Hà Văn Thùy: Lịch sử Minh Triết

VĂN HÓA ONLINE - VĂN HÓA - THỨ BA 06 MAY 2025

Lịch sử Minh Triết

 

Hà Văn Thùy

 

Tóm tắt

 

Cho đến nay, vẫn chưa có định nghĩa thống nhất về Trí tuệ. Dựa trên quan niệm truyền thống của phương Đông, chúng tôi đề xuất một định nghĩa làm việc: “Triết học là trí tuệ và sự sáng suốt được lắng đọng trong chiều sâu của văn hóa, tỏa sáng và nhiệt để nuôi dưỡng văn hóa dân tộc.” (HVT).

 

Theo truyền thống phương Đông, trí tuệ là tinh hoa được chắt lọc từ văn hóa của một quốc gia. Chỉ từ chiều sâu của văn hóa mới có thể lắng đọng trí tuệ. Trí tuệ sinh ra từ văn hóa, mà văn hóa lại sinh ra từ nông nghiệp. Trí tuệ là sản phẩm đặc trưng của xã hội nông nghiệp. Xã hội nông nghiệp nảy sinh truyền thống đề cao phụ nữ và tôn trọng các yếu tố khác nhau của môi trường sống.

Từ đó, đặc điểm của phương Đông là tư duy tổng hợp. Phát hiện ra rằng vũ trụ được hình thành từ hai yếu tố Âm và Dương; Âm và Dương là hai mặt không thể tách rời của một vật thể, “một Âm, một Dương là Đạo.” Đạo vừa là bản chất vừa là cách vận hành của vật chất. Người Việt cổ đã phát hiện ra rằng trong vũ trụ có ba thế giới hoặc ba cõi: trời, đất và người. Cõi trời là nơi thần linh ngự trị. Cõi đất là lãnh địa của thần linh và ma quỷ. Con người sống giữa cõi trời và cõi đất. Ba cõi này được gọi là "tam tài". "Tam tài" có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Cõi trời và cõi đất có thẩm quyền và thiêng liêng, nhưng con người là trung tâm, là chủ nhân của vũ trụ. Vì là chủ nhân của vũ trụ, con người không chỉ sống hòa hợp với nhau mà còn phải sống hòa hợp với thiên nhiên.

 

Người phương Đông phát hiện ra rằng vũ trụ được tạo thành từ năm yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa và Thổ. Từ tư duy tổng hợp, người phương Đông không tìm kiếm bản chất của từng yếu tố mà khám phá mối quan hệ giữa chúng. Nhờ đó, người Việt nhận ra rằng năm yếu tố không phải là vật chất tĩnh tại mà là vật chất chuyển động, vì vậy họ đặt tên là Ngũ Hành, có nghĩa là năm yếu tố chuyển động. Từ những khám phá đó, người phương Đông đã sáng tạo ra Kinh Dịch...

 

Nhận ra rằng Trí tuệ là trí tuệ và sự sáng suốt được lắng đọng trong chiều sâu của văn hóa, người phương Đông cũng phát hiện ra rằng Trí tuệ tồn tại ở hai cấp độ: Trí tuệ thông thường là Tu luyện bản thân, Quản lý gia đình. Trên đó là Trí tuệ Học thuật bao gồm Quản lý Nhà nước và Bình ổn thế giới.

 

Trí tuệ Phổ thông là gốc rễ vì nó liên tục tiếp nhận sức sống và trí tuệ từ những người dân thường. Hấp thụ năng lượng từ Trí tuệ Phổ thông, Trí tuệ Học thuật được nâng cao để có khả năng lãnh đạo xã hội và lãnh đạo cộng đồng. Ngày xưa, trong thời kỳ Trục, đã xuất hiện những bậc hiền triết thấm nhuần Trí tuệ và có khả năng lãnh đạo cộng đồng như Phật Thích Ca Mâu Ni, Lão Tử, Khổng Tử, Trang Tử...

 

Các bậc thầy Trí tuệ Đông phương đã tóm tắt bốn cốt lõi của Trí tuệ:

1. Quan niệm về vũ trụ là ba phần của trời và hai phần của đất.

2. Quan niệm về nhân sinh: Nhân, Hòa, Tâm,

3. An Vi Đạo Việt Nam

4. Sản xuất bình đẳng.

Bốn cốt lõi này đã đưa xã hội Đông phương tiến bộ trong quá khứ.

 

Trong lịch sử, có một kết luận rằng Kinh Thi là thành tựu của trí tuệ phổ thông trong khi Kinh Lễ, Kinh Nhạc, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu... thuộc về trí tuệ học thuật. Tuy nhiên, một khi đã được chắt lọc thành kinh điển, năng lượng trí tuệ bên trong nó có sự sống riêng, tách khỏi "cây sự sống thường xanh", và dần dần trôi xa khỏi thực tế của cuộc sống. Trong khi đó, cuộc sống, một cách tự nhiên, tái tạo và tích lũy trí tuệ mới để cập nhật và duy trì dòng chảy năng lượng trí tuệ của quốc gia. Đến một lúc nào đó, theo yêu cầu của cuộc sống, các nhà hiền triết và thánh nhân mới xuất hiện để tóm tắt nền tảng tiếp theo của trí tuệ. Do đó, trí tuệ là vĩnh cửu... *

 

BÀI DỰ THI

LỊCH SỬ MINH TRIẾT

Hà Văn Thùy

 

                                                                                 

“Minh triết là sự khôn ngoan, sáng suốt trầm tích trong chiều sâu của văn hóa, tỏa ánh sáng và sức nóng nuôi dưỡng nền văn hóa dân tộc.” (HVT)

 

Cho tới nay, nhân loại cả phương Đông lẫn phương Tây chưa thực sự hiểu về Minh triết. Ngay cả triết gia lớn của thời đại chúng ta là Bertrand Russell cũng không phân biệt được rạch ròi đâu là Minh triết, đâu là triết học nên liệt kê trong cuốn Minh triết phương Tây (Wisdom of the West) của mình toàn bộ những tư tưởng triết học xuất hiện ở phương Tây 2500 năm qua rồi cho đó là Minh triết phương Tây!

 

Sở dĩ có tình trạng như vậy là bởi vì, phần lớn các nhà thông thái của chúng ta chưa hiểu thấu đáo lịch sử nhân loại. Chưa hiểu lịch sử nhân loại nên cũng chưa biết quá trình hình thành của văn hóa. Do vậy cũng chưa biết lịch sử của Minh triết nên chưa thể định nghĩa chính xác Minh triết. Một khi chưa biết chính xác Minh triết là gì thì cố nhiên, mọi phát biểu về nó chỉ là cảm tính. Minh triết là sản phẩm văn hóa tinh thần do con người tạo ra. Vì vậy, tất phải có thời điểm ra đời cùng cái nơi khai sinh của nó. Ta chưa biết chỉ vì chưa tìm được mà thôi! Giống như chuyện thường thấy của giới khảo cổ: hiện vật đang nằm ngay dưới chân nhưng do chưa tìm ra, nhà khảo cổ cho rằng không có!

 

 I. SỰ HÌNH THÀNH MINH TRIẾT Ở PHƯƠNG ĐÔNG

 

Có thể, những yếu tố ban sơ của minh triết nảy sinh từ xa xưa trên những bước đầu tiên trong cuộc sống của con người. Săn bắt hái lượm, phương thức sống được coi là nguyên thủy nhất. Nhưng trong đó ta đã thấy những yếu tố của minh triết: người xưa không giết thú non, chim đang ấp, thú đang mang bầu, không đi săn vào mùa chim thú sinh sản, không bắt quá số thú cần thiết cho bữa ăn…

 

 Nhưng có lẽ, minh triết chỉ thực sự ra đời khi con người bắt đầu gieo trồng. Gieo trồng là việc tái sản xuất thức ăn, đưa con người đứng cao hơn thú vật bằng việc tự làm ra nguồn thức ăn mới mà không còn hoàn toàn phụ thuộc vào thiên nhiên. Trong ngôn ngữ phương Tây, culture là trồng trọt. Nhưng culture cũng có nghĩa là văn hóa. Cho gieo trồng đồng nghĩa với văn hóa thể hiện sự hiểu biết sâu sắc của con người về hành động của mình. Đó chính là thể hiện thái độ minh triết của con người. Một câu hỏi đặt ra: con người bắt đầu gieo trồng khi nào? Có ý kiến cho rằng, trên đường di cư từ châu Phi đi ra thế giới, con người đã bắt đầu trồng bí trồng bầu, trái non làm rau, trái già làm đồ đựng nước rất tiện lợi. Phải chăng gắn bó với con người như thế nên bí bầu là danh xưng đầu tiên được dùng để chỉ con người rồi thành bậu, bạn. Danh xưng con người people - “bí bầu” là dấu vết sớm nhất còn lại của cái thời xa xăm đó. Bằng cách truy nguyên như vậy, ta khám phá Minh triết được sinh ra cùng văn hóa cũng có nghĩa được sinh ra cùng với gieo trồng.

 

Nhưng chỉ khi làm nông nghiệp lúa nước trong mối ràng buộc hữu cơ của con người với nhau và với thiên nhiên, những yếu tố của minh triết mới thực sự hình thành. Sự chuyển đổi từ nền nông nghiệp rau đậu sang nông nghiệp lúa nước là bước nhảy vọt về kinh tế và văn hóa. Cây lúa nước cho năng suất cao hơn nhưng cũng đòi hỏi được chăm sóc kỹ càng hơn. Vì là loài cây ngắn ngày, mẫn cảm với thời tiết nên con người buộc phải tuân thủ thời vụ trồng cấy nghiêm nhặt. Từ thói quen trồng lúa nương theo cách chọc lỗ bỏ hạt, để cây sống chết theo nước trời, nay con người phải gieo sạ hạt giống trên đồng ruộng được chuẩn bị sẵn bằng cuốc, xới, làm tơi đất. Nhưng rồi, sau nhiều mùa cách gieo sạ thất bại do không cung ứng đủ nước khi hạn hán hoặc do nước lũ cuốn mất hạt giống, con người tìm ra cách gieo mạ. Thời kỳ mạ, hạt giống và cây mạ được gieo và chăm sóc trong điều kiện đặc biệt để cây lúa vượt qua giai đoạn khắc nghiệt nhất của thời tiết. Sau đó khi đem cấy thì cây mạ đã cao, có thể tránh được lũ trong vụ mùa mưa.

 

Từ khi cắm cây mạ xuống là con người mang một nỗi quan tâm lo lắng thể hiện trong câu ca: Trông trời trông đất trông mây/ Trông mưa trông gió trông ngày trông đêm/ Trông cho chân cứng đá mềm/ Trời yên biển lặng mới yên tấm lòng. Muốn thu hoạch tốt, người trồng lúa buộc phải quan tâm tới mọi mặt của môi trường sống, sự vận hành của mặt trời, mặt trăng, thủy triều, mưa gió… Trong đó, mỗi yếu tố đều ảnh hưởng tới kết quả sản xuất. Không có yếu tố nào chỉ có lợi. Cũng không yếu tố nào chỉ có hại. Thành công của sản xuất ở chỗ biết tận dụng mặt lợi và hạn chế mặt có hại của những yếu tố môi trường khác nhau. Do yêu cầu nghiêm nhặt của môi trường sống, tạo cho con người thói quen quan tâm toàn diện tới các yếu tố khác nhau của môi trường. Người phương Đông khi nhìn vào sự vật hay hiện tượng nào thường nhận ra mối ràng buộc của sự vật, hiện tượng đó với những sự vật, hiện tượng xung quanh: Muốn ăn lúa tháng Năm, trông trăng Rằm tháng Tám; Lúa chiêm lấp ló đầu bờ, nghe thấy tiếng sấm phất cờ mà lên; Bao giờ đom đóm bay ra, hoa gạo rụng xuống thì tra hạt vừng… Mỗi biến động của thiên nhiên đều tác động tới kết quả của sản xuất. Từ đó đưa ra biện pháp xử lý mang tính toàn diện trong sự hài hòa giữa các yếu tố khác nhau của môi trường, sao cho có lợi nhất cho sản xuất và đời sống. Do đó tập quán tư duy toàn diện, tư duy tổng hợp ra đời.

 

Từ xa xưa, sớm định cư, sống trong cộng đồng nông nghiệp sơ khai gần gũi về huyết thống, người Lạc Việt sớm hình thành quan hệ hỗ tương gắn bó giữa người với người. Do vậy, quan hệ giữa người với người là tương thân tương ái. Trong quan hệ xã hội thời đó, vai trò trung tâm của người mẹ được xác lập. Người phụ nữ là Mẹ của cộng đồng nên mặc nhiên đứng vị trí trung tâm điều hành cộng đồng. Đó là mầm mống của cơ chế mẫu hệ. Người đàn ông là tùy phụ vì ở vòng ngoài của gia đình mẫu hệ. Khi vai trò của cấy trồng, chăn nuôi gia súc tăng lên, người đàn bà càng giữ vai trò quan trọng trong gia đình cũng như xã hội. Do đó đề cao vai trò người phụ nữ trở thành tập quán của dân nông nghiệp phương Đông. Mặc nhiên cuộc sống đã tạo ra ở người dân nông nghiệp phương Đông tập tính tôn trọng phụ nữ và quan tâm hài hòa tới các yếu tố khác nhau của môi trường.

 

Trong cuốn Nhiệt đới buồn, nhà nhân học lớn Claude Lévi-Strauss có nhận xét đáng chú ý: “Người thiểu số vùng Caduevo phía Bắc Canada có thói quen tôn trọng phụ nữ và quan tâm đồng đều tới các yếu tố khác nhau của môi trường giống với người dân phía Nam Trung Quốc.”(1)  Ban đầu, giải thích nguyên nhân của hiện tượng này, người ta cho rằng đó là do môi trường sống quy định. Nhưng nay, khi biết rằng, dân thiểu số Caduevo là người Đông Á di cư sang châu Mỹ từ 15.000 năm trước, thì người ta nhận ra rằng, phẩm chất đó chính là tập tính của người dân từ Đông Á mang tới. Claude Lévi-Strauss còn một nhận xét quan trọng khác: “Con người chỉ thực sự sáng tạo những công trình vĩ đại vào buổi đầu. Trong bất cứ lĩnh vực nào, chỉ có bước đầu hoàn toàn có giá trị, những giai đoạn kế tiếp chỉ là sự lặp lại thành tựu của những giai đoạn đã qua” (2) và: “Một trong những giai đoạn nhiều sáng tạo nhất của lịch sử nhân loại xảy ra vào thời đại đá mới với sự phát minh ra trồng trọt, chăn nuôi…” Lịch sử phương Đông chứng tỏ rằng nhận định trên hoàn toàn chính xác.

Lịch sử Minh triết gắn liền với những sáng tạo của người Việt.

 

1. Sáng tạo tộc danh “Người Việt”

Hơn 20.000 năm trước, khi ghè đẽo những mảnh tước đập vỡ ra từ hòn cuội để có dụng cụ nhẹ nhàng hơn nhưng sắc bén hơn, người Hòa Bình không ý thức được rằng, chính bằng việc làm này, vượt lên hàng triệu năm của dòng giống Homo, họ đã đưa nhân loại bước lên nấc thang văn minh thời đại đồ đá mới. Và cũng không ngờ rằng, chính việc làm đó đã sáng tạo ra một công cụ chưa từng có xưa nay, được gọi là búa, rìu, việt. Những người sáng chế ra cái việt được các bộ lạc khác gọi là người làm ra việt, người mang việt. Tới một lúc nào đó, người Hòa Bình tự gọi mình là người Việt và Việt trở thành tộc danh vinh quang. Người Việt ra đời, được ghi bằng chữ Việt bộ Qua (戉). Người từ Hòa Bình tỏa ra khắp thế giới mang theo công cụ tiến bộ nhất của loài người là chiếc rìu đá mới cùng tộc danh Việt của mình.

Khoảng 12.000 năm trước, khi thuần hóa cây lúa nước, người Việt trở thành chủ nhân của lúa nước, tộc danh Việt được ghi bằng chữ Việt bộ Mễ (粤). 4.000 năm trước, khi sáng tạo ra những chiếc búa, chiếc rìu bằng đồng, công cụ và vũ khí siêu hạng của nhân loại, người Việt mang tên mới với chữ Việt bộ Tẩu (越).

 

2. Khám phá triết lý Âm Dương

Một đặc trưng của văn hóa Bắc Sơn 10.000 năm trước là sự phổ biến những vật được gọi là “dấu Bắc Sơn”. Đó là những hòn cuội mài nhẵn, trên mặt được khắc chìm hai vạch song song. Không tìm ra công dụng của những vật như vậy trong thực tế cũng như không giải thích được ý nghĩa hai đường khắc đó nhưng vì chúng quá phổ biến nên giới khảo cổ học đặt tên là dấu Bắc Sơn với ý nghĩa là biểu trưng của văn hóa Bắc Sơn. Nhưng rồi, vào thập niên 70 thế kỷ trước, một số học giả giải mã dấu Bắc Sơn, cho rằng đó là ký hiệu của tư duy song trùng lưỡng hợp (unit dual) của người Việt: mọi vật trong tự nhiên cùng tồn tại trong hai trạng thái đối lập mà thống nhất. Hai mặt tuy trái ngược nhau, mâu thuẫn nhau nhưng không tách rời nhau, cùng thống nhất trong một sự vật. Từ ý tưởng nguyên sơ này hình thành khái niệm Âm-Dương mà tiếng Việt cổ là Ina với nghĩa là Mẹ, là Đất, là mát, lạnh, là tĩnh lặng… và Yang là Cha, là Trời, là nóng, là hoạt động... Ina và Yang là hai thành tố tạo nên vũ trụ cùng vạn vật, trong mối quan hệ trong Âm có Dương, trong Dương có Âm. 2.500 năm trước, trong Đạo đức kinh, Lão Tử tổng kết thành mệnh đề: “Nhất Âm nhất Dương chi vị đạo”. Âm và Dương là đạo. Đạo ở đây là bản thể vũ trụ mà cũng là con đường vận hành của vũ trụ.

 

3. Khám phá tam tài trong vũ trụ

Người Việt cổ phát hiện trong vũ trụ có ba thế giới hay ba cõi: cõi trời là Thiên, cõi đất là Địa, cõi người là Nhân. Cõi trời là nơi ngự của thần thánh. Cõi đất là lãnh địa của linh hồn, ma quỷ. Con người ở giữa cõi trời và cõi đất. Ba cõi được gọi là tam tài. Tam tài có quan hệ hữu cơ với nhau. Cõi trời, cõi đất có uy quyền và thiêng liêng nhưng con người là trung tâm, là chủ của vũ trụ. Do là chủ vũ trụ nên con người không chỉ sống hòa mục với nhau mà còn phải sống hài hòa với thiên nhiên. Không chỉ thiên nhiên hữu hình trước mắt mà cả thiên nhiên siêu hình. Với cuộc sống như vậy, con người là con người tâm linh, cảm thông, linh ứng với thế giới siêu hình. Quan niệm như vậy về cuộc sống dẫn tới hình thành nhân sinh quan của người Việt là nhân chủ, thái hòa, tâm linh.

