.”
Phần kết luận, ông khẳng định chính sách quốc phòng của Việt Nam: “Việt Nam
không là đồng minh quân sự của nước nào và không để nước ngoài nào đặt căn cứ
quân sự trên lãnh thổ Việt Nam.
Việt Nam
không liên minh với nước này để chống lại nước khác.”
Đọc bài phát biểu của ông Nguyễn Tấn Dũng, tôi có mấy nhận xét chính:
Thứ nhất, đó là một bài phát biểu khá “an toàn”. An toàn hiểu theo hai nghĩa:
Một, nó không trở thành một đề tài để mọi người chế giễu, coi như một dấu hiệu
của tâm thần (như các bài phát biểu của các nhà lãnh đạo Việt Nam khác ở ngoại
quốc, chẳng hạn, bài phát biểu của Chủ tịch Nguyễn Minh Triết về vai trò của
Việt Nam và Cuba vốn đã trở thành một chuyện tiếu lâm trong dân gian hay của Tổng bí thư
Nguyễn Phú Trọng về sự khác biệt giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội tại
Cuba vào đầu tháng 4 năm 2012, một bài phát biểu “phản cảm” đến độ Tổng thống
Dilma Rousseff phải hủy bỏ lời mời ông Nguyễn Phú Trọng thăm Brazil vào phút chót!). Hai, nó
cũng tránh được nguy cơ trở thành một đối tượng để mọi người mổ xẻ, phê phán,
có thể gây nhiều tranh cãi bất lợi.
Thứ hai, để tránh hai nguy cơ trên, Nguyễn Tấn Dũng và dàn tham mưu của ông đã
chọn một biện pháp đơn giản và thiếu sáng tạo nhất: nói lại những điều đã nhiều
người nói và hầu như ai cũng biết. Theo dõi báo chí quốc tế, hầu như ai cũng
thấy ý niệm “lòng tin chiến lược” (strategic trust) đã được rất nhiều nhà lãnh
đạo đề cập.
Gần với cuộc Đối thoại Shangri-La 2013 nhất, trong cuộc Đối thoại Quốc phòng
Quốc tế được tổ chức tại Jakarta kéo dài hai ngày vào giữa tháng 3 năm 2013,
trước sự hiện diện của 1.300 viên chức và quan sát viên đến từ 38 quốc gia trên
thế giới, Tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono của Indonesia đã có bài thuyết
trình dài về lòng tin chiến lược. Ông cũng nhấn mạnh việc xây dựng lòng tin
chiến lược là nhu cầu khẩn thiết để bảo đảm an toàn và an ninh thế giới, trước
hết, để giải quyết các mâu thuẫn liên quan đến chủ quyền của các nước ở Nam Hải
(South China Sea). Để xây dựng lòng tin chiến lược, ông cũng kêu gọi các nước,
trước hết, phải chấp hành và tuân thủ các nguyên tắc ứng xử trên biển (South
China Sea Code of Conduct) đã được thỏa thuận.
Đọc, cứ ngỡ như tình báo của Yudhoyono đã ăn cắp được trước bài nói chuyện của
Nguyễn Tấn Dũng!
Thật ra, Yudhoyono cũng chẳng nói được điều gì mới. Trên thế giới, những năm
gần đây, người nói nhiều nhất đến chuyện xây dựng lòng tin chiến lược giữa các
nước, oái oăm thay, lại là giới lãnh đạo Trung Quốc. Tháng 8 năm 2009, trong
cuộc họp tại New Dehli, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh công việc cần thiết
nhất giữa Trung Quốc và Ấn Độ là phải xây dựng lòng tin chiến lược.
Ngày 27/3/2013, trong cuộc gặp gỡ với Thủ tướng Manmohan Singh, Chủ tịch Tập
Cận Bình cũng nhấn mạnh đến lòng
tin chiến lược; hai tháng sau, ngày 20/5/2013, trong chuyến viếng thăm Ấn
Độ, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường lại nhấn mạnh lần nữa đến việc xây dựng lòng tin chiến
lược giữa hai nước.
Trong chuyến thăm Mỹ vào tháng 2 năm 2012, Tập Cận Bình, lúc ấy còn là Phó chủ
tịch nước, cũng nhấn mạnh đến tầm quan trọng của lòng tin chiến lược trong quan
hệ quốc tế: “Với chúng tôi, lòng tin chiến lược là nền tảng của sự hợp tác để
hai bên cùng có lợi, và lòng tin càng lớn, sự hợp tác càng rộng rãi.”
Tháng 4 năm 2013, tiếp một phái đoàn quân sự cao cấp của Mỹ tại Bắc Kinh, Tập Cận Bình cũng lại nói về lòng tin chiến lược.
Có thể nói, cho đến nay, người đề cập nhiều nhất đến khái niệm lòng tin chiến
lược là Trung Quốc, chủ yếu trong quan hệ giữa họ với Ấn Độ và đặc biệt, với
Mỹ. Liên quan đến đề tài này, bài viết hay nhất tôi đọc được là bài nói chuyện
của Kevin Rudd, cựu Thủ tướng Úc, tại Washington vào ngày 2 tháng 4 năm 2013.