 

4. Khám phá ngũ hành

2.000 năm trước, phương Tây tìm ra ra bốn nguyên tố cấu thành vũ trụ là Nước, Lửa, Gió và Đất. Do tư duy phân tích chi phối, người phương Tây không quan tâm tới liên hệ giữa các nguyên tố đó mà đi sâu vào tìm hiểu bản chất của chúng. Kết quả là thấy Nước do Oxy và Hydro cấu thành. Lửa là sự cháy của nhiên liệu trong môi trường Oxy. Gió là hỗn hợp của nhiều loại khí. Còn trong Đất chứa tới hơn 100 nguyên tố hóa học... Nhờ vậy, khoa học thực nghiệm ra đời.

Xa xưa hơn nhiều, phương Đông phát hiện ra, vũ trụ tạo nên bởi năm thành phần: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Từ tư duy tổng hợp, người phương Đông không đi tìm bản chất của mỗi thành phần mà khám phá mối liên hệ giữa chúng. Nhờ vậy, người Việt nhận ra năm thành phần đó không phải là vật chất tĩnh mà là vận động vì vậy đặt tên chúng là ngũ hành với nghĩa là năm yếu tố vận động. Do tác động của quy luật song trùng lưỡng hợp nên trong mỗi hành lại có cả Âm và Dương: Âm Thổ, Dương Thổ; Âm Hỏa, Dương Hỏa; Âm Mộc, Dương Mộc; Âm Kim, Dương Kim; Âm Thủy, Dương Thủy. Ngũ hành có quan hệ tương sinh: Thủy sinh Mộc; Mộc sinh Hỏa; Hỏa sinh Thổ; Thổ sinh Kim và Kim sinh Thủy. Đồng thời có tương khắc: Thủy khắc Hỏa; Hỏa khắc Kim; Kim khắc Mộc; Mộc khắc Thổ; Thổ khắc Thủy… Do cấu tạo và tương quan như vậy nên Âm Dương, Ngũ Hành quán xuyến, chi phối mọi sự vận động trong vũ trụ.

 

5. Sáng tạo Kinh Dịch.

Truyền thuyết phương Đông nói rằng, Phục Hy làm ra Dịch… Phục Hy là vị vua thứ hai trong truyền thuyết phương Đông, sống khoảng 4480 TCN. Nếu đúng theo truyền thuyết thì Dịch có từ thời điểm này. Trước đây nghe vậy thì biết vậy, không có cơ sở để biện bác. Nhưng nay, sau khi phát hiện ngôi mộ ở Dốc Tây Thủy thành phố Bộc Dương tỉnh Hà Nam 6500 năm tuổi (3), với đầy đủ vết tích của Âm Dương, Ngũ Hành, lịch pháp, phong thủy cùng Dịch lý nên truyền thuyết Phục Hy họa quái là có cơ sở. Càng sáng tỏ hơn khi khảo cổ học phát hiện tại di chỉ 5800 năm trước ở Lăng Gia Tán tỉnh An Huy con rùa bằng ngọc khắc hình Bát quái, Hà đồ là chứng cứ vững chắc về thời điểm Kinh Dịch xuất hiện. (3)

Kinh Dịch là cuốn kinh vô tự - sách không chữ, thâu tóm vào nó bản thể cùng quy luật vận hành của vũ trụ đồng thời của mọi vật trong trời đất, từ hành tinh, thiên hà tới những nguyên tố tế vi nhất. Dịch không chỉ giúp giải đáp những sự việc hiện tại mà còn soi tỏ quá khứ, thấu tới vị lai… Người ta quen biết tới Dịch là công cụ bói toán nhưng không chỉ thế. Dịch là người thầy vô song giúp tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Dịch là đỉnh điểm của Minh triết Việt.

 

II. MINH TRIẾT BÌNH DÂN VÀ MINH TRIẾT BÁC HỌC

Ở phương Đông, Minh triết trải ra trên biên độ rộng, từ nôm na đời thường như củ khoai cây lúa tới những ý tưởng cao xa ngang với thánh thần. “Nói phải củ cải cũng nghe”, “Tay đứt, ruột xót”, “Bán anh em xa, mua láng giềng gần”.. ai cũng thấy, cũng hiểu và có thể vận dụng. Nhưng “Đạo khả đạo phi thường đạo, danh khả danh phi thường danh (Lão Tử)”; “Thiên thông minh tự ngã dân thông minh, thiên minh úy tự ngã dân minh úy” (Trời sáng suốt là do dân sáng suốt, Trời gieo họa phúc là do lòng dân gieo họa phúc  (Kinh Thư, Cao dao mô); rồi “Thiên tử dĩ dân vi thiên, dân dĩ thực vi thiên” (Vua lấy dân làm trời, dân lấy ăn làm trời - Lục sinh)… là những lời nói, những đúc kết mang tính khải thị của thánh nhân. Rồi Ngũ thường “nhân, nghĩa, lễ, trí, tín;” “Vì kế một năm trồng lúa, vì kế mười năm trồng cây, vì kế trăm năm trồng người, vì kế nghìn năm trồng đức…”  Khi bị khốn ở nước Trần, Khổng tử than với học trò: “Có phải đạo của ta cao quá chăng nên người đời không theo kịp?” Nhiều học trò khuyên thầy hạ thấp đạo xuống cho hợp với đời. Chỉ duy nhất Tử Lộ nói: “Thầy hãy giữ vững đạo của Thầy. Chính sự không chấp nhận của người đời càng chứng tỏ giá trị đạo của Thày!” Đó chính là “trung hành độc phục” (đi giữa bầy ác vẫn giữ lòng ngay thẳng - kinh Dịch), lời khuyên minh triết dành cho người quân tử. Và đó mới là tột cùng của minh triết! Cứu nhân độ thế, trị quốc, bình thiên hạ chính là minh triết ở tầm cao ấy. Xem ra Minh triết có vai trò vô cùng quan thiết trong cuộc sống. Đó là ông thầy sáng suốt, khôn ngoan tư vấn, định hướng, điều chỉnh mọi suy nghĩ, hành động của con người, từ bình dân ít học tới kẻ sĩ đại phu.

 

Ở phương Đông, Minh triết tồn tại theo bốn cấp độ là Tu thân, Tề gia, Trị quốc và Bình thiên hạ. Học ăn, học nói, học gói, học mở rồi sống hẳn hoi, tử tế… là minh triết của cấp độ bình dân, cấp độ giúp con người tu thân, tề gia. Đấy chính là “đạo lý đời thường” dùng cho toàn thể chúng sinh. Nhưng cuộc đời không chỉ có thế, còn những quân tử, sĩ đại phu, gánh trên vai gánh nặng giang sơn, nòi giống. Vì vậy, trên Tu, Tề, có Trị, Bình là Minh triết của tầm quốc gia, tầm nhân loại, tầm vũ trụ. Con người trong lĩnh vực này phải là “thượng thông thiên văn, hạ tri địa lý, trung quán nhân sự.” Đấy là tiêu chí các tiên sư Nho đặt ra cho trí giả phương Đông. Nhưng thế nào là thông, tri, quán? Một chuyện đau đầu!

 

Với ý nghĩa như vậy, Minh triết là sự khôn ngoan, sáng suốt tồn tại vô tư giữa cuộc đời, khách quan, trung tính với cả thiện lẫn ác. Hình như là có hàng triệu cặp mắt xanh ranh mãnh bố phục khắp nơi, phát hiện, chắt lọc những gì khôn ngoan, sáng suốt nhất của cuộc đời, rồi nói lên bằng ca dao tục ngữ cũng như lời khải thị của thánh hiền. Cái tinh chất chắt lọc ấy được gọi là Minh triết. Và chỉ bằng những điều Minh triết như thế, văn hóa dân tộc được duy trì qua hàng vạn năm.

 

III. THỜI TRỤC TRONG LỊCH SỬ PHƯƠNG ĐÔNG

Trong lịch sử thế giới có một thời kỳ đặc biệt, đó là thời gian khoảng từ năm 800 tới năm 200 TCN, được gọi là Thời Trục hay Giai đoạn Trục (Pháp: période axiale; Anh: axial – với nghĩa là trục xoay hay bản lề). Đặc điểm trung tâm của giai đoạn này là tại những khu vực khác nhau trên thế giới có sự bùng phát của tinh thần nhân loại, đưa ra những cách suy nghĩ hoàn toàn mới, báo hiệu sự xuất hiện của mối quan hệ chưa từng có với tri thức, chân lý và niềm tin, với sự xuất hiện của những nhân vật khổng lồ. Ở Trung Quốc là Khổng Tử, Lão Tử, Mặc Tử, Trang Tử. Ấn Độ là Phật và Upanishades. Ở Iran, Zarathustra dạy cuộc chiến vĩnh cửu giữa thiện và ác trong vũ trụ. Trong khi đó trên đất Palestine xuất hiện Elias, Jesaias, Jereminas và Deuterogesaias. Tại Hy Lạp là triết lý của Parmenides và Plato, Heraklit, rồi Homer, Archimedes, Thucydides và những bi kịch vĩ đại đầu tiên ra đời. Giai đoạn này sẽ dẫn dắt nhân loại tạo ra một bước tiến quan trọng về chất lượng trong mối quan hệ của nó với tri thức, chân lý và tôn giáo. (https://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9riode_axiale)

Ngôi sao rực rỡ nhất mở ra thời Trục của phương Đông là Đức Phật Thích Ca.

 

Cho đến nay ta chỉ biết về cội nguồn Phật Thích Ca với những ghi chép vắn tắt: “Dòng Thích-ca vốn là vương tộc, cai trị một trong 16 vương quốc của Ấn Độ thời bấy giờ, ngày nay thuộc miền Nam Nepal. Kinh đô thời đó là Ca-tì-la-vệ, là nơi Phật sinh ra và trưởng thành. Vua cha là Tịnh Phạn, trị vì tiểu vương quốc Thích-ca. Thời bấy giờ, tiểu vương quốc dòng Thích-ca có một hội đồng trưởng lão tham gia quốc sự, nhưng vương quốc này bị phụ thuộc vào nước Kiêu-tát-la. Ngay trong thời Phật còn tại thế, tiểu vương quốc Thích-ca bị một quốc vương của Kiêu-tát-la đem quân xâm chiếm và tiêu diệt gần hết” (Wikipedia-tháng 4. 2010). Sử sách không cho ta biết cội nguồn xa hơn về chủng tộc của Ngài vì vậy không thể biết chiều sâu của nền văn hóa đã sinh ra Ngài.

 

Theo những khám phá khoa học từ đầu thế kỷ XXI thì khoảng 50.000 năm trước, người Lạc Việt chủng Indonesian từ Việt Nam đi qua Miến Điện tới miền Đông Ấn Độ. Khoảng 40.000 năm trước, những dòng người Lạc Việt, cũng từ Tây Nam Trung Quốc di cư vào Ấn Độ. Hai dòng di dân tạo thành dân cư bản địa, sau này được gọi là Dravidian, chiếm lĩnh đại bộ phận lãnh thổ tiểu lục địa Ấn Độ. Những mốc thời gian trên chỉ là sự bắt đầu. Sau này, khoảng 20.000 năm trước, theo chân người Việt, công cụ đá mới được đưa tới, phát triển nghề nông cùng văn hóa nông nghiệp ở Ấn Độ, mà đỉnh cao là văn hóa sông Indus từ khoảng 3000 - 1800 năm TCN. Thế giới biết tới những giá trị vật thể của văn hóa Indus qua hiện vật khảo cổ nhưng biết chưa nhiều giá trị tinh thần của văn hóa này.

 

Là chi phái Việt cổ từ Việt Nam sang hay từ Trung Quốc xuống, người Dravidian mang theo bản sắc của văn hóa Việt, với những hạt nhân “tham thiên lưỡng địa”, “nhân chủ thái hòa, tâm linh…” Chính những hạt giống đã làm nảy sinh quan niệm về “sự quân bình giữa các yếu tố của tự nhiên và sự tôn trọng phụ nữ” giống như hiện tượng từng thấy nơi người Indian ở Caduevo phía Bắc Canada theo phát hiện của Levi-Strauss. Khoảng 1.500 năm TCN, người Aryan từ vùng thảo nguyên Yamnaya nước Nga và Ucraina xâm lăng Ấn Độ. Họ là những bộ lạc du mục hùng mạnh và tàn bạo. Tới Ấn Độ, người Aryan cướp đoạt của cải, tàn sát và bắt người Dravidian bản xứ làm nô lệ. Họ cũng mang tới Ấn Độ xã hội đẳng cấp, kinh Veda cùng đạo Bàlamôn, tôn giáo chứng minh cho sự hợp lí của tình trạng bất bình đẳng giai cấp trong xã hội.

Khoảng 500 năm TCN, Đức Phật ra đời. Hoàn cảnh của Đức Phật có những điều đặc biệt. Là hậu duệ của chủng Dravidian bản địa, nhưng là dòng dõi hoàng tộc có thế lực, họ Thích-ca vẫn giữ được lãnh địa cùng ngôi vị của mình và có liên hệ hôn nhân với một hoàng tộc người Aryan. Ở thời điểm khi Đức Phật ra đời, kinh Veda mất đi tính thiêng liêng để trở thành những nghi lễ cứng nhắc. Một cải cách tôn giáo đã đưa ra tôn giáo mới Upanishad (Áo nghĩa thư) nhân bản hơn, cởi mở hơn trong phân biệt giai cấp. Là người có tư chất đặc biệt, được giáo dục tốt, thái tử Tâtđạtđa thấm đẫm trong mình văn hóa của dòng giống Dravidian đồng thời hấp thụ tinh túy của Veda và Upanishad, đã tìm cách cứu vớt chúng sinh.

 

Đức Phật là một nhà cách mạng thực thụ và cuộc thập tự chinh chống lại Bàlamôn của ông giành được sự ủng hộ hăng hái của các đẳng cấp bị áp bức. Thách thức thiên tính của kinh Veda, nền tảng của Bàlamôn, Ngài cho rằng tất cả mọi người đều bình đẳng và hệ thống đẳng cấp mà kinh Veda và những kinh sách Bàlamôn khác đã cho xử phạt tôn giáo, là hoàn toàn sai. Trong kinh Nikaya, Đức Phật được cho là đã hô hào các nô lệ rằng: " … Như những con sông lớn, khi đã hòa mình vào đại dương, thì tên gọi khác nhau không còn và được gọi là đại dương. Chỉ cần như vậy, các anh em varnas-Kshatriya, Bàlamôn, Vaishya và Sudra - khi bắt đầu thực hiện theo các giáo lý và kỷ luật của Như Lai, từ bỏ tên của các đẳng cấp khác nhau, xếp hàng và trở thành thành viên của một và cùng một xã hội. "

 

Từ sự thấu hiểu nguyên nhân và cơ chế của Khổ, Đức Phật tìm ra ra Tứ-Diệu-Đế (Khổ, Tập, Diệt, Đạo) giúp chúng sinh chấm dứt phiền-não và vô-minh, đạt đến giác ngộ hoàn toàn, thoát ra khỏi vòng sanh-tử luân-hồi, tìm thấy hạnh phúc chân thật vĩnh cửu và cách làm thế nào để đạt được nó. Tuy trải qua suốt phần đời đi giảng dạy, nhưng ngài lại tuyên bố Như Lai chưa từng nói lời nào. Ý nghĩa của câu này là: những gì Như Lai giác ngộ vốn đã là chân lý từ muôn thuở, tồn tại vĩnh cửu trong khắp các cõi thế gian và vũ trụ, dù có Phật tại thế hay không, dù chúng sinh có biết và tin hay không thì chân lý đó vẫn tồn tại và chi phối vạn vật. Chân lý đó rất vi diệu, không thể dùng lời nói để diễn tả mà phải tự mình chứng đắc, những lời dạy của Như Lai chỉ là phương tiện để giúp người tu hành đạt tới chân lý đó mà thôi. Lời dạy cuối cùng của Ngài là: "Tất cả các pháp hữu vi đều vô thường, chịu biến hoại, hãy tinh tấn tu học để đạt giải thoát!"

 

Phật Thích Ca là nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn. Trước nỗi khổ của con người bị áp bức giai cấp, Ngài chủ trương giải phóng con người khỏi áp bức bằng cách xóa nhòa ranh giới giai tầng do đạo Bàlamôn xác lập. Sau khi giải phóng con người khỏi áp bức giai cấp, ngài chủ trương giải phóng con người về tâm hồn, khỏi vòng vây bủa tối tăm của tham, sân, si. Sự giải phóng mà ngài chủ trương là không dựa sự giúp của bên ngoài, vào sự cứu rỗi của đấng tối cao mà dựa vào sự tu luyện của chính mình. Do cái nhìn nhân bản về con người nên ngài chủ trương: mọi người ai cũng có phật tính, chỉ cần giữ lấy và nâng cao thêm, sẽ được giác ngộ. Do yêu và tin con người tới tận cùng, ngài đưa tay cứu vớt người sa ngã: quay đầu là bờ, buông dao thành Phật… Trong kinh Nikaya ta thấy toát lên triết lý vi diệu nhưng không phải là thứ triết cao siêu mà triết lý nhân sinh gần gũi, nâng đỡ con người đạt tới giác ngộ. Do vậy, những lời dạy của Đức Phật là đỉnh cao của minh triết phương Đông.

 

Lão tử

Truyền thuyết cho rằng Lão Tử sinh ra ở huyện Khổ (苦縣) nước Sở (楚), hiện nay là Lộc Ấp (鹿邑) thuộc tỉnh Hà Nam, trong những năm cuối thời Xuân Thu. Như vậy, tổ tiên ông là người Lạc Việt, thuộc đồng bằng Trong Nguồn, một trung tâm kinh tế văn hóa lớn của người Việt cổ. Hậu thế biết rất ít về ông. Ngoài việc cho rằng từng làm quan coi kho sách của triều đình nhà Chu, ông đã tham bác rất nhiều sách cổ rồi đúc ra 5000 chữ tuyệt diệu của thiên kỳ thư Đạo Đức kinh, là một trong những cuốn chuyên luận đáng chú ý nhất trong lịch sử triết học Trung Quốc. Lão Tử đã phát triển khái niệm "Đạo", với nghĩa là "Con đường." Ông nói Đạo của mình là "Đạo khả Đạo phi thường Đạo. Danh khả danh phi thường danh" (Đạo mà nói ra được thì không còn là đạo bình thường nữa. Tên mà đặt ra được thì không còn là tên bình thường nữa.) Chữ Đạo ngoài nghĩa là "Đường" còn có nghĩa là "Nói". Danh ngoài nghĩa là "Tên" còn có nghĩa là "Đặt tên" và mở rộng nghĩa của nó thành quy luật hay nguyên lý của vũ trụ tuần hoàn và tác động lên vạn vật: “Người thuận theo đất, đất thuận theo trời, trời thuận theo Đạo, Đạo thuận theo tự nhiên." " Hỗn độn thiên địa sơ khai chữ Đạo đứng đầu tất cả."

 

Lão Tử còn nhấn mạnh khái niệm vô vi, "Hư vô thanh tĩnh, tự nhiên vô vi", hay "hành động thông qua không hành động", "hành động thuận theo tự nhiên không có mục đích phi tự nhiên". Điều này không có nghĩa là người ta chỉ nên ngồi một chỗ và không làm gì cả, mà là hành động thuận theo tự nhiên, hành động theo nguyên lý vũ trụ, không bị ràng buộc vào mục đích cá nhân mạnh mẽ, vào dục vọng để đạt được một cái gì đó cụ thể. Những hành động được thực hành theo Đạo rất dễ dàng và có hiệu quả hơn mọi cố gắng để chống lại nó. Người ta hành động thuận theo tự nhiên khi thông qua tu luyện để hiểu về nguyên lý của vũ trụ, tự nhiên, và cải biến bản thân mình thành sinh mệnh cao cấp hơn. Lão Tử tin rằng cần phải tránh bạo lực khi có thể, và rằng một chiến thắng quân sự nên là dịp để đau buồn thay vì ăn mừng chiến thắng.

 

Khổng Tử

Khổng Khâu sinh trưởng tại ấp Trâu, thôn Xương Bình, nước Lỗ.  Nay là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, vào cuối thời Xuân Thu. Như vậy gốc gác ông là người “Đông di” theo cách gọi của các vương triều Hoa Hạ. Điều này cũng có nghĩa, tổ tiên ông thuộc dân Lạc Việt từ Việt Nam đi lên Hoa lục hàng vạn năm trước. Sau cuộc xâm lăng của Hiên Viên, nhà nước của Đế Lai tan rã, người Việt vùng phía Đông chia thành những nước nhỏ, tiếp tục chống lại các vương triều Hoa Hạ. Đến đầu thời Chu, nước Lỗ là tiểu quốc độc lập liên kết cùng các nước Việt khác, phù giúp nhà Chu đánh bại vua Trụ, sau đó thành chư hầu của nhà Chu.

Năm 30 tuổi, Khổng Tử đến Lạc Dương, kinh đô nhà Chu, quan sát nhà Tôn miếu, nhà Minh đường, khảo cứu luật lệ và thư tịch đời cổ, đi xem Giao đàn là nơi nhà vua tế Thiên Địa và Tinh tú, rồi đến Xã đàn là nơi vua tế Thần Nông và Thần Hậu Thổ. Nơi nào có quan hệ đến việc tế lễ thì ông đến quan sát và hỏi han cho tường tận. Từ đó, sự học của ông càng rộng hơn nhiều nên học trò xin theo học càng lúc càng đông. Khổng Tử cùng các học trò đi qua các nước: Vệ, Khuông, Trần, Tống, Thái, Sở… mong thuyết phục các vua chư hầu chịu đem Đạo của ông ra ứng dụng để mang lại thái bình cho dân chúng. Nhưng Đạo của ông là Vương Đạo (đạo trị quốc) nên đi ngược ý đồ Bá Đạo (đạo chinh phạt) của các vua chư hầu và quyền lợi của các quan đại phu nên các vua chư hầu đều không dám dùng ông.

 

Sau nhiều năm bôn ba khắp các chư hầu với ý nguyện thực thi Đạo của mình để cứu đời nhưng thất bại, năm 68 tuổi, Khổng Tử trở về nước Lỗ, tiếp tục dạy học và bắt tay vào soạn sách. Ông hiệu đính các cổ thư bị tản nát, nhiều chỗ không rõ ràng, dễ bị thất truyền hoặc khiến người đời sau nhầm lẫn. Do vậy, Khổng Tử thực hiện san định lại các kinh sách của Thánh hiền đời trước, lập thành sáu cuốn: Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Nhạc, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu. Mỗi cuốn nói về một vấn đề khác nhau, từ thi ca, nghi lễ, bói toán cho tới sử học. Việc Khổng Tử tự mình biên soạn sáu bộ sách đã thể hiện hiểu biết sâu rộng và tinh thần làm việc miệt mài của ông, có thể coi đây là một dạng Bách khoa toàn thư đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Sáu cuốn sách này gồm:

 

Kinh Thi (詩經 Shī Jīng): Từ hàng nghìn bài thơ dân gian trong thư viện nhà Chu, Khổng Tử san định thành 300 thiên nhằm giáo dục mọi người tình cảm trong sáng lành mạnh và cách thức diễn đạt rõ ràng. Một lần, Khổng Tử hỏi con trai "Học Kinh Thi chưa ?" Nó đáp "chưa". Khổng Tử nói: "Không học Kinh Thi thì không biết nói năng ra sao" (Luận ngữ).

Kinh Thư (書經 Shū Jīng): Lưu lại các truyền thuyết, biến cố về các đời vua cổ có trước Khổng Tử. Khổng Tử san định lại để các ông vua đời sau nên theo gương các minh quân như Nghiêu, Thuấn chứ đừng tàn bạo như Kiệt, Trụ.

Kinh Lễ (禮記 Lǐ Jì): Chép các lễ nghi thời trước. Khổng Tử hiệu đính lại mong dùng làm phương tiện để duy trì và ổn định trật tự xã hội. Khổng Tử nói: "Không học Kinh Lễ thì không biết đi đứng ở đời" (Luận Ngữ).

 

Kinh Dịch (易經 Yì Jīng): Nói về các tư tưởng triết học Trung Hoa dựa trên các khái niệm âm dương, bát quái... Đời Chu, Chu Văn Vương đặt tên và giải thích các quẻ của bát quái gọi là Thoán từ. Chu Công Đán giải thích chi tiết nghĩa của từng hào trong mỗi quẻ gọi là Hào từ. Kinh Dịch thời Chu gọi là Chu Dịch. Khổng Tử giảng giải rộng thêm Thoán từ và Hào từ cho dễ hiểu hơn và gọi là Thoán truyện và Hào truyện.

 

Kinh Xuân Thu (春秋 Chūn Qiū): Chép các biến cố xảy ra ở nước Lỗ, quê của Khổng Tử. Khổng Tử không chỉ ghi chép như một sử gia mà theo đuổi mục đích trị nước nên ông chọn lọc các sự kiện, ghi kèm các lời bình, sáng tác thêm lời thoại để giáo dục các bậc vua chúa.

Một lần Khổng Tử tâm sự với học trò "Nguyện vọng của ta là muốn cho người già được nuôi dưỡng đầy đủ, bạn bè tin cậy lẫn nhau, trẻ nhỏ được quan tâm chăm sóc.” Tư Mã Thiên từng ca ngợi Khổng Tử: "Núi cao cúi phục, thiên nhiên cũng kính nể ngừng khoe sắc đẹp. Thiên hạ biết không đuổi kịp được ông nhưng luôn hướng theo ông! Từ bậc quân vương đến thường dân lúc đó đều ca ngợi ông. Tuy chỉ là người mặc áo vải nhưng ông đời đời được tôn vinh, những người học đều coi ông là thầy, có thể nói ông là bậc thánh hiền!”

 

Cùng đọc sách nhà Chu, trong khi Lão Tử như một nghệ sỹ, thu hút tinh hoa từ sách cổ để đúc thành triết lý vừa cao siêu vừa sâu thẳm chỉ giành cho tầng lớp ưu tú thì Khổng Tử lại là nhà làm vuờn cần mẫn lựa từ trong sách những hạt giống tinh hoa rồi đem gieo trên cánh đồng văn chương. Chân thành, khiêm cung, thừa nhận “ngô thuật nhi bất tác” (ta chỉ là người kể lại) nhưng Khổng Tử tạo ra cả một thời đại văn hóa. Thử hỏi, nếu không có Khổng Tử làm cái việc ghi chép ấy, có nghĩa là không có Ngũ kinh, liệu văn hiến phương Đông còn gì? Môt câu thơ cổ nói hoàn toàn đúng về Không Tử: “Thiên bất sinh Khổng Khâu, thế gian như trường dạ” (Trời không Sinh Khổng Khâu, trời đất đêm vô tận.) Không chỉ làm sách mà do công “giáo nhi bất quyện”(dạy không biết mệt) Khổng Tử để lại đội ngũ kẻ sỹ lớn không chỉ về trí tuệ mà cả nhân cách. Tầng lớp kẻ sỹ quân tử phương Đông ra đời từ Khổng môn.

Nhớ lại câu nói của Khổng Tử khi bị vây ở đất Khuông: "Sau khi vua Văn Vương mất, tất cả mọi văn hóa, lễ nhạc đều không phải ở nơi ta cả ư? Nếu trời muốn cho nền văn hóa này mất đi, thì sao khi vua Văn Vương chết, lại ủy thác cho ta nắm giữ nền văn hóa này làm gì? Còn nếu trời đã không muốn để mất nền văn hóa này, thì người Khuông kia làm gì được ta," ta thấy hơn ai hết, Khổng Tử ý thức được vai trò của mình.

 

Ở trên đã nói về bốn cấp độ của minh triết: tu, tề, trị, bình. Ta thấy, trong trước tác và cả trong giáo dục, Khổng Tử không chỉ nhuần thấm mà không mệt mỏi dạy dỗ cả bốn tầng minh triết. Trong khi đẩy tới cùng việc dạy trị quốc, bình thiên hạ cho các bậc vua chúa, thì ông cũng nhiệt tâm dạy nhân, nghĩa, trí tín, tu thân tề gia. Trong khi biên tập những sách mang lượng trí tuệ siêu việt như kinh Thư, kinh Dịch, Khổng Tử cũng là người san định rồi cho lưu truyền kinh Thi là những câu ca lượm nhặt từ hang cùng xóm vắng trong dân gian. “Bất độc thi vô dĩ ngôn” (Không đọc kinh Thi lấy gì mà nói) không chỉ là để dạy con mà là lời dạy cho kẻ sỹ muôn đời phải tôn trọng, học hỏi lời ăn tiếng nói của người bình dân. Đó chính là thái độ minh triết vì nó gắn kết minh triết bình dân với minh triết hàn lâm. Nhờ vậy, ở phương Đông, Minh triết trở thành một thứ quyển văn hóa tâm linh bao quanh cuộc sống con người.

 

Những phân tích ở trên có thể không it người nhận ra, trong khi đó có một ý tưởng chỉ duy nhất thiên tài Kim Định thấy được. 50 năm trước, khi biết rằng, trước khi người Hán vào Trung Quốc thì người Việt từ lâu đã làm chủ Hoa lục và xây dựng ở đó nền văn hóa nông nghiệp rực rỡ, học giả Kim Định cho rằng, trong thư viện nhà Chu chứa kho tàng văn hóa cổ của người Việt. Khi san định kinh sách, có nghĩa là Khổng Tử phục hoạt nền văn hóa cổ Việt mà ông gọi là Việt Nho hay Nho nguyên thủy. Nếu không có Khổng Tử làm việc này, cái kho tàng văn hoa của tộc Việt sẽ tiêu trầm và một nền văn hóa lẫy lừng trong lịch sử sẽ biến mất. Nhưng sau đó, những lớp kế thừa Khổng Tử theo trào lưu của văn minh du mục Mông Cổ đã biến Khổng nho thành Hán nho, Tống, Đường, Minh, Thanh nho… xa dần đặc tính minh triết của Việt Nho.

 

Nửa thế kỷ trước, phát biểu của Kim Định là ý tưởng dị thường, không tin được nên không ít người cho ông là hoang tưởng, là theo tinh thần dân tộc cực đoan mà phản đối ông dữ dội. Nhưng nay, từ khám phá quá trình hình thành dân cư và lịch sử Trung Hoa, ta thấy Kim Định hoàn toàn chính xác. Bởi lẽ, do sự mù mờ của lịch sử, ta nghĩ rằng, người Hán là tộc người từ ngoài xâm nhập Nam Hoàng Hà, làm nên văn minh Hoa Hạ. Người dân thời Nghiêu, Thuấn, Vũ là dị tộc. Nhưng nay, ta hiểu rằng, dân cư Trung Quốc vốn là người Việt. Không chỉ Nghiêu, Thuấn mà các triều đại Thương, Chu cũng là người Việt. Vào thời Chu, phần lớn các quốc gia chư hầu của nhà Chu là người Việt, đã mang văn hóa Việt góp làm nên văn hóa rực rỡ của nhà Chu. Vì vậy, cái Nho học ban đầu của Khổng Tử chính là Việt Nho.

 

Một lần nữa, ta thấy câu nói của Levis-strauss ứng nghiệm. Đúng là đỉnh cao văn hóa đạt được vào Thời Đồ đá đã trầm tích qua thời gian rồi bùng phát vào giai đoạn Trục, đem lại thành tựu rực rỡ cho văn minh nhân loại. Như vậy ta thấy, khác với ở phương Tây, tầng lớp ưu tú cắt đứt với minh triết bình dân để trở thành những triết gia tư biện trên đỉnh Olimpia, xa rời cuộc sống thì Khổng Tử là cây cầu nối minh triết bình dân với minh triết hàn lâm, tạo cho minh triết thành cây cổ thụ sâu gốc bền rễ…

Những con người khổng lồ thời Trục đã tích lũy khối năng lượng Minh triết vĩ đại, tỏa ánh sáng và sức nóng nuôi dưỡng nền văn hóa phương Đông.

 

IV. HẠT NHÂN CỦA MINH TRIẾT

Sự thực đó ai cũng thừa nhận nhưng hơn 2000 năm nay chưa ai khám phá tới tận cùng cái nguyên do, cái nội dung, cái hàm chứa của sự bộc khởi văn hóa này nên con người mới chỉ hiểu biết nó một cách nông cạn, thuộc về vòng ngoài. Chỉ hôm nay, nhờ tri thức mới ta thấy được căn nguyên của nó. Tuy tìm ra nguyên do nhưng việc hiểu biết căn cơ, đi vào chiều sâu của văn hóa là điều bất khả. May mà chúng ta có học giả Kim Định, theo tôi, một người Việt thiên tài. Thiên tài của ông là ở chỗ, trong khi cả thế giới chỉ biết tới nền văn hóa Trung Hoa với Hán nho, Tống, Minh, Thanh nho…, ông khám phá ra trong đó những yếu tố văn hóa cội nguồn của tộc Việt! Từ những năm 70 thế kỷ trước, dựa vào một sự kiện trong lịch sử Trung Hoa: “Trước khi người Hán vào Trung Nguyên, từ lâu, người Việt đã làm chủ 18 tỉnh của nước Tàu,” triết gia Kim Định đã giải mã những huyền thoại và truyền thuyết Việt để phát hiện rằng, thoạt kỳ thủy, trên địa bàn Trung Hoa, người Việt xây dựng nền văn hóa nông nghiệp rực rỡ. Khác phương Tây nhị nguyên duy lý lấy một, bỏ một, phương Đông quan niệm vũ trụ tồn tại theo phương cách song trùng lưỡng hợp (dual unit): Âm và Dương là hai mặt tích cực và tiêu cực cùng tồn tại trong một sự vật. Như vậy là khác với phương Tây đi vào khảo sát bản chất của mỗi nguyên tố thì phương Đông đi vào khảo sát quan hệ vận động giữa các nhân tố. Chính vì thế, phương Đông khám phá ra quy luật vận hành của vũ trụ cũng như cõi nhân sinh. Từ đó sáng tạo Nguyên Nho hay Việt Nho với bốn hạt nhân:

 

1. Quan niệm về vũ trụ tham thiên lưỡng địa.

“Nhất âm, nhất dương chi vị đạo”:  Âm và Dương đó là đạo! Đạo ấy là bản thể và cũng là sự vận hành của vũ trụ. Đúng là Âm và Dương tạo ra đạo. Nhưng cái “đạo” đang lưu hành trong vũ trụ là bao nhiêu Âm cùng với bao nhiêu Dương? Nếu là cân bằng tĩnh một Âm (-1) + một Dương (+1) thì vũ trụ triệt tiêu, không tồn tại! Trên thực tế, vũ trụ vận hành theo chiều hướng đi lên, tích cực, có nghĩa là Dương chiếm ưu thế. Nhưng ưu thế tới mức nào? Người phương Đông khôn ngoan đã nhận ra Âm và Dương vận động hòa hợp trong phạm vi con số 5: Dương + Âm = 5 = con số vũ trụ! Nhưng vấn đề đặt ra là, trong con số vũ trụ đó, Dương bao nhiêu và Âm bao nhiêu? Chỉ có 2 đáp án: hoặc Dương 4, Âm 1 hoặc Dương 3, Âm 2! Đó là hai cách lựa chọn của con người cho sự phát triển. Minh triết phương Đông nhận ra 3 Dương + 2 Âm là con số vàng của vận hành vũ trụ. Cuộc sống là đi lên, là tăng trưởng, là Dương nhưng trong đó phần của Dương, của Cha, của Trời là 3 còn dành cho Đất, cho Mẹ 2 phần sẽ đạt tới sự hài hòa cao nhất. Nhận thức ra bí mật lớn này của vũ trụ nhưng phương Đông không cứng nhắc nói “tam thiên nhị địa” mà ghi nhận theo minh triết “tham thiên lưỡng địa”: đúng là 3/2 đấy nhưng không phải là tương quan toán học cố định mà là tương quan biện chứng: lúc 3 nhưng có khi du di lớn hoặc nhỏ hơn 3 chút ít, đảm bảo sự năng động của phát triển.

Quan niệm như vậy của phương Đông khác hẳn quan niệm phương Tây. Vốn từ những người săn bắt hái lượm trọng động, chuyển sang du mục cũng trọng động, phương Tây quan niệm về một phương thức sống năng động, triệt để khai thác thiên nhiên cùng cạnh tranh giữa con người. Trong con mắt của người phương Tây, vũ trụ cũng như cuộc sống vận hành theo tỷ lệ Dương 4 Âm 1. Đó là sự phát triển nóng, dẫn tới Dương cực thịnh, Âm cực suy, cuối cùng là phá vỡ cân bằng của thiên nhiên, của xã hội, gây ra thảm họa cho con người.