Ông cho trong quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay, vấn đề quan trọng và cấp
thiết nhất là xây dựng được lòng tin chiến lược. Để làm được điều đó, ông đề
nghị cùng nhau xây dựng một lộ trình chiến lược (strategic roadmap) để giải
quyết từng bước các tranh chấp giữa hai nước, trước hết, bằng cách thay thế
loại ngôn ngữ đối đầu bằng ngôn ngữ hợp tác, thường xuyên tổ chức các cuộc gặp gỡ cấp
cao, v.v..
Trở lại bài nói chuyện của Nguyễn Tấn Dũng. Khi lặp lại những vấn đề giới lãnh
đạo Trung Quốc đã nói đi nói lại trên khắp các diễn đàn quốc tế, Nguyễn Tấn
Dũng không những bộc lộ việc thiếu sáng kiến mà còn, nguy hiểm hơn, ông vấp
phải một khuyết điểm thứ ba: nói những
điều sáo rỗng khi không mang lại cho khái niệm lòng tin chiến lược một nội dung
cụ thể nào trong bối cảnh tranh chấp ở Biển Đông cả. Thiếu những nội dung
cụ thể như thế, bài nói chuyện của ông không khác gì mấy với những bài luân lý
giáo khoa thư dùng để dạy cho học trò. Làm như vậy, ông đánh mất một cơ hội để
đóng vai trò chủ đạo trong việc giải quyết các tranh chấp trong khu vực, lại là
khu vực gần gũi với Việt Nam
nhất.
Trong chính trị, đối nội cũng như đối ngoại, để tạo và giữ được lòng tin, cần
có nhiều điều kiện, trong đó, có hai điều kiện nổi bật lên hàng đầu là: Một,
bản thân mình phải giữ chữ tín; và hai, phải có sự minh bạch trong cả chính
sách lẫn trong hành động.
Không thể đòi hỏi người khác phải tin
mình khi chính mình lại không đáng tin. Ở khía cạnh này, lòng tin trong
chính trị đối nội sẽ là cơ sở để xây dựng lòng tin trong chính trị đối ngoại.
Tại sao giữa các quốc gia dân chủ ở Tây phương, người ta có thể tin cậy và xây
dựng liên minh chặt chẽ với nhau một cách dễ dàng trong khi giữa các nước độc
tài hoặc giữa các nước độc tài và các nước dân chủ, điều đó lại trở thành khó
khăn, hầu như không thể thực hiện được?
Câu trả lời rất đơn giản: Một kẻ thường xuyên lươn lẹo với dân chúng ở nước họ
thì không thể “thực tâm và thành thực” (chữ của Nguyễn Tấn Dũng) trong quan hệ
với nước ngoài được. Bởi vậy, không phải ngẫu nhiên khi bàn đến bài nói chuyện
về lòng tin chiến lược của Nguyễn Tấn Dũng, nhiều nhà báo và blogger Việt Nam
liên hệ ngay đến các vụ đàn áp hoặc tuyên truyền giả dối của chính quyền Việt
Nam ở trong nước: Trên diễn đàn quốc tế, Thủ tướng kêu gọi tôn trọng các giá
trị và chuẩn mực chung mà mọi người trong “thời đại văn minh” đều tôn trọng thì
ở trong nước, chính phủ của ông lại bắt bớ, đánh đập, bắt bỏ tù vô số người dân
vô tội chỉ vì họ lên tiếng chống lại Trung Quốc hoặc đòi hỏi những quyền làm
người căn bản nhất.
Một điều kiện khác cho lòng tin là sự minh bạch (transparency). Nguyên nhân
chính khiến thế giới không tin Trung Quốc là vì ở Trung Quốc hoàn toàn không có
sự minh bạch, ngay cả sự minh bạch trong ngân sách, đặc biệt ngân sách quốc
phòng. Đó chính là sự khác biệt căn bản giữa Mỹ và Trung Quốc trong vấn đề xây
dựng lòng tin chiến lược: Với Mỹ, muốn có lòng tin, cần phải có, trước hết, sự
minh bạch; Trung Quốc, ngược lại, cho sự minh bạch là phó sản (by-product) của
lòng tin chiến lược, nghĩa là: Hãy tin họ trước, từ từ họ sẽ minh bạch sau!
Với cả hai điều kiện trên, uy tín và sự minh bạch, cả Việt Nam lẫn Trung
Quốc đều không có. Thiếu hai điều kiện căn bản ấy, việc kêu gọi lòng tin giữa
hai nước chỉ là một trò đùa.
Trò đùa ấy dễ trở thành một sự lố bịch khi những kẻ hoàn toàn không có uy tín
về lòng tin lại kêu gọi người khác phải giữ lòng tin!
Nghe, giống như nghe bà Phó Đoan (trong Số đỏ của Vũ Trọng Phụng) nói
về đức hạnh và trinh tiết./
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá
nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Đài VOA nhưng
không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