 

2. Quan niệm nhân sinh: Nhân chủ, Thái hòa, Tâm linh.

Từ văn hóa nông nghiệp lúa nước quán chiếu nhân sinh cùng vũ trụ, người phương Đông thấy rằng, vũ trụ hợp thành từ 3 yếu tố: Thiên, Địa và Nhân, trong đó con người là trung tâm của mối quan hệ này! Là chủ thể của vũ trụ, con người giữ quan hệ thái hòa với thiên nhiên vũ trụ cũng như với đồng loại. Và một khi con người đã Nhân chủ, Thái hòa như vậy thì đó là con người Tâm linh, cảm thông, linh ứng với những thế giới siêu nhiên khác.

 

3. Đạo Việt an vi.

Để sống được trong mối quan hệ như vậy với vũ trụ và đồng loại, con người cần thi hành đạo An vi. Trái với hữu vi là mọi hoạt động đều vì mối lợi nên tranh giành, chiếm đoạt. Trái với vô vi bị động, tiêu cực không ước mơ, không ham muốn, bàng quan, lánh đời… An vi là đạo sống tích cực hết lòng nhưng không phải do thôi thúc từ tư lợi mà do sự cần thiết của lợi ích chung. Trong khi phương Tây làm việc và sáng tạo vì lợi ích cá nhân thì phương Đông cũng làm việc, sáng tạo hết mình vì lợi ích chung trong sự đam mê của niềm vui và danh dự.

 

4. Bình sản

Ba hạt nhân trên sở dĩ tồn tại được là do đứng trên cơ chế bình sản. Đó là cơ chế đảm bảo sự công bằng nhất định trong phân chia thu nhập của cộng đồng. Không hề là chủ nghĩa bình quân vì không có ai toàn quyền phân phối của cải mà là bình sản nhằm đạt tới sự công bằng tương đối về tài sản. Trong ký ức phương Đông còn ghi lại cách phân chia tài sản thời cổ, đó là cơ chế tỉnh điền: Cộng đồng chung tay vỡ khu ruộng, người ta cố làm cho khu ruộng vuông vức, sau đó chia làm 9 phần đều nhau. Tám gia đình cày cấy 8 phần xung quanh đồng thời chung tay chăm sóc phần ruộng giữa, gọi là tỉnh điền. Phần thu hoạch từ “tỉnh điền” được nộp vua. Sau này, cơ chế bình sản được chuyển sang hình thức công điền. Đến trước năm 1945 ở Việt Nam vẫn còn 20% công điền, là ruộng của làng, không thuộc quyền nhà nước, ba năm một lần làng chia cho người nghèo cày cấy.

Bốn yếu tố kể trên là những đặc tính của văn hóa Việt cổ, chính là hạt nhân của Minh triết, được hình thành từ xa xưa và kết tinh vào khoảng 4000 năm TCN. Những yếu tố bền vững ấy như những mạch nước âm thầm chảy trong cộng đồng Việt tộc, bất chấp những biến động của lịch sử để rồi đột khởi vào thời Trục, qua những thánh nhân phương Đông

Có điều dễ thấy là, nếu trong những kinh điển nguyên thủy của Khổng nho, hàm chứa nhiều yếu tố nhân chủ, thái hòa nhân bản của văn hóa Việt thì sau này, cùng với sự tăng cường của thể chế quân chủ chuyên chế và sự xâm nhập nhiều hơn của yếu tố du mục Mông Cổ, nền văn hóa và chính trị Trung Hoa ngày càng đậm máu sói nghiêng về căn tính du mục: đề cao nhà cầm quyền, hạ thấp vai trò của người dân và đặc biệt là đàn áp phụ nữ và người thiểu số. Khi mất dần yếu tố nhân bản và dân chủ, xã hội Trung Hoa và phương Đông bị thoái hóa, lạc hậu, trở thành mồi ngon cho sự xâm lăng của các cường quốc phương Tây. Tuy nhiên, ta cũng thấy rằng, mặc dù chính trị, văn hóa, xã hội suy đồi nhưng Minh triết phương Đông vẫn tồn tại trong dân gian như một phẩm chất vững bền. 

Như thế, rõ ràng là, cũng như văn hóa, Minh triết có lịch sử. Lịch sử Minh triết xuất hiện cùng lịch sử loài người. Khi người nguyên thủy cầm cành cây hay cục đá giết con thú thì đó là bản năng. Nhưng khi con người mài sắc hòn đá để chế tác đồ dùng hay bện dây rừng thành lưới bắt cá, bắt thú thì đó là văn hóa. Và những gì tinh túy nhất, khôn ngoan, sáng suốt nhất được tích lũy trong văn hóa là Minh triết. Cùng với tiến trình lịch sử loài người, trầm tích minh triết dầy thêm. Vai trò Minh triết trong văn hóa giống như vai trò của hạt nhân trong nguyên tử. Nếu hạt nhân quy định bản chất của nguyên tố thì minh triết quy định bản chất của văn hóa. Từ suy nghĩ như vậy, tôi thử đưa ra một định nghĩa về Minh triết: “Minh triết là sự khôn ngoan, sáng suốt trầm tích trong chiều sâu nhất của văn hóa, tỏa ánh sáng và sức nóng nuôi dưỡng nền văn hóa dân tộc.”

Từ phân tích trên, ta thấy, trong ý nghĩa nào đó, Minh triết Việt chính là Đạo Việt, là bản thể khôn ngoan, sáng suốt, nhân bản hình thành từ xa xưa và tồn tại lâu bền trong cộng đồng Việt tộc. Đạo cũng có nghĩa là đường. Do vậy, Đạo Việt là khối năng lượng tỏa ánh sáng và sức nóng dẫn đường cho dân tộc Việt đi lên trong quá trình lịch sử lâu dài. Chúng ta thường quen nhắc lời người xưa: vì lợi ích trăm năm trồng người, vì lợi ích nghìn năm trồng đức. Điều đó cho thấy Đức là phẩm chất quan trọng trong quan niệm của người Việt nên phải tu dưỡng tới nghìn năm mới làm nên đức. Nhưng Đạo còn hơn thế, không chỉ nghìn năm mà hàng vạn năm trì chí gầy dựng, tổ tiên ta mới tạo nên Đạo Việt tức nền Minh triết bền vững trong lòng dân tộc. Chính vì vậy, tổ tiên ta đã tạo nên “quyển Minh triết” bao trùm dân tộc, nâng niu, dìu dắt con dân Việt đi trên đường chân thiện mỹ.

 

V. PHƯƠNG TÂY CÓ MINH TRIẾT KHÔNG?

Câu hỏi này xuất hiện từ xưa nhưng chưa bao giờ có được câu trả lời thỏa đáng. Để bù lại, người ta đưa ra một đáp án triết lý nửa mùa: “Con người là một, nên phương Đông có minh triết thì tất nhiên phương Tây cũng có!” Từ đó nảy sinh quan niệm cho rằng phương Tây bẩm sinh đã có Minh triết và người ta mặc nhiên áp dụng những gì của phương Đông cho phương Tây. Lối suy nghĩ như vậy phù hợp với thế kỷ XX khi chúng ta chưa thực sự hiểu biết về lịch sử loài người. Nhưng hiện nay, lịch sử loài người đã được khám phá đến cùng, quan niệm như vậy không còn phù hợp nữa. Trí tuệ con người cần câu trả lời dứt khoát: Phương Tây có Minh triết không?

Để trả lời câu hỏi này chúng ta cần biết Minh triết là gì? Điều đó cũng có nghĩa là phải tìm ra một định nghĩa chuẩn mực về Minh triết rồi dựa vào định nghĩa đó mà thảo luận.

Tôi tìm thấy trên trang wikipedia ngày 19 tháng 2 năm 2024 những dòng sau. Nó có thể gợi ý một định nghĩa về Minh triết: “Minh triết hiểu một cách khái quát nhất là sự suy nghĩ, siêng năng, thông minh của trí tuệ phương Đông. Đó là những tư tưởng thuộc về đời sống con người, đạo đức, gắn liền với cuộc sống, rất gần gũi với thực tế và trở thành kim chỉ nam lối sống cho con người”. Một định nghĩa khác của GS. Hoàng Ngọc Hiến: “Minh triết (đôi khi diễn đạt ngắn gọn) chủ yếu là sống và sống ở mức độ đạo đức đời thường nhưng không xa lạ với đạo đức của các bậc thánh hiền. Tôi nhấn mạnh: “chủ yếu là sống và sống” vì lẽ sống của bậc thánh nhân là để “sống” và “sống” Minh triết chứ không phải “nói” và “nói” Minh triết mà thiên về chạm đến lòng người hơn là quở trách những thói quen của cuộc sống. Tôi nhấn mạnh thuộc tính “có khuynh hướng chạm đến lòng người…” (tr. 18 sách Luận Bàn Minh Triết & Minh Triết Việt)

Trên trang web của Đại học Oxford:

“Đó là một loại kiến thức được tích lũy thường được áp dụng trên tinh thần đồng cảm, đạo đức và giác ngộ. Nó thường xuất phát từ sự hiểu biết sâu sắc, nhân văn và liên quan đến việc xem xét cẩn thận tất cả các yếu tố và các bên liên quan đến một lựa chọn cụ thể.” (22 tháng 1 năm 2024)

Có thể thấy rằng, dù theo tiêu chuẩn nào đi nữa thì những nhận định trên chưa đủ tiêu chuẩn để coi là một định nghĩa về Minh triết.

 Tôi xin đưa ra một định nghĩa: “Minh triết là sự khôn ngoan, sáng suốt trầm tích trong chiều sâu của văn hóa, luôn mang ánh sáng và sức nóng nuôi dưỡng văn hóa dân tộc”.

 

Mệnh đề trên được coi là một định nghĩa của Minh triết. Phân tích định nghĩa trên, chúng ta thấy:

1. Minh triết là sự khôn ngoan sáng suốt đọng lại trong chiều sâu của văn hóa.

2. Minh triết luôn mang ánh sáng, hơi ấm nuôi dưỡng văn hóa dân tộc.

Từ hai nội dung trên có thể khẳng định Minh triết là sản phẩm của văn hóa và Minh triết nuôi dưỡng văn hóa dân tộc. Nó có nghĩa là Minh triết nuôi dưỡng và mang lại sức sống cho nền văn hóa. Nhưng đó là văn hóa của một dân tộc cụ thể chứ không phải văn hóa nói chung. Tạm vừa lòng với định nghĩa trên, chúng ta hãy trả lời câu hỏi: Phương Tây có Minh triết  không? Muốn trả lời câu hỏi này, trước hết chúng ta cần trả lời: Phương Tây có văn hóa không?

Chúng ta biết rằng cách đây khoảng 10.000 năm, khi Kỷ băng hà cuối cùng kết thúc, phương Tây bắt đầu chăn nuôi, thuần hóa các loài động vật để chuyển sang lối sống du mục. Theo định nghĩa tiêu chuẩn của phương Tây, du mục không phải là hoạt động văn hóa. Chỉ có nghề nông mới mang lại văn hóa. Lịch sử cho thấy cách đây 8

8.000 năm, nông dân Trung Đông mang lúa mì và nho đến tạo dựng kinh tế nông nghiệp châu Âu. Do vậy cũng lần đầu tiên tạo nên văn hóa ở châu Âu. Kể từ đó, nền kinh tế châu Âu là sự kết hợp giữa du mục và nông nghiệp. Hai lối sống bổ sung cho nhau này làm nên một cuộc sống đa dạng và tốt đẹp ở Châu Âu.

 

​ Nhưng 4.500 năm trước, người du mục Yamnaia ở Nam Nga và Ukraine đã thuần hóa ngựa, chế tạo công cụ và xe ngựa bằng đồng thau. Vốn là những con người cường tráng, giờ được sở hữu vũ khí và trang bị vượt trội, họ trở thành những đội quân hung hãn tràn ra cướp bóc diệt chủng dân cư và tàn hủy nền nông nghiệp châu Âu. Sau cuộc tàn phá này, nông nghiệp châu Âu phục hồi nhưng dân số lại giảm nghiêm trọng. Thống kê cho thấy tỷ lệ nông dân chỉ còn bằng 20% dân số. Người nông dân châu Âu, do cuộc sống của mình, tiếp tục sáng tạo văn hóa. Đấy là những truyền thuyết, câu chuyện cổ nổi tiếng còn tồn tại đến ngày nay. Tuy nhiên, do thời gian tồn tại của nền nông nghiệp ở Châu Âu rất ngắn, chỉ khoảng 8.000 năm, số lượng nông dân lại ít nên bề dày của văn hóa Châu Âu mỏng. Sự tích lũy của nó không đủ để tạo ra Minh triết mà chỉ đạt được điều mà nay gọi là "lương tri công cảm" hay sự khôn ngoan bình dân. Nếu như ở phương Đông, người nông dân tạo ra hai cấp độ khôn ngoan là Tu thân và Tề gia thì ở châu Âu, khôn ngoan của người nông dân chỉ xoay quanh việc ứng xử đời thường, chứ chưa đạt tới trình độ Tề gia, tức chưa đạt tới mức độ giáo dục trong gia đình. Trong khi ở phương Đông còn có việc Trị quốc và Bình thiên hạ, đó là Minh triết ở trình độ cao, luôn kết nối và hỗ trợ sự khôn ngoan của người nông dân để tạo nên Minh triết phương Đông rực rỡ; thì ở phương Tây, giai cấp nông dân nằm ở tầng đáy xã hội, trí tuệ thực sự của xã hội thuộc về những người du mục ưu tú vươn tới hai hướng: khoa học thực nghiệm và triết học. Vì vậy, ở phương Tây, sự khôn ngoan của người nông dân trong việc tạo ra thứ gì đó có giá trị minh triết bị chặn lại và trở nên mồ côi vì không được nền trí tuệ cao hơn của xã hội nâng đỡ! Điều đó giải thích vì sao sự khôn ngoan phương Tây chỉ tồn tại ở dạng "lương tri công cảm" hay sự khôn ngoan bình dân mà không thể đạt tới trình độ minh triết.

 

Sau 2.500 năm theo đuổi khoa học thực nghiệm và triết học duy lý, cảm thấy thất vọng vì thiếu đi tâm hồn và hơi ấm của trái tim – thiếu Minh triết, xã hội phương Tây đã hướng về Thời Trục với hy vọng tìm lại được trí tuệ nguyên thủy. Tuy nhiên, điều đó là vô vọng vì bản chất của xã hội du mục phương Tây. Những nhân tố minh triết bẩm sinh của con người “nhân chi sơ tính bản thiện” bị tư duy phân tích phũ phàng vùi dập.  Lối sống du mục đã mang lại cho phương Tây khoa học thực nghiệm và tư duy logic nhưng lại không thể sinh ra Minh triết. Vì vậy kết luận rút ra là phương Tây không có Minh triết! Sự thiếu sót đó thuộc về bản chất của xã hội phương Tây: Thượng đế đã ban cho họ những ưu điểm của tư duy phân tích nhưng cũng lấy đi của họ sự Minh triết của tư duy tổng hợp.

 

Sài Gòn, 1.8. 2023

 

Tài liệu tham khảo.

1. Claude-Lévi – Strauss. Tristes tropiques, Paris Plon, 1955, tr.269

2. Claude-Lévi – Strauss. Tristes tropiques, Paris Plon, 1955, tr. 264-265  

3. Anhui Provincial Institute of Cultural Relics and Archaeology New Discoveries in the Fifth Excavation of the Lingjiatan Site in Hanshan County.

http://www.kaogu.cn/uploads/soft/Chinese%20Archaeology/9/New%20Discoveries%20in%20the%20Fifth%20Excavation%20of%20the%20LingjiatanSite%20in%20Hanshan%20County%20,Anhui.pdf

 

 

LỊCH SỬ NÔNG NGHIỆP PHƯƠNG ĐÔNG

Hà Văn Thùy

 

Khoa học phương Tây quan niệm rằng, cuộc cách mạng Thời đá mới cùng với xuất hiện nông nghiệp đưa con người tới tự cấp tự túc về lương thực. Trong đó việc thuần hóa ngũ cốc là chỉ dấu về sự trưởng thành của nông nghiệp. Vì vậy việc thuần hóa kê và lúa có ý nghĩa đặc biệt, được tập trung nghiên cứu. Sang thế kỷ XXI, tận dụng những thành tựu của di truyền học và khảo cổ học, giới khoa học tập trung khám phá thời gian và địa điểm đầu tiên thuần hóa lúa và kê. Cho đến nay dường như đã đồng thuận rằng, cây lúa nước được thuần hóa khoảng 6000 năm trước ở trung lưu Dương Tử sau đó đi lên lưu vực Hoàng Hà. Trong khi cây kê được thuần hóa sớm nhất ở Bắc Trung Quốc khoảng 8000 năm trước rồi lan tỏa xuống phía Nam.

Tuy nhiên, cũng như lịch sử loài người, lịch sử của nông nghiệp phức tạp, sâu xa hơn nên muốn khám phá nó, chỉ kiến thức hạn hẹp của khảo cổ, di truyền học là không đủ mà cần sự hiểu biết đa ngành rộng lớn, toàn diện hơn. Bài viết sau đây trình bầy một cách nhìn khác.

 

I. Hạn chế của di truyền và khảo cổ học.

Nguyên lý của di truyền học là, dựa vào một vài gen đặc hữu của cây trồng hiện nay rồi truy ngược thời gian tìm tới tổ tiên xa xưa nhất của nó sẽ gặp địa điểm và thời gian cây trồng được thuần hóa. Tuy nhiên có thực tế là, giữa cây trồng và tổ tiên hoang dã của chúng đã thành hai loài khác nhau. Do có sự đứt gẫy về di truyền nên dấu vết các gen liên hệ giữa chúng rất mờ nhạt khiến cho việc đoán định tổ tiên của cây trồng khó chính xác. Mặt khác, do biến động của môi trường làm cho những loài có thể là tổ tiên của cây trồng bị tuyệt chủng nên việc tìm tổ tiên của chúng là không thể. Cũng có thực tế là, loài Oryza rufipogon thường được coi là tổ tiên lúa trồng nhưng hiện nay chúng mọc phổ biến nhiều nơi nên cũng không thể xác định địa điểm và thời gian đầu tiên cây lúa trồng được thuần hóa. Do những giới hạn đó nên di truyền học chưa có thể xác quyết điều gì về nguồn gốc cũng như thời điểm thuần hóa cây lúa.

Khảo cổ học bắt đầu bằng việc khảo sát hiện vật được khai quật từ di chỉ khảo cổ. Di chỉ khảo cổ chỉ hình thành khi con người cư trú trên diện tích đủ lớn và thời gian đủ dài để cho dấu vết hoạt động của họ được trầm tích trong lòng đất. Trong khi đó, con người trồng cây làm thức ăn từ rất sớm, khi còn là những bộ lạc săn hái luôn di động. Tiếp đó khi nông nghiệp thực tế hình thành thì con người trải thời gian dài du canh du cư không để lại dấu vết là di chỉ khảo cổ. Mặt khác, tàn tích thực vật là chất hữu cơ, khi vùi trong lòng đất, dễ dàng bị hủy hoại do tác động của khí hậu, thổ nhưỡng nên không thể tồn tại lâu dài. Một thí dụ điển hình là suốt thế kỷ XX, ta chỉ biết sọ Sơn Vi có tuổi 32000 năm là cốt sọ xưa nhất của Homo sapiens trên đất Việt Nam nên cho rằng, người Sơn Vi là người có mặt sớm nhất trên đất nước ta. Vì vậy khi di truyền học công bố, 70.000 năm trước, người từ châu Phi đã có mặt tại Việt Nam, ta mới giật mình nhận ra là tổ tiên đã sống 40.000 năm trên mảnh đất này mà không để lại dấu vết! Có nghĩa là khảo cổ học đã bất lực trước 40.000 năm hoạt động của con người trên đất Việt Nam. Do những hạn chế như vậy nên việc chỉ trông cậy vào di truyền và khảo cổ học để tìm hiểu lịch sử con người cũng như lịch sử nông nghiệp phương Đông là bất khả. Do đó chúng tôi đi theo con đường khác.

 

II.Những con đường dẫn tới lịch sử nông nghiệp Đông Á.

Từ toàn bộ tri thức lịch sử văn hóa phương Đông, chúng tôi cho rằng để tìm hiểu quá trình hình thành nông nghiệp Đông Á, cần theo những con đường sau:

Những lời tiên tri.

Từ những khám phá khảo cổ học về văn hóa Hòa Bình, Bắc Sơn, Đông Sơn thập kỷ 1920, tháng Giêng năm 1932 Hội nghị Tiền Sử Viễn Đông lần thứ Nhất đã họp tại Hà Nội. Hội nghị xác nhận: “Văn hóa Hòa Bình là trung tâm phát minh nông nghiệp và sản xuất nông nghiệp cùng chăn nuôi gia súc đầu tiên trên thế giới. Trung tâm nông nghiệp Hòa Bình có trước vùng Lưỡng Hà 3000 năm" (Encyclopédia d’Archeologie). Kết luận của Hội nghị khiến cho giới khoa học quốc tế bất ngờ. Bởi lẽ những công bố như vậy hầu như không có chứng cứ.

Tuy nhiên, đó không phải tuyên bố sớm nhất về nông nghiệp phương Đông. Từ giữa thế kỷ XIX, trong cuốn Nguồn gốc các loài, Darwin đã viết: “Mọi con gà trên thế giới hiện nay đều là hậu duệ của con gà rừng duy nhất được thuần dưỡng ở nơi nào đó tại Đông Nam Á khoảng 15000 năm trước.” Cha đẻ của Thuyết Tiến hóa không hề đưa ra bằng chứng nên lời của ông cũng là dự ngôn. Từ năm 1926, học giả người Nga Vavilov, cha đẻ của môn di truyền quần thể xác định Đông Nam Á là một trong những trung tâm nông nghiệp của thế giới.

Năm 1952, nhà địa lý Hoa Kỳ C. Sauer trong cuốn Cội nguồn nông nghiệp và sự phát tán (Agricultural Origins and Dispersals) viết: “Tôi đã chứng minh Đông Nam Á là cái nôi của nền nông nghiệp cổ nhất. Và tôi cũng chứng minh rằng văn hóa nông nghiệp có nguồn gốc gắn liền với đánh cá bằng lưới ở xứ này. Tôi cũng chứng minh rằng những động vật gia súc xưa nhất bắt nguồn từ Đông Nam Á, và đây là trung tâm quan trọng của thế giới về kỹ thuật trồng trọt và thuần dưỡng cây trồng bằng cách tái sinh sản thực vật."(1)

Năm 1967 trong cuốn Southeast Asia and the West (Đông Nam Á và phương Tây), Giáo sư W.G. Solheim II của Đại học Hawaii viết:

   "Tôi cho rằng khi chúng ta nghiên cứu lại nhiều cứ liệu ở lục địa Đông Nam Á, chúng ta hoàn toàn có thể phát hiện ra rằng việc thuần dưỡng cây trồng đầu tiên trên thế giới đã được dân cư Hòa Bình (Việt Nam) thực hiện trong khoảng 10.000 năm TCN..."; "Rằng Văn hóa Hòa Bình là văn hóa bản địa không hề chịu ảnh hưởng của bên ngoài, đưa tới Văn hóa Bắc Sơn." "Rằng miền Bắc và miền Trung lục địa Đông Nam Á có những nền văn hóa tiến bộ mà trong đó đã có sự phát triển của dụng cụ đá mài nhẵn đầu tiên của châu Á, nếu không nói là đầu tiên của thế giới và gốm đã được phát minh..." "Tôi nghĩ rằng những đồ đá sắc cạnh sớm nhất tìm thấy ở miền Bắc châu Úc 20.000 năm TCN có nguồn gốc thuộc Hòa Bình." "Tôi đồng ý với Sauer là những người dân thuộc nền Văn hóa Hòa Bình là những người đầu tiên trên thế giới đã thuần hóa cây cỏ ở một nơi nào đó trong vùng Đông Nam Á. Việc này cũng chẳng làm tôi ngạc nhiên nếu sự thuần hóa này bắt đầu sớm nhất khoảng 15.000 năm trước Công nguyên."

"Rằng không chỉ là sự thuần hóa thực vật đầu tiên như ông Sauer đã gợi ý và chứng minh mà thôi, mà còn đi xa hơn, nơi đây đã cung cấp tư tưởng về nông nghiệp cho phương Tây. Và sau này một số cây đã được truyền đến Ấn Độ và châu Phi. Và Đông Nam Á còn tiếp tục là một khu vực tiên tiến ở Viễn Đông cho đến khi Trung Quốc thay thế xung lực này vào nửa đầu thiên niên kỷ thứ 2 TCN, tức khoảng 1500 năm TCN."(2) 

Bốn năm sau, tháng 3/1971 vị giáo sư Đại học Hawaii này từ những khảo sát ở Thái Lan lại cho in một công trình quan trọng dưới nhan đề Ánh sáng mới dọi vào quá khứ bị lãng quên:

"Thuyết cho rằng tiền sử Đông Nam Á đã di chuyển từ phương Bắc xuống, mang theo những tiến triển quan trọng về nghệ thuật. Tôi thấy rằng văn hóa Sơ kỳ Đá mới (Proto-Neolithic) phía Bắc Trung Hoa, gọi là văn minh Yangshao (Ngưỡng Thiều) đã do trình độ thấp Văn hóa Hòa Bình phát triển lên từ miền Bắc Nam Á vào khoảng kỷ nguyên thứ VI hay V TCN."

"Tôi cho rằng, văn hóa sau này được gọi là Lungshan (Long Sơn) mà người ta xưa nay vẫn cho là nó xuất phát ở Yangshao phía Bắc Trung Hoa rồi mới bành trướng sang phía Đông và Đông Nam, thì thực ra cả hai nền văn hóa ấy đều phát triển từ căn bản Hòa Bình." "Việc dùng thuyền độc mộc có lẽ đã được sử dụng trên các dòng sông nhỏ ở Đông Nam Á từ lâu, trước kỷ nguyên thứ V TCN. Tôi tin rằng việc di chuyển bằng thuyền ra ngoài biển bắt đầu khoảng 4000 năm TCN, tình cờ đã đi đến Đài Loan và Nhật Bản đem theo nghề trồng khoai sọ và có lẽ các hoa màu khác." "Dân tộc Đông Nam Á cũng đã di chuyển sang phía tây, tới Madagascar có lẽ vào khoảng 2000 năm TCN. Có lẽ họ đã cống hiến một số cây thuần dưỡng cho nền kinh tế miền Đông châu Phi." "Vào khoảng thời gian ấy có sự tiếp xúc đầu tiên giữa Việt Nam và Địa Trung Hải có lẽ qua đường biển. Một số đồ đồng ít thông dụng xác chứng nguồn gốc Địa Trung Hải cũng đã tìm thấy ở địa điểm Đông Sơn."(3)

Ở thời điểm ra đời, công bố của Solheim II gây chấn động giới khoa học. Ông được mệnh danh là “ông Đông Nam Á.” Nhưng sau đó, do tuổi các hiện vật tìm thấy ở Thái Lan được xác định muộn hơn so với con số ban đầu, ý kiến ông bị phủ định và rơi vào quên lãng.

Nhưng nay, hàng loạt khám phá khảo cổ trên đất Trung Quốc đã cho thấy phát biểu nửa thế kỷ trước của ông hoàn toàn chính xác. Có điều giới khoa học cũng quên đi, không còn ai nhắc đến dự báo của ông. Cũng như trường hợp Solheim II, những ý tưởng được dẫn trên tuy không được minh chứng bằng hiện vật cụ thể nhưng vẫn nhận được niềm tin của nhiều người vì tính hợp lý của chúng.

 

Con đường huyền thoại.

i. Truyền thuyết Thần Nông

Hơn mọi nghề nghiệp khác, ở phương Đông nông nghiệp có riêng một vị thần gọi là Thần Nông. Không phải vị thần linh thiêng ngự trên thiên đình mà là nhân thần sinh năm 3220 TCN, mất năm 3080 TCN. “Theo truyền thuyết ông là thủ lĩnh nổi tiếng của bộ lạc Khương cư trú ở lưu vực Khương Thủy, thuộc thị trấn Bắc Lệ Sơn, thành phố Tùy Châu tỉnh Hồ Bắc ngày nay. Vào thời đại Thần Nông số nhân khẩu tương đối nhiều. Con người chỉ dựa vào săn bắt thú nên phải sống trong tình trạng cực kỳ khó khăn. Chính lúc này, Thần Nông vĩ đại xuất hiện. Ông đã phát hiện những hạt dưa và hoa quả do con người vứt xuống đất năm sau có thể mọc mầm, bén rễ, lớn lên thành dưa và cây quả mới. Ông còn phát hiện ra sự sinh trưởng của thực vật có quan hệ với thời tiết. Khi thời tiết ấm áp, cây cối nảy cành, sinh lá, khai hoa kết quả; khi thời tiết giá lạnh, cây cối khô héo. Ông quyết định lợi dụng sự thay đổi của thời tiết, nghĩ cách dùng sức người chăm bón cây cối, nhờ vậy mà đã có những thu hoạch hạt cây, trái quả một cách khả quan, đã có thêm thức ăn dự trữ, bổ sung bên cạnh săn bắt. Thần Nông nếm thử bách thảo. Thoạt đầu, Thần Nông chưa hiểu được loại quả, hạt hoặc rễ, cành lá của cây nào có thể ăn được, loại nào ăn ngon, loại nào không nên ăn hoặc ăn không ngon. Để mọi người được ăn no, không bị đói, để cho mọi người được sinh tồn, Thần Nông quyết định dùng chính miệng của mình để thử mùi vị của các loại thực vật hoang dại. Ông đã thu thập các loại quả, hạt, rễ, lá, cành, ghé miệng thử từng loại. Mùi vị của thứ nào ngọt, đặc biệt ngon, ông đánh dấu lại. Mùi vị của thứ nào vừa đắng vừa chát, khó có thể nuốt được, ông cũng đánh dấu lại. Có một số thứ mùi vị không đến nỗi kém, nhưng sau khi nếm thử thì thấy nếu không váng đầu đau óc, cũng đau bụng nhức tim, thậm chí còn thượng thổ, hạ tả, miệng nôn, trôn tháo. Thì ra những thứ này có chứa chất độc, ông cũng đánh dấu tỉ mỉ kỹ càng. Truyền thuyết kể rằng trong quá trình Thần Nông nếm thử cây cỏ, lúc nhiều nhất trong một ngày đã từng gặp phải bảy mươi loại thực vật có chất độc, trong đó mấy lần suýt mất mạng. Thế nhưng cuối cùng Thần Nông vĩ đại đã khắc phục được muôn vàn khó khăn, đã chiến thắng được mọi loại nguy hiểm, tìm ra được một khối lượng lớn thức ăn cho loài người. Ông đã tìm được những thực vật có thể làm ra lương thực, những loài cây có thể làm rau ăn, đã tìm được những trái cây ngon, còn tìm được cả những cây có thể chữa bệnh được. Thần Nông dạy dân trồng trọt, phát triển nông nghiệp. Khi đã nhận biết được những loại cây này, con người bèn vạch ra kế hoạch trồng trọt, và như vậy vấn đề thức ăn đã được giải quyết thêm một bước; vấn đề thuốc chữa bệnh cũng đã bước đầu được khắc phục. Những người săn thú, bắt cá đã gặp vận may, từ đó trở đi sự nghiệp trồng trọt được mở ra, đời sống của con người đã có bảo đảm. Thần Nông vẫn chưa thỏa mãn, ông phát hiện thấy sự sinh trưởng của thực vật chẳng những có quan hệ đến thời tiết mà còn có quan hệ tới đất đai. Có một số thực vật thích sinh trưởng ở vùng đất vàng, một số thực vật thức sinh trưởng nơi đất đen; một số thực vật ưa đất khô ráo, có một số thực vật hợp với đất ẩm. Tất cả các hiện tượng quan sát được ông đều ghi nhớ, rồi chỉ đạo mọi người theo đuổi việc trồng trọt sao cho ngày một tốt hơn. Thần Nông lại phát hiện, việc trồng trọt cũng giống như việc săn bắt, đòi hỏi phải có một loại công cụ chuyên dùng. Tức thì ông mò mẫm nhiều lần rồi chế tạo ra các công cụ như cày, bừa, liềm, hái… dùng để trồng trọt và gặt hái. Tới đây, nền sản xuất nông nghiệp nguyên thủy được kể là một hệ thống phương pháp tương đối hoàn chỉnh. Con người đã bắt đầu sản xuất nông nghiệp, chẳng những đời sống có đảm bảo; sản phẩm dư thừa, mà quan hệ mua bán cũng đã xuất hiện, chợ búa, mậu dịch sơ khai ra đời.”

Ta thử xem câu chuyện trên có phù hợp với thực tế? Khảo cổ học cho biết, 12.400 năm trước tại Động Người Tiên tỉnh Giang Tây, người Lạc Việt đã thuần hóa được cây lúa nước Oryza sativa. Điều này có nghĩa là cây lúa phải được bắt đầu trồng từ trước đó rất lâu, trước Thần Nông hàng vạn năm. Cũng không phải Thần Nông là người đầu tiên chế ra chiếc cày vì tại văn hóa Hà Mẫu Độ 7000 năm trước đã có những lưỡi cày bằng đá, bằng xương vai bò. Cũng không phải vào thời Thần Nông mới có chợ vì tại nhiều di chỉ khảo cổ 7000 – 8000 năm trước có những đồng tiền bằng vỏ sò, được cho là vật dùng trao đổi khi mua bán…

            Một câu hỏi được đặt ra: tại sao truyền thuyết lại dồn tất cả thành quả của con người hàng vạn năm cho Thần Nông? Có thể là thế này, quá trình khám phá và gieo trồng những giống cây làm thức ăn là việc làm lâu dài, ngẫu nhiên của từng bộ lạc. Rồi với thời gian, số lượng cây trồng tăng lên, đem lại cuộc sống sung túc. Không phải quá lo kiếm ăn, con người có thời gian để tìm hiểu thế giới và suy ngẫm. Tới lúc nào đó nhận ra thành quả vĩ đại của mình và cảm thấy cần ghi lại để truyền cho hậu thế. Truyền lại bằng cách nào? Họ chọn một người tài giỏi nào đó từng có đóng góp xuất sắc trong nông nghiệp rồi tôn vinh bằng cách gán những thành công của cả tộc người cho thần tượng. Từ đó Thần Nông ra đời! Giống như dân gian từng sáng tạo ra Toại Nhân – người làm ra lửa hay Trạng Quỳnh được truyền thuyết hóa từ Cống Quỳnh.

Nay khi giải mã truyện Thần Nông, ta nhận ra đó chính là lịch sử nghề nông đã được người Việt ghi lại bằng truyền thuyết.

Tuy nhiên có thực tế là, ông thầy đầu tiên dạy dân biết phân biệt cây ăn được và cây không ăn được là đội ngũ đông đảo chim và thú. Khi đi săn trong rừng, người dân thấy con chim con thú ăn quả gì, lá gì thì làm theo vì “cái lý”: chim thú ăn được thì người ăn được. Nhờ vậy, trước khi Thần Nông ra đời, con người đã có khá nhiều hiểu biết về cây cối và con vật làm thức ăn. Thần Nông giúp khám phá thêm những cây, con ăn được và có công lớn khi tìm ra cây làm thuốc, cây lấy sợi.

 

ii. Huyền thoại Cây kê cuối cùng

Trong kho tàng huyền thoại phương Đông, người Bahna ở Tây Nguyên Việt Nam và người thiểu số Bunun Đài Loan cùng có câu chuyện “Ngôi sao bầu trời bú sữa con heo”. Chuyện kể rằng, “Trời mưa làm nước dâng cao ngập hết ruộng đồng, nhà cửa. Con người chưa biết ứng phó ra sao thì một con heo nọc xông ra, phá tung bờ ngăn cho nước thoát đi. Con người được cứu, đã dùng bông kê cuối cùng gieo trồng, làm nên mùa màng nuôi sống loài người.” (4) Đấy là một trong nhiều huyền thoại về đại hồng thủy. Câu chuyện này được đưa vào Kinh Thánh thành huyền thoại Cây kê cuối cùng. Ta biết, trận hồng thủy gần nhất xảy ra 7500 năm trước nên nhiều khả năng câu chuyện trên kể về trận lụt lớn này. Câu chuyện chứng tỏ, 7500 năm trước, kê đã là lương thực quan trọng nuôi sống dân cư phương Đông. Cũng có nghĩa là kê đã được trồng trước đó rất lâu, khoàng vài ba nghìn năm. Từ đó suy ra khoảng 15000 năm trước, người Đông Nam Á bắt đầu trồng kê cũng không xa sự thật.

 

Một lịch sử ngắn của nông nghiệp Đông Á.

Nông nghiệp là hoạt động xã hội của cộng đồng người. Vì vậy, muốn tìm lịch sử nông nghiệp của một cộng đồng, điều tiên quyết phải hiểu cộng đồng đó là ai, có nguồn gốc ra sao và trải quá trình như thế nào để trở thành chủ nhân của nền nông nghiệp đó. Do vậy muốn biết lịch sử nông nghiệp trước hết phải hiểu lịch sử dân cư Đông Á.

Sự hình thành dân cư Đông Á.

Hiện phổ biến quan niệm cho rằng, có hai con đường di cư của người châu Phi làm nên dân cư Đông Á. Con đường phía nam làm nên người bản địa Đông Nam Á mang mã di truyền Australoid. Con đường phía bắc làm nên nông dân Trung Quốc chủng Mongoloid phương Nam. Một làn sóng di cư lớn của nông dân Trung Quốc tràn xuống, thay thế dân bản địa, tạo nên dân cư Việt Nam và Đông Nam Á hiện nay. 

Tuy nhiên, từ nghiên cứu của mình, chúng tôi phát hiện: chỉ có duy nhất con đường phía nam đưa hai đại chủng Australoid và Mongoloid từ châu Phi tới Việt Nam 70.000 năm trước. Tại đây đại bộ phận người di cư hòa huyết sinh ra người Việt cổ mang mã di truyền Australoid. Trong khi đó có những nhóm nhỏ Mongoloid đi tới Tây Bắc Việt Nam rồi dừng lại sống biệt lập trước bức thành băng giá. 50.000 năm trước, nhờ tăng nhân số, người từ Việt Nam di cư ra chiếm lĩnh các đảo Đông Nam Á, vùng Nam Thái Bình Dường và châu Úc. Một dòng vượt qua Biển Bengal chinh phục Ấn Độ. 40.000 năm trước, do khí hậu được cải thiện, người từ Việt Nam đi lên Hoa lục. Cũng lúc này những người Mongoloid từ Tây Bắc Việt Nam theo hành lang Ba Thục đi lên Mông Cổ. Ban đầu sống bằng săn bắt hái lượm, khi Kỷ Băng hà kết thúc, họ chuyển sang cách sống du mục. Do giữ được nguồn gen Mongoloid thuần, sau này họ được gọi là người Mongoloid phương Bắc. 7.000 năm TCN, người Việt chủng Australoid ở Nam Hoàng Hà gặp gỡ hòa huyết với người Mongoloid sống du mục ở bờ Bắc, sinh ra chủng người Việt hiện đại Mongoloid phương Nam. Người Mongoloid phương Nam tăng nhân số trở thành chủ thể dân cư lưu vực Hoàng Hà. Là lớp con cháu được người Việt cổ sinh ra muộn nên người Mongoloid phương Nam có chỉ số đa dạng sinh học thấp. Năm 2698 TCN, người Mông Cổ phương Bắc đánh chiếm miền Trung Hoàng Hà, lập nhà nước Hoàng Đế. Một bộ phận người Việt trở thành dân cư nhà nước Hoàng Đế, sau này được gọi là người Hán. Tỵ nạn chiến tranh, một bộ phận người Mongoloid phương Nam từ lưu vực Hoàng Hà chạy xuống Nam Dương Tử rồi đi tiếp tới Việt Nam. Người di cư mang nguồn gen Mongoloid về chuyển hóa di truyền người Việt Nam sang chủng Mongoloid phương Nam. Sự việc diễn ra suốt nửa sau thiên niên kỷ III TCN. Cho tới 2000 năm TCN hầu hết dân cư Việt Nam mang mã di truyền Mongoloid phương Nam. Hiện nay người Việt Nam có đa dạng sinh học cao nhất trong dân cư châu Á chứng tỏ là đã diễn ra quá trình chuyển hóa di truyền lâu dài mà không phải số lượng lớn người phía Bắc tràn xuống chiếm đất thay thế dân cư.

 

Lịch sử nông nghiệp Đông Á.  

Từ những lời tiên tri, huyền thoại cùng những tài liệu khảo cổ học, di truyền có được, chúng tôi thử phác thảo lịch sử của nông nghiệp Đông Á như sau.

i. Trên đất Đông Nam Á

Đông Nam Á, từ Lĩnh Nam trở xuống là vùng nhiệt đới nóng, ẩm, mưa nhiều theo gió mùa. Người tiền sử trong khi săn hái đã chọn những cây cung cấp thức ăn cần thiết nhất với mình đem trồng như một cách dự trữ thực phẩm. Mỗi bộ lạc phát hiện và gieo trồng những loại cây rau củ quả khác nhau. Họ gặp gỡ, trao đổi làm cho số lượng cây trồng ngày càng nhiều thêm, trong đó khoai sọ giữ vai trò cây lương thực chính. Sau thời gian dài sử dụng hạt kê và lúa hoang dại làm thức ăn, khoảng 15.000 năm trước, kê và lúa được bổ sung vào danh sách cây trồng. Tại sao lại 15.000 năm? Khảo cổ phát hiện 12.400 năm trước, dân cư Tiên Nhân Động (5) tỉnh Giang Tây Trung Quốc thuần hóa thành công lúa nước cho thấy, lúa phải được trồng trước đó hàng nghìn năm. Tuy được trồng từ lâu nhưng kê và lúa không phải là lương thực chính mà chỉ là thực phẩm phụ trợ dành cho trẻ nhỏ, người già, nhất là cúng lễ. Tại Đài Loan, kê được coi là loại cây thiêng liêng. Lúc đầu kê và lúa được trồng khô theo phương thức hỏa canh: đốt nương, chọc lỗ bỏ hạt. Tiếp đó cây lúa được trồng trên ruộng nước, tạo thành phương thức canh tác song song: nơi cao trồng kê, chỗ thấp trồng lúa để tận dụng đất. Nay nhìn những bức tranh khắc ruộng bậc thang trên đá ở Hà Giang, ta có thể đoán chừng người Việt cổ đã tạo ruộng bậc thang để trồng kê và lúa khoảng 7000 đến 10.000 năm trước. Do được tưới bằng nước mưa và không bón phân làm cho cây trồng vừa thiếu nước vừa thiếu phân nên hạt kê hạt lúa nhỏ. Thêm nữa, những nương kê, rẫy lúa nhỏ hẹp, bị vây giữa quần thể kê và lúa hoang nên tạp giao liên tục xảy ra khiến cho trong thời gian rất dài cây trồng không được thuần hóa. Có thể là người cổ cũng không biết đến quan niệm thuần hóa. Mọi việc cứ làm như một thói quen của bản năng.

Hiện phổ biến ý kiến cho rằng, người di cư Trung Quốc mang cây lúa xuống Việt Nam. Nhưng đó là quan niệm sai lầm. Thực trạng như sau. Khoảng 9.000 năm trước, người Lạc Việt mang cây lúa đã thuần hóa làm nên kinh tế nông nghiệp Giả Hồ trên lưu vực Hoàng Hà. Nửa sau thiên niên kỷ III TCN, do chạy giặc, người từ lưu vực Hoàng Hà di cư về phương Nam. Lúc này ở Lĩnh Nam vùng cư trú truyền thống là khoảng chân đồi tiện cho trồng rẫy và săn hái, đã có chủ. Người di cư trở về tìm đến những khoảnh đất hoang ven sông suối vỡ ruộng trồng lúa. Do kinh nghiệm canh tác, do cần cù nên đời sống của họ nhanh chóng khá giả, thúc đẩy người bản địa bỏ bản làng cũ, tìm về sống ven sông ven suối. Do vậy, những khu định cư trồng lúa xuất hiện. Di chỉ Mán Bạc tỉnh Ninh Bình 4000 năm trước với nghĩa trang có 30 di hài người Mongoloid và Australoid được chôn chung minh chứng cho điều này. Khi phát hiện những di chỉ trồng lúa ở Việt Nam và lục đia Đông Nam Á, xuất hiện khá muộn cùng với sự có mặt của người Mongoloid phương Nam từ phía Bắc xuống, nhiều tác giả cho là người nông dân Trung Quốc mang cây lúa xuống Việt Nam đồng thời làm nên dân cư Việt Nam. Đó lại là nhận định sai lầm vì chỉ thấy ngọn mà không thấy gốc.

 

ii. Ở lưu vực Dương Tử.

Nhờ nguồn thực phẩm dồi dào, nhân số tăng lên, khi khí hậu thuận lợi đã xúc tiến cuộc di cư 40.000 năm trước của người Việt cổ lên Hoa lục. Ban đầu định cư tại Quảng Đông, Quảng Tây sau đó lan khắp lưu vực Dương Tử. Tại đây khí hậu lạnh hơn, rau củ quả phát triển chậm và mùa đông kéo dài nên việc dự trữ thức ăn là đòi hỏi cấp thiết. Do đáp ứng nhu cầu này nên kê và lúa được trồng nhiều, trở thành lương thực chính. Có thể đã diễn ra tình hình như sau: hạt kê và hạt lúa chưa thuần hóa song hành từ phía nam đưa lên và được trồng xen với nhau. Tại một số địa điểm như Tiên Nhân Động hay Hang Dốc Đứng (Yuchanyan), do môi trường đầm lầy nên người dân vỡ đất làm những cánh đồng rộng, đắp bờ giữ nước và chăm bón tốt. Nhờ vậy hạt lúa rộng bề ngang và mẩy hơn. Mặt khác, cánh đồng rộng đã tách cây lúa trồng khỏi quần thể lúa hoang nên hạn chế việc tạp giao, khiến cho bộ gen của cây lúa trồng được thuần hóa. Phẩm chất hạt lúa ở đây vượt trội với đặc điểm không vỡ vụn khi chín, ít bị rụng; râu gai, những bộ phận dùng cho phát tán tự nhiên tiêu giảm. Giống lúa quý được đưa xuống Hạ Dương Tử. Trong khi đó, tuy vẫn được trồng cùng với lúa nhưng kê luôn giữ vai trò lương thực phụ. Mặt khác do môi trường trồng không được cải thiện nên cây kê vẫn trong tình trạng bán thuần hóa.

Có hiện tượng đáng chú ý về mặt lịch sử, vào thời kỳ này, người Quảng Đông, Quảng Tây… chuyển tộc danh từ Việt bộ Qua (戉) là rìu, búa sang Việt bộ Mễ (粤) là lúa gao với ý nghĩa là chủ nhân của cây lúa. Đây cũng là dấu ấn cho thấy người Việt vùng Lưỡng Quãng đã làm chủ việc sản xuất lúa gạo.

Khi phát hiện cây kê ở di chỉ Thành Đầu Sơn được thuần hóa khoảng 6000 năm trước, các nhà khảo cổ cho rằng, đó là do kê miền Bắc Trung Quốc đưa xuống. Sự thực thì khác: cây kê được trồng ở khu vực này từ rất lâu trước nhưng do phương thức canh tác bán tự nhiên nên không được thuần hóa. Khoảng 6000 năm trước, khi kỹ thuật canh tác thay đổi, kê được chăm sóc tốt hơn và tách khỏi ảnh hưởng của cây hoang dại nên được thuần hóa. Nhưng do quan niệm thung lũng sông Hoàng Hà là trung tâm nông nghiệp phương Đông nên giới nghiên cứu quốc tế cho rằng nông nghiệp từ phía Bắc đưa xuống.

 

iii. Trên lưu vực Hoàng Hà.

Tuy có mặt ở Bắc Hoa lục từ 40.000 năm trước nhưng do đang trong Thời Băng hà, khí hậu rất lạnh nên số lượng người thưa thớt, sống săn hái khó khăn trong băng giá. Trong 30.000 năm (từ 40.000 – 10.000 năm TCN) họ chỉ để lại di tích ở Chu Khẩu Điếm tỉnh Hà Bắc 27.000 năm trước và Thạch Tử Đàm tỉnh Sơn Tây 28.000 – 24.000 năm trước với công cụ đá cũ microblades và có thể sử dụng hạt kê hoang dã làm thức ăn. Trước khi Kỷ Băng Hà chấm dứt, trên vùng đất mênh mông này hầu như không có di chỉ văn hóa nào. Nhưng sau đó xuất hiện những nền văn hóa tiến bộ: Giả Hồ 9000 năm trước với công cụ đá mài sắc bén, đồ gốm tinh xảo, cây lúa đã thuần hóa, những ống sáo làm bằng xương chim, quần áo may bằng lụa tơ tằm. Đặc biệt là những ký tự tượng hình khắc trên yếm rùa và xương thú. Bên cạnh đó là Hậu Lý tỉnh Sơn Đông, Bùi Lý Cương rồi văn hóa trồng kê Xinlonggou 8000 và Ngưỡng Thiều 7000 năm trước... Một câu hỏi cần phải trả lời: những nền văn hóa này từ đâu ra? Khảo sát di truyền chủ nhân những ngôi mộ ở đây, khảo cổ học cho thấy đó là người mang mã di truyền O3 M122 thuộc chủng Indonesian (Lạc Việt). Không những con người mà cả những công cụ đá mài, đồ gốm, cây lúa thuần đều mang đặc điểm phương Nam, có nghĩa là được đưa từ Nam Dương Tử lên.

Lưu vực Hoàng Hà khí hậu lạnh, mùa Đông dài, cây rau củ quả sinh trưởng kém nên việc dự trữ thức ăn qua mùa Đông là nhu cầu sinh tử. Do vậy, vai trò của kê và lúa càng trở nên quan trọng. Sau khi băng hà tan, người từ Nam Dương Tử nô nức đi lên khai phá đất mới. Giống kê và lúa được mang theo và gieo trồng xen nhau để đảm bảo an ninh lương thực. Nơi thấp trồng lúa, chỗ cao trồng kê. Tại Xinglonggou và Ngưỡng Thiều là nơi khô hạn, lúa không sống được nên cây kê thành cây lương thực chính. Do khai phá được những cánh đồng chuyên canh rộng, chăm bón tốt và tách ra khỏi quần thể kê hoang dã nên cây trồng không bị nhiễm gen hoang dã. Nhờ vậy cây kê được thuần hóa. Khi phát hiện kê thuần hóa sớm nhất ở đây, nhiều tác giả cho rằng kê được trồng và thuần hóa sớm nhất ở phía Bắc Trung Quốc rồi lan tỏa ra các nơi khác. Chúng tôi khám phá thực tế khác. Đó là cây kê được trồng khoảng 15.000 năm trước tại lục địa Đông Nam Á nhưng do phương thức canh tác bán tự nhiên nên không được thuần hóa. Khi lên Bắc Trung Quốc, được trồng một cách thích hợp, chăm sóc tốt nó được thuần hóa nhanh hơn. Do vậy, Bắc Trung Quốc được cho là nơi thuần hóa kê sớm nhất. Tuy nhiên, nơi thuần hóa sớm nhất không phải bao giờ cũng là nơi trồng cây đầu tiên.

Các tài liệu nông nghiệp chính thống hiện nay đều cho rằng, cây kê được thuần hóa sớm nhất tại Văn hóa Từ Sơn Bắc Trung Quốc:“Cấu trúc địa tầng của địa điểm này có vẻ phù hợp với niên đại mở rộng (Lu và cộng sự, thông tin liên lạc cá nhân). Ba trong số các niên đại cũ hơn mở rộng thời gian chiếm đóng lên 10.400–10.100 cal. BP. Các niên đại này cũng cho thấy lần đầu tiên rằng cộng đồng này trải dài trong khoảng thời gian ≈3.000 năm ( khoảng 10.400 đến 7500 cal. BP)” Tuy nhiên, đấy là lời đề nghị yếu ớt vì trong bài Nguồn gốc nông nghiệp ở miền Bắc Trung Quốc được đẩy lùi về ranh giới Pleistocene–Holocene”(6), Gary W. Crawford chỉ có thể phát biểu với giọng dè dặt : Tuy “Cishan hiện có bằng chứng rõ ràng lâu đời nhất về mức độ sản xuất lương thực đáng kể ở Trung Quốc”  Nhưng “Nghiên cứu mới (7) chỉ ra rằng chúng ta vẫn chưa có dữ liệu chất lượng liên quan đến sự khởi đầu của quá trình thuần hóa kê và nông nghiệp ở Bắc Trung Quốc vì sản xuất lương thực đã được thiết lập từ 10.400–10.100 cal. BP tại Cishan.” Và: “Người ta vẫn chưa biết rõ những loại kê này ban đầu phát triển như thế nào, khi nào và trong bối cảnh nào ( 2 ). Một giả thuyết cho rằng kê thường được thuần hóa nhanh chóng ở lưu vực sông Wei trung tâm ngay sau khoảng 8000 cal. BP ( 3 ). Một giả thuyết khác cho rằng kê thường được thuần hóa ở lưu vực sông Liêu Đông Bắc Trung Quốc vào cùng thời điểm ( 4 ). Trên thực tế, dữ liệu khảo cổ học đơn giản là không đủ để giải quyết các vấn đề xung quanh việc thuần hóa kê và sự phát triển của các cộng đồng nông nghiệp đầu tiên ở Bắc Trung Quốc.”

Khảo sát tài liệu về việc trồng kê không chỉ ở Từ Sơn mà trên toàn bộ Bắc Trung Quốc, chúng tôi cảm nhận rằng, những nghiên cứu này có vấn đề về phương pháp luận. Sở dĩ nói vậy là do các nghiên cứu được thực hiện chỉ dựa trên điều kiện tự nhiên và kết quả khảo cố mà không có tài liệu nào đề cập tới con người, tức chủ nhân của vùng đất, những người đã trồng kê. Ta không hề biết họ là ai? Nguồn gốc từ đâu? Xuất hiện tại đâu, vào thời gian nào, trong điều kiện nào? Một khi chưa hiểu về con người chủ nhân của việc trồng kê thì mọi chuyện nói về công việc của họ chưa đủ tin cậy.

Ở đây chúng tôi triển khai theo phương pháp luận khác. Trước khi nói tới chuyện trồng trọt, cần biết dân cư Từ Sơn cũng như Bắc Trung Quốc là ai. Rồi từ đó tìm hiểu hoạt động trồng trọt của họ.
Ta biết rằng, 40.000 năm trước, người từ Hòa Bình Việt Nam đi lên chiếm lĩnh Hoa lục, làm nên tổ tiên người Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. (8) Theo dõi hoạt động của họ, ta biết họ có mặt thưa thớt tại Đông Bắc Á, Hàn Quốc, Nhật Bản, là chủ nhân của những văn hóa đá cũ microblades như Thạch Tử Đàm 28.000 năm trước, Hang Thượng Chu Khẩu Điếm 27.000 năm trước. Vì vậy họ không thể là chủ nhân của Văn hóa Từ Sơn… Với việc sở hữu đồ gốm có độ nung cao, với gà, chó, lợn được thuần hóa, ta hiểu rằng dân cư trồng kê là lớp người từ lưu vực Dương Tử đi lên Bắc Trung Quốc vào thời kỳ băng giá cuối cùng, khoảng 10.000 tới 11.000 năm trước. Ta cũng có đủ cơ sở để tin rằng, cùng đồ gốm, gà, chó, lợn… họ cũng mang theo hai cây trồng là lúa và kê lên lưu vực Hoàng Hà. Tại Tiên Nhân Động tỉnh Giang Tây, từ 12.400 năm trước, họ đã thuần hóa cây lúa. Cây lúa trồng ở Giả Hồ là cây lúa thuần sớm nhất trên lưu vực Hoàng Hà. (9)

Theo khảo cứu của chúng tôi, kê và lúa được người Việt cổ trồng trên đất Hòa Bình Việt Nam, muộn nhất là 15.000 năm trước. Lúc đầu cả lúa và kê được trồng khô, theo cách chọc lỗ tra hạt. Sau đó lúa được đưa xuống ruộng nước, nên có năng suất cao và được thuần hóa sớm hơn. Trong điều kiện của Hòa Bình, rừng núi chia cắt nên đất trồng kê không nhiều và không có diện tích lớn và trồng theo cách chọc lỗ tra hạt nên cây trồng bị vây quanh bởi cây hoang dại khiến cho kê không được thuần hóa. Do năng suất thấp nên kê được trồng như cây lương thực phụ. Từ khu vực Hòa Bình, kê và lúa được đưa lên lưu vực Dương Tử trồng thành hai loại cây lương thực song hành. Trong điều kiện tự nhiên với những cánh đồng ngập nước vùng Giang Tây, cây lúa được chăm sóc tốt hơn và 12.400 năm trước được thuần hóa tại Tiên nhân Động. (10) Từ đó, lúa thuần được trồng tỏa rộng trên lưu vực Dương Tử.

Khoảng 10.000 -11.000 năm trước, người từ Nam Dương Tử đi lên vùng khô hạn Cao nguyên Hoàng Thổ và Lưu vực Liêu Hà Bắc Trung Quốc. Do vùng đất khô và diện tích rộng nên cây kê trở thành cây trồng chủ lực. Những cánh đồng kê được cách ly với kê dại và do là cây trồng chính nên được chăm sóc tốt. Nhờ đó vùng Đông Bắc Trung Quốc, mà tiêu biểu là tại Văn hóa Từ Sơn, cây kê được thuần hóa sớm nhất. Khảo sát toàn bộ di chỉ trồng kê ở miền Bắc Trung Quốc cho thấy, ngoài việc xuất hiện sớm nhất tại Văn hóa Từ Sơn thì thời gian trồng kê tại các khu vực khác, cho đến vùng Vạn Lý Trường Thành xấp xỉ như nhau. Điều này chứng tỏ, cây kê được trồng do sự di cư hàng loạt của cộng đồng người từ phía Nam lên, sau thời Băng hà cuối cùng.

Như vậy, từ thời điểm trồng kê của các nền văn hóa trồng kê Bắc Trung Quốc liên quan tới việc di cư của dân cư phía Nam lên sau Thời Băng hà cuối cùng, có thể đưa ra kết luận, là cây kê chưa được thuần hóa ở lưu vực Dương Tử được đưa lên Bắc Trung Quốc. Tại vùng cao nguyên Hoàng thổ khô hạn diện tích rộng và màu mỡ, cây kê trở thành cây trồng chủ lực. Nhờ được chăm sóc tốt và cách ly với quần thể kê hoang dã nên cây kê được thuần hóa. Việc nhiều di chỉ cây kê được thuần hóa xuất hiện gần nhau là chỉ dấu của hiện tượng này.

Từ đây có thể tự tin đưa ra kết luận, cây kê được trồng sớm nhất tại Văn hóa Hòa Bình Việt Nam rồi được người Việt cổ đưa lên lưu vực Dương Tử. Khi Thời Băng hà cuối cùng chấm dứt, khí hậu ấm hơn, người từ Nam Dương Tử đi lên Bắc Trung Quốc đem theo hai cây trồng là kê và lúa. Tại đây, trong điều kiện môi trường thích hợp, cây kê đã được thuần hóa với thời gian gần nhau do lực lượng nông dân đông đảo đã có kinh nghiệm trồng kê nên gần như đồng thời làm nên nền nông nghiệp trồng kê ở miền Bắc Trung Quốc.

 

III. Kết luận.

Lục địa Đông Nam Á là trung tâm nông nghiệp đầu tiên trên thế giới. Nhờ đất đai và khí hậu thuận lợi, con người đã sớm trồng các loại rau củ quả như cách để dành thức ăn trong những lúc khó khăn. Cây được trồng một cách đơn giản theo kiểu bán tự nhiên, ít công chăm sóc nhất. Nhưng ngày càng thấy vai trò của cây trồng nên con người bỏ công chăm sóc nhiều hơn, chất lượng của rau, củ, quả ngày một tốt hơn. Có lẽ dân cư không biết đến khái niệm “thuần hóa” mà chỉ kiên trì chăm sóc và chọn những cây, những hạt tốt nhất cho mùa sau. Với thời gian, một hệ cây trồng phong phú được tạo ra, phẩm chất ngày một tốt hơn, cung cấp lương thực, thực phẩm, cây làm thuốc, cây lấy sợi dùng cho may mặc. Thức ăn phong phú giúp nhân số tăng nhanh, thúc đẩy hai cuộc di cư làm nên dân cư châu Á. Khoảng 38.000 năm trước, dân cư Đông Nam Á và Nam Á chiếm 60% nhân số thế giới. (11) Theo chân người, cây trồng cùng vật nuôi được đưa lên lưu vực Dương Tử rồi sau đó từ lưu vực Dương Tử đưa lên lưu vực Hoàng Hà. Tại lục địa Đông Nam Á, do điều kiện môi trường thuận lợi nên các loại rau củ quả sinh trưởng nhanh, thức ăn luôn có sẵn, áp lực phải dự trữ lương thực không lớn. Nhưng tại lưu vực Dương Tử và nhất là lưu vực Hoàng Hà khí hậu lạnh, mùa đông kéo dài, cây bị vùi trong tuyết nên việc dự trữ thức ăn qua mùa Đông là yêu cầu sống còn. Kê và lúa trở thành nguồn lương thực thiết yếu.

 Khoảng 15.000 năm trước, tại Đông Nam Á, kê và lúa được trồng làm thực phẩm cao cấp dùng cho người già, trẻ nhỏ và thờ cúng. Được trồng theo phương thức bán tự nhiên nên kê và lúa thường thiếu nước, thiếu phân. Mặt khác, những nương rẫy nhỏ bị cây hoang dã bao vây nên tạp giao xảy ra khiến cho thời gian rất dài kê và lúa không được thuần hóa. Hạt giống chưa thuần hóa được mang lên Nam Dương Tử. Tại Tiên Nhân Động và Hang Dốc Đứng, do khai phá được những cánh đồng rộng, được chăm bón tốt đồng thời tách khỏi lúa hoang xung quanh nên cây lúa được thuần hóa. Hạt giống thuần lan tỏa tới Trung và Hạ Dương Tử. Trong khi đó, cây kê do trồng theo cách thức cũ nên vẫn giữ ít nhiều bản tính hoang dã.

10.000 năm trước, khi Kỷ Băng hà kết thúc, kê và lúa được đưa lên lưu vực Hoàng Hà. Hạt giống lúa thuần làm nên Văn hóa Giả Hồ 9000 năm trước. Tại Ngưỡng Thiều và Xinlonggou là vùng cao nguyên khô hạn, lúa không sống được nên kê trở thành cây lương thực chủ lực. Những cánh đồng trồng kê rộng lớn hình thành. Do được chăm sóc tốt và cách ly với kê hoang dã nên cây kê nhanh chóng được thuần hóa. Trong quá trình khai phá Đông Á, con người nơi đây đã sáng tạo một hệ cây trồng và vật nuôi phong phú làm lương thực, thực phẩm, dược liệu, nguyên liệu dệt may và cả những loại cây cảnh dùng cho trang trí. Nền nông nghiệp của Đông Á được hình thành như vậy.

  Với bài viết này, chúng tôi mạnh mẽ bác bỏ quan niệm truyền thống của học giả phương Tây và Trung Quốc cho rằng thung lũng sông Hoàng Hà là cội nguồn nông nghiệp phương Đông và khẳng định, Đông Nam Á lục địa là cội nguồn của nông nghiệp phương Đông. Nền nông nghiệp đầu tiên của thế giới, bắt đầu từ 15.000 năm trước, sáng tạo nên hệ thống vật nuôi và cây trồng phong phú nuôi sống dân cư phương Đông sau đó lan tỏa sang phương Tây.

                                                                                             

Sài Gòn, tháng 6. 2022

 

Tài liệu tham khảo:

1. Carl O. Sauer. Agricultural Origins and Dispersals - The Domestication of Animals and Foodstuffs. https://www.amazon.com/Agricultural-Origins-Dispersals-Domestication-Foodstuffs/dp/0262190664.

2. W.G. Solheim II. Southeast Asia and the West: Prehistoric and early historic relations between these areas are evident but not yet specific   https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17792819/

3. W. G. Solheim II. Ph. D: New light on Forgotten Past. National Geographic Vol 1339 n 3. 3. 1971.

4. Xianrendong. http://archaeology.about.com/od/xterms/qt/Xianrendong.htm

5. Stephen Oppenheimer. Eden in the East: The Drowned Continent of Southeast Asia.

 https://www.pdfdrive.com/eden-in-the-east-the-drowned-continent-of-southeast-asia-e158218075.html

6. Gary W. Crawford1. Agricultural origins in North China pushed back to the Pleistocene–Holocene boundary                                                     https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2678596

7. Hunt H, et al. Millets across Eurasia: Chronology and context of early records of the genera Panicum and Setaria from Old World archaeological sites. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2720803/                                                                                8 .Bettinger RL, et al. The transition to agriculture in northwestern China. https://www.researchgate.net/publication/223311375_The_transition_to_agriculture_in_Northwestern_China                                                                                                                                                                              9. Zhao Z. Discussion of the Xinglonggou site flotation results and the origin of dry farming in northern China.                                                                                                                                                                                      10. Lu H, et al. Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago.          Proc Natl Acad Sci USA. 2009; 106 :7367–7372                                                            https://www.ncbi.nlm.nih.gov › articles                                                                                                                                11. Xianren Cave  https://en.wikipedia.org/wiki/Xianren_Cave

 

 

HISTORY OF WISDOM

 

Ha Van Thuy

 

Summary.

Up to now, there has been no consensus definition of Wisdom. Based on the traditional concept of the East, we propose a working definition: “Philosophy is the wisdom and insight that is deposited in the depths of culture, radiating light and heat to nourish the national culture.” (HVT)

According to the Eastern tradition, wisdom is the essence distilled from the culture of a nation. Only from the depth of culture can wisdom be deposited. Wisdom is born from culture, which is born from agriculture. Wisdom is a typical product of agricultural society. Agricultural society gives rise to the tradition of promoting women and respecting different elements of the living environment. From there, the characteristic of the East is synthetic thinking. Discovering that the universe is formed from two elements, Yin and Yang; Yin and Yang are two inseparable aspects of an object, “one Yin, one Yang is the Tao.” The Tao is both the essence and the way matter operates. The ancient Vietnamese discovered that in the universe there are three worlds or three realms: the heaven, the earth,  and the human. The heaven realm is the place where gods reside. The earth realm is the domain of spirits and demons. Humans live between the heaven and the earth realm. The three realms are called "tam tai". The "tam tai" have an organic relationship with each other. The heaven realm and the earth realm have authority and are sacred, but humans are the center, the masters of the universe. Because they are the masters of the universe, humans not only live in harmony with each other but also must live in harmony with nature. The East discovered that the universe is made up of five elements: Metal, Wood, Water, Fire, and Earth. From synthetic thinking, Eastern people do not seek the nature of each element but explore the relationship between them. Thanks to that, the Vietnamese realized that the five elements were not static but moving matter, so they named them Ngu Hanh, meaning five moving elements. From those discoveries, the East created the I Ching...

Realizing that Wisdom is the wisdom and insight that is deposited in the depths of culture, the East also discovered that Wisdom exists in two levels: Common Wisdom is self Cultivation, Family Management. Above that is Academic Wisdom including

 State governance and Calm the world. Common Wisdom is the root because it constantly receives vitality and wisdom from the common people. Absorbing energy from Common Wisdom, Academic Wisdom is enhanced to have the capacity to lead society and lead the community. In the past, during the Axis period, there appeared sages who were imbued with Wisdom and had the capacity to lead the community such as Buddha Shakyamuni, Lao Tzu, Confucius, Chuang Tzu…

The Eastern Wisdom masters summarized the four cores of Wisdom:

1. The concept of the universe as three parts of heavens and two of  earths.

2. The concept of human life: Humanity, Harmony, Spirituality,

3. Vietnamese An Vi Dao

4. Equal production.

These four cores led Eastern society to progress in the past.

In history, there was a conclusion that the Book of Poetry was the achievement of popular wisdom while the Book of Rites, the Book of Music, the Book of Changes, the Spring and Autumn Annals... belonged to academic wisdom. However, once it was distilled into a classic, the wisdom energy within it had its own life, separated from the "evergreen tree of life," and gradually drifted away from the reality of life. Meanwhile, life, naturally, recreated and accumulated new wisdom to update and maintain the flow of wisdom energy of the nation. At some point, according to the demands of life, new sages and saints appeared to summarize the next foundation of wisdom. Therefore, wisdom is eternal...                                                      

 

                                                                   *

 

“Minh triết is the wisdom and insight that is deposited in the depths of culture, radiating light and heat to nourish the national culture.” (HVT)

Up to now, both Eastern and Western humanity have not truly understood Minh triết. Even the great philosopher of our time, Bertrand Russell, could not clearly distinguish between Minh triết and Philosophy, so he listed in his book Wisdom of the West all the philosophical thoughts that appeared in the West in the past 2,500 years and considered them Western Minh triết! The reason for this situation is because most of our wise men have not thoroughly understood human history. Not understanding human history, they also do not know the formation process of culture. Therefore, they do not know the history of Minh triết, so they cannot accurately define Minh triết. Once we do not know exactly what Minh triết is, of course, any statements about it are just feelings. Wisdom is a product of spiritual culture created by humans. Therefore, it must have a time of birth and a place of birth. We do not know because we have not found it yet! It is like the common story of archaeologists: the artifact is right under our feet, but because it has not been found, the archaeologist thinks it does not exist!

I. THE FORMATION OF WISDOM IN THE EAST

Perhaps, the initial elements of Minh triết arose long ago in the first steps of human life. Hunting and gathering, the way of life is considered the most primitive. But in it we have seen the elements of wisdom: ancient people did not kill young animals, catch birds incubating eggs, did not hunt during the breeding season, did not catch more animals than needed for meals... But perhaps, wisdom only really came into being when humans began to cultivate. Cultivation is the reproduction of food, putting humans above animals by creating new food sources without being completely dependent on nature. In Western languages, culture means cultivation. Letting people cultivate is synonymous with culture, showing people's deep understanding of their actions. That is the expression of people's wise attitude. A question arises: when did humans start to cultivate? Some people believe that on the way of migrating from Africa to the world, humans began to cultivate squash and gourds, the young fruits were used as vegetables, the old fruits were used as very convenient water containers. Perhaps because they were so closely associated with humans, gourds were the first names used to refer to humans, and then became companions and friends. The name people - “squash and gourds” is the earliest remaining trace of that distant time. By tracing back like this, we discover that Wisdom was born with culture, which also means it was born with cultivation.

But only when rice farming is done in the organic bond between people and nature, the elements of wisdom are truly formed. The transition from vegetable agriculture to rice farming is a leap forward in economy and culture. Rice is more productive but also requires more careful care. Because it is a short-term plant, sensitive to the weather, people are forced to strictly follow the planting season. From the habit of planting rice by poke holes to plant seeds, leaving the plants to live and die with the weather, people now have to sow seeds in prepared fields with hoes, plows, and loosening the soil. But then, after many seasons of failed sowing due to insufficient water supply during droughts or floods washing away the seeds, people discovered the way to sow seedlings. During the seedling stage, seeds and seedlings are sown and cared for in special conditions so that the rice plants can overcome the harshest weather conditions. Then when transplanted, the seedlings will be tall and can avoid floods during the rainy season.

From the moment the rice seedlings are planted, people carry a sense of concern and worry, as shown in the song: Looking at the sky, looking at the earth, looking at the clouds/ Looking at the rain, looking at the wind, looking at the day and night/ Looking for strong feet, soft rocks/ Calm the sky, calm the sea, then the heart will be at peace. To have a good harvest, rice farmers must pay attention to all aspects of the living environment, the operation of the sun, the moon, the tides, the rain and wind... In which, each factor affects the production results. No factor is only beneficial. No factor is only harmful. The success of production lies in knowing how to take advantage of the benefits and limit the harm of different environmental factors. Due to the strict requirements of the living environment, people have the habit of paying comprehensive attention to different environmental factors. When looking at an object or phenomenon, Eastern people often realize the connection between that object or phenomenon and the surrounding objects and phenomena: Wanting to eat rice in May, looking at the full moon in August; The winter-spring rice crop peeks out from the bank, the flag is raised at the sound of thunder; when the fireflies fly out, the cotton flowers fall, sesame seeds are planted… Every change in nature affects the results of production. From there, comprehensive solutions are proposed in harmony between different environmental factors, so that it is most beneficial for production and life. Therefore, the habit of comprehensive thinking and synthetic thinking was born.

Since ancient times, settling down early, living in a primitive agricultural community close by blood, the Lac Viet people soon formed a close mutual relationship between people. Therefore, the relationship between people is mutual love. In the social relationship at that time, the central role of the mother was established. Women are the Mother of the community, so they naturally stand in the central position of managing the community. That is the seed of the matriarchal mechanism. Men are subordinates because they are in the outer circle of the matriarchal family. When the role of farming and raising livestock increased, women played an increasingly important role in the family as well as in society. Therefore, promoting the role of women became a custom of Eastern agricultural people. Implicitly, life created in Eastern agricultural people the habit of respecting women and harmoniously caring for different elements of the environment.

In his book Tropics of Sadness, the great anthropologist Claude Lévi-Strauss made a remarkable observation: “The Caduevo minority in northern Canada has the habit of respecting women and paying equal attention to different elements of the environment, similar to the people of southern China.”(1) Initially, when explaining the cause of this phenomenon, people thought that it was due to the living environment. But now, when knowing that the Caduevo minority are East Asians who migrated to America 15,000 years ago, people realize that this quality is the habit of the people from East Asia. Claude Lévi-Strauss also made another important observation: “Humans only truly create great works at the beginning. In any field, only the beginning is completely valuable, the next stages are just repetitions of the achievements of the previous stages” (2) and: “One of the most creative stages of human history occurred in the Neolithic age with the invention of cultivation and animal husbandry…” Eastern history proves that the above statement is completely correct.

The history of Wisdom is closely linked to the creations of the Vietnamese people.

1. Creation of the ethnic name “Vietnamese”

More than 20,000 years ago, when chiseling broken pieces from pebbles to create lighter but sharper tools, the Hoa Binh people did not realize that, by doing this, surpassing millions of years of the Homo race, they had brought humanity up the ladder of civilization in the Neolithic era. And they also did not expect that, by doing this, they had created an unprecedented tool, called the hammer, axe, and viet. The people who invented "viet" were called by other tribes as the people who made "viet", the people who brought "viet". At some point, the Hoa Binh people called themselves the Viet people and Viet became a glorious ethnic name. The Vietnamese people were born, recorded in the Vietnamese character Gua (戉). People from Hoa Binh spread out all over the world, carrying with them the most advanced tool of mankind, the new stone axe, and their ethnic name Viet.

About 12,000 years ago, when domesticating rice, the Vietnamese people became the masters of rice, the Vietnamese ethnic name was recorded with the word Viet with the radical Mi (粤). 4,000 years ago, when creating bronze hammers, axes, and the world's most superior tools and weapons, the Vietnamese people had a new name with the word Viet with the radical Zhau (越).

2. Discovering the Yin-Yang philosophy

A characteristic of the Bac Son culture 10,000 years ago was the popularity of objects called "Bac Son marks". These were smooth pebbles with two parallel lines engraved on their surfaces. The practical use of such objects was not found, nor was the meaning of the two engraved lines explained, but because they were so popular, archaeologists named them Bac Son marks with the meaning of symbolizing the Bac Son culture. But then, in the 70s of the last century, some scholars decoded the Bac Son marks, claiming that they were symbols of the dual thinking of the Vietnamese people: all things in nature coexist in two opposing but unified states. The two sides, although opposite and contradictory, are not separate from each other, and are unified in one thing. From this primitive idea, the concept of Yin-Yang was formed, which in ancient Vietnamese is Ina, meaning Mother, Earth, cool, quiet... and Yang is Father, Sky, hot, active... Ina and Yang are two elements that create the universe and all things, in the relationship in Yin there is Yang, in Yang there is Yin. 2,500 years ago, in the Tao Te Ching, Lao Tzu summarized it into the proposition: "One Yin one Yang is the way". The way here is the essence of the universe and also the way the universe operates.

3. Discovering the three talents (world)  in the universe

The ancient Vietnamese discovered that there are three worlds or realms in the universe: the heaven realm is Thien, the earth realm is Dia, and the human realm is Nhan. The heaven realm is the place where gods reside. The earth realm is the domain of spirits and demons. Humans live between the heaven and the earth realms. The three realms are called "Tam tài". The three "Tài" have an organic relationship with each other. The heaven realm and the earth realm have authority and are sacred, but humans are the center, the masters of the universe. Because they are the masters of the universe, humans not only live in harmony with each other but also must live in harmony with nature. Not only the visible nature before our eyes but also the metaphysical nature. With such a life, humans are spiritual, sympathetic, and responsive to the metaphysical world. Such a concept of life leads to the formation of the Vietnamese philosophy of life as Humanism, Harmony, and Spirituality.

4. Discovering the Five Elements

2,000 years ago, the West discovered four elements that make up the universe: Water, Fire, Wind and Earth. Dominated by analytical thinking, Westerners did not care about the relationship between these elements but instead delved into their nature. The result was that Water is made up of Oxygen and Hydrogen. Fire is the combustion of fuel in an Oxygen environment. Wind is a mixture of many gases. Earth contains more than 100 chemical elements... Thanks to that, experimental science was born.

Much earlier, the East discovered that the universe is made up of five components: Metal, Wood, Water, Fire, Earth. From synthetic thinking, Easterners did not seek the nature of each component but discovered the relationship between them. Thanks to that, Vietnamese people realized that these five components are not static but moving matter, so they named them the Five Elements, meaning five moving elements. Due to the impact of the dual law, each element contains both Yin and Yang: Yin Earth, Yang Earth; Yin Fire, Yang Fire; Yin Wood, Yang Wood; Yin Metal, Yang Metal; Yin Water, Yang Water. The Five Elements have a mutual relationship: Water generates Wood; Wood generates Fire; Fire generates Earth; Earth generates Metal and Metal generates Water. At the same time, there are mutual inhibitions: Water inhibits Fire; Fire inhibits Metal; Metal inhibits Wood; Wood inhibits Earth; Earth inhibits Water... Due to such structure and correlation, Yin and Yang and the Five Elements pervade and control all movements in the universe.

5. Creation of the Book of Changes.

Eastern legend says that Fu Xi created the Book of Changes… Fu Xi was the second king in Eastern legend, living around 4480 BC. If the legend is correct, the Book of Changes began at this time. Previously, hearing this was enough to know it, there was no basis to refute it. But now, after discovering a 6500-year-old tomb in Xí shuǐ, Púyáng, Henan province (3), with full traces of Yin and Yang, Five Elements, calendar, feng shui and Book of Changes, the legend of Fu Xi creating the I ching has a basis. It became even clearer when archaeologists discovered at the 5800-year-old site in Lángjiāxīn jìng Anhuī, a jade turtle carved with the Bagua and He tu, which is solid evidence of the time when the Book of Changes appeared. (3)

The Book of Changes is a wordless book, which captures the essence and laws of operation of the universe and of all things in heaven and earth, from planets, galaxies to the most subtle elements. The Book of Changes not only helps to answer current events but also illuminates the past, penetrates the future... People are familiar with the Book of Changes as a divination tool, but it is not only that. The Book of Changes is an unparalleled teacher who helps to cultivate oneself, regulate one's family, govern the country, and bring peace to the world. The Book of Changes is the pinnacle of Vietnamese Minh triết.

II. POPULAR WISDOM AND ACADEMIC WISDOM. 

In the East, Minh triết spans a wide range, from the simple and everyday like potatoes and rice plants to the lofty ideas that are on par with the gods. “If you speak correctly, even radishes will listen”, “When your hand is cut, your heart aches”, “Sell a distant brother, buy a close neighbor”… everyone can see, understand and apply it. But “The Tao that can be told is not the eternal Tao, the name that can be named is not the eternal name (Lao Tzu)”; “Heaven is wise because the people are wise, Heaven sows good fortune and misfortune because the people sow good fortune and misfortune” (Book of Songs, Cao Dao Mo); then “The King takes the people as heaven, the people take food as heaven” (The Luc Sinh)… are the words and conclusions of the saints with the revelation of the Five Constants “benevolence, righteousness, propriety, wisdom, and trustworthiness”; “For a plan of one year, plant rice, for a plan of ten years, plant trees, for a plan of a hundred years, plant people, for a plan of a thousand years, plant virtue…”

When he was in trouble in the Tran Dynasty, Confucius lamented to his students: "Is it because my teachings are too high that people cannot follow them?" Many students advised him to lower his teachings to suit the world. Only Zi Lu said: "Teacher, please hold fast to your teachings. The fact that people do not accept them proves the value of your teachings!" That is "trung hanh doc phuc" (walking among evil people but still keeping an upright heart - the Book of Changes), wise advice for gentlemen. And that is the ultimate wisdom! Saving people, helping the world, governing the country, and bringing peace to the world is wisdom at that high level. It seems that wisdom plays an extremely important role in life. It is the wise and intelligent teacher who advises, guides, and adjusts all thoughts and actions of people, from the uneducated common people to the great scholars.

In the East, Wisdom exists in four levels: Cultivating oneself, Regulating one's family, Governing one's country, and Peacing the world. Learning to eat, learning to speak, learning to wrap, learning to open, and then living properly and kindly... is the wisdom of the common level, the level that helps people cultivate themselves and regulate their families. That is the "common morality" used for all living beings. But life is not only that, there are also gentlemen, scholars, and mandarins, who shoulder the burden of the country and the race. Therefore, above Cultivation, Regulating, there is Governing, and Peacing, which is the Wisdom of the national level, the human level, and the cosmic level. People in this field must be "knowledgeable in astronomy, knowledgeable in geography, and knowledgeable in human affairs." That is the criterion that Confucian masters set for Eastern intellectuals. But what is understanding, knowing, and contemplating? A headache!

With such meaning, Minh triết is the wisdom, the insight that exists impartially in life, objective, neutral to both good and evil. It seems that there are millions of cunning green eyes lurking everywhere, discovering, distilling the wisest, most insightful things of life, then expressing them through folk songs and proverbs as well as the revelations of sages. That distilled essence is called Minh triết. And only with such Minh triết, the national culture has been maintained for tens of thousands of years.

III. THE AXIAL PERIOD IN EASTERN HISTORY

In world history there is a special period, that is, the period from about 800 to 200 BC, called the Axial Period (French: période axiale; English: axial – meaning pivot or hinge). The central feature of this period is that in different regions of the world there was an outbreak of the human spirit, giving rise to completely new ways of thinking, heralding the emergence of an unprecedented relationship with knowledge, truth and faith, with the appearance of giant figures. In China, there were Confucius, Lao Tzu, Mo Tzu, Chuang Tzu. In India, there were Buddha and the Upanishads. In Iran, Zarathustra taught the eternal struggle between good and evil in the universe. Meanwhile, in Palestine, there appeared Elias, Jesaias, Jereminas and Deuterogesaias. In Greece came the philosophy of Parmenides and Plato, Heraklit, then Homer, Archimedes, Thucydides and the first great tragedies. This period would lead humanity to make a qualitative step forward in its relationship to knowledge, truth and religion. (https://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9riode_axiale)

The brightest star that opened the Axial Age of the East was Buddha Shakyamuni. Until now, we only know about the origin of Buddha Shakyamuni with brief notes: “The Sakya clan was originally a royal family, ruling one of the 16 kingdoms of India at that time, today in Southern Nepal. The capital at that time was Kapilavastu, where Buddha was born and grew up. His father was King Suddhodana, who ruled the Sakya kingdom. At that time, the Sakya kingdom had a council of elders participating in state affairs, but this kingdom was dependent on the country of Kieu-tat-la. Even during the time of Buddha, the Sakya kingdom was invaded by a king of Kieu-tat-la and almost completely destroyed” (Wikipedia-April 2010). History books do not tell us about the further origin of his race, so we cannot know the depth of the culture that gave birth to him.

According to scientific discoveries from the beginning of the 21st century, about 50,000 years ago, the Lac Viet people of Indonesian descent from Vietnam passed through Burma to eastern India. About 40,000 years ago, the Lac Viet people, also from southwestern China, migrated to India. The two migration streams formed the indigenous population, later called Dravidian, occupying most of the territory of the Indian subcontinent. The above timelines are just the beginning. Later, about 20,000 years ago, following the Vietnamese people, new stone tools were brought, developing agriculture and agricultural culture in India, the peak of which was the Indus River culture from about 3000 - 1800 BC. The world knows the material values ​​of the Indus culture through archaeological artifacts but does not know much about the spiritual values ​​of this culture.

As an ancient Vietnamese branch from Vietnam or from China, the Dravidians brought with them the identity of Vietnamese culture, with the core elements of “three parts heaven and two parts earth”, “Humanity, harmony, spirituality…” These are the seeds that gave rise to the concept of “balance between the elements of nature and respect for women” similar to the phenomenon seen among the Indians in Caduevo in northern Canada as discovered by Levi-Strauss. Around 1,500 BC, the Aryans from the Yamnaya steppe of Russia and Ukraine invaded India. They were powerful and brutal nomadic tribes. Arriving in India, the Aryans plundered property, massacred and enslaved the native Dravidians. They also brought to India the caste society, the Vedas and Brahmanism, a religion that proved the rationality of class inequality in society.

Around 500 BC, Buddha was born. Buddha's circumstances were unique. As a descendant of the native Dravidian race, but a powerful royal lineage, the Sakyas retained their territory and throne and had marriage ties with an Aryan royal family. At the time of Buddha's birth, the Vedas had lost their sacredness and became rigid rituals. A religious reform brought about a new religion, the Upanishads, which was more humane and more open to class distinctions. As a person of exceptional character and well-educated, Prince Siddhartha, imbued with the culture of the Dravidian race and absorbed the essence of the Vedas and Upanishads, sought to save sentient beings.

Đức Phật là một nhà cách mạng thực thụ và cuộc thập tự chinh chống lại Bàlamôn của ông giành được sự ủng hộ hăng hái của các đẳng cấp bị áp bức. Thách thức thiên tính của kinh Veda, nền tảng của Bàlamôn, Ngài cho rằng tất cả mọi người đều bình đẳng và hệ thống đẳng cấp mà kinh Veda và những kinh sách Bàlamôn khác đã cho xử phạt tôn giáo, là hoàn toàn sai. Trong kinh Nikaya, Đức Phật được cho là đã hô hào các nô lệ rằng: " … Như những con sông lớn, khi đã hòa mình vào đại dương, thì tên gọi khác nhau không còn và được gọi là đại dương. Chỉ cần như vậy, các anh em varnas-Kshatriya, Bàlamôn, Vaishya và Sudra - khi bắt đầu thực hiện theo các giáo lý và kỷ luật của Như Lai, từ bỏ tên của các đẳng cấp khác nhau, xếp hàng và trở thành thành viên của một và cùng một xã hội. "

From understanding the cause and mechanism of Suffering, the Buddha discovered the Four Noble Truths (Suffering, Origin, Extinction, Path) to help sentient beings end afflictions and ignorance, attain complete enlightenment, escape the cycle of birth and death, find true and eternal happiness and how to achieve it. Although he spent his entire life teaching, he declared that the Tathagata had never spoken a word. The meaning of this sentence is: what the Tathagata realized was inherently the truth from the beginning, existing eternally in all worlds and the universe, whether the Buddha was in the world or not, whether sentient beings knew and believed it or not, that truth still existed and governed all things. That truth is so wonderful that it cannot be expressed in words but must be realized by oneself, the teachings of the Tathagata are only means to help practitioners reach that truth. His last teaching was: "All conditioned things are impermanent and subject to change. Practice diligently to attain liberation!"

Buddha Shakyamuni was a great humanist. Faced with the suffering of people oppressed by class, he advocated liberating people from oppression by erasing the class boundaries established by Brahmanism. After liberating people from class oppression, he advocated liberating people spiritually, from the dark encirclement of greed, anger, and ignorance. The liberation he advocated did not rely on external help, on the salvation of the supreme being, but on one's own cultivation. Because of his humanistic view of people, he advocated: everyone has Buddha nature, just need to keep it and improve it, then will be enlightened. Because of his love and trust in people to the end, he reached out to save those who had fallen: turning back is the shore, putting down the knife becomes Buddha... In the Nikaya sutras, we see a wonderful philosophy emerging, but it is not a lofty philosophy, but a philosophy of life that is close, supporting people to reach enlightenment. Therefore, the teachings of the Buddha are the pinnacle of Eastern philosophy.

Laozi

Legend has it that Laozi was born in Ku County (苦縣) of Chu State (楚), now Loc Ap (鹿邑) in Henan Province, during the late Spring and Autumn Period. Thus, his ancestors were Lac Viet, from the Trong Nguon Plain, a major economic and cultural center of the ancient Viet people. Later generations know very little about him. Apart from the fact that he was an official in charge of the library of the Zhou Dynasty, he studied many ancient books and then compiled the 5,000 wonderful characters of the Tao Te Ching, one of the most remarkable treatises in the history of Chinese philosophy. Laozi developed the concept of "Dao", which means "The Way." He said his Tao is "The Tao that can be spoken is no longer the ordinary Tao. The name that can be named is no longer the ordinary name." The word Tao, in addition to meaning "Way" also means "Speaking". Danh, in addition to meaning "Name", also means "Naming" and extends its meaning to the law or principle of the cyclical universe and its impact on all things: "Man follows the earth, the earth follows the sky, the sky follows the Tao, the Tao follows nature." "In the chaos of the beginning of heaven and earth, the Tao stands at the head of all."

Lao Tzu also emphasized the concept of wu wei, "Nothingness is stillness, natural wu wei", or "action through inaction", "action in accordance with nature without unnatural purpose". This does not mean that one should just sit there and do nothing, but rather act in accordance with nature, act according to the universal principle, without being bound by strong personal purpose, by the desire to achieve something specific. Actions practiced according to the Tao are easier and more effective than any attempt to go against it. One acts in accordance with nature when through cultivation one understands the principles of the universe, nature, and transforms oneself into a higher being. Lao Tzu believed that violence should be avoided whenever possible, and that a military victory should be an occasion for sorrow rather than celebration.

Confucius

Kong Qiu was born in the village of Chou, Changping, Lu, now Qufu County, Shandong Province, at the end of the Spring and Autumn Period. Thus, his origin was the "Eastern Di" people as the Chinese dynasties called them. This also means that his ancestors were the Lac Viet people who came from Vietnam to mainland China tens of thousands of years ago. After the invasion of Hien Vien, the state of De Lai collapsed, the Viet people in the East divided into small countries, continuing to fight against the Chinese dynasties. At the beginning of the Zhou Dynasty, the state of Lu was an independent small country that allied with other Viet countries, helping the Zhou Dynasty defeat King Tru, then became a vassal of the Zhou Dynasty.

At the age of 30, Confucius went to Luoyang, the capital of the Zhou Dynasty, observed the Ton Mieu and Minh Duong houses, studied ancient laws and documents, went to see Giao Dan where the king worshiped Thien Dia and Tinh Tu, then went to Xa Dan where the king worshiped Than Nong and Than Hau Tho. Wherever there was a relationship with the rituals, he went to observe and ask questions thoroughly. From then on, his learning became much broader, so more and more students asked to study with him. Confucius and his students traveled through the countries of Wei, Kuang, Chen, Song, Tai, Chu, etc., hoping to convince the vassal kings to apply his Dao to bring peace to the people. But his Dao was the Dao of the King (the way of governing the country), so it went against the intention of the Ba Dao (the way of conquering) of the vassal kings and the interests of the mandarins, so the vassal kings did not dare to use him.

After many years of wandering around the vassals with the wish to practice his Dao to save the world but failed, at the age of 68, Confucius returned to Lu, continued teaching and started compiling books. He edited the scattered ancient books, many of which were unclear, easily lost or confusing to later generations. Therefore, Confucius compiled the classics of the previous sages into six books: the Book of Poetry, the Book of Documents, the Book of Rites, the Book of Music, the Book of Changes, and the Spring and Autumn Annals. Each book dealt with a different issue, from poetry, rituals, divination to history. The fact that Confucius compiled the six books himself demonstrated his profound knowledge and tireless work ethic, and can be considered the first form of encyclopedia in Chinese history. These six books include:

Book of Songs (詩經 Shī Jīng): From thousands of folk poems in the Zhou Dynasty library, Confucius compiled them into 300 chapters to educate people about pure and healthy emotions and clear ways of expression. Once, Confucius asked his son, "Have you studied the Book of Songs?" He replied, "No." Confucius said, "If you don't study the Book of Songs, you won't know how to speak" (Analects).

Book of Documents (書經 Shū Jīng): Records legends and events about ancient kings before Confucius. Confucius compiled them so that future kings should follow the example of wise kings like Yao and Shun and not be cruel like Jie and Zhou.

The Book of Rites (禮記 Lǐ Jì): Records the rituals of the past. Confucius revised it, hoping to use it as a means to maintain and stabilize social order. Confucius said: "If you do not study the Book of Rites, you will not know how to walk in life" (Analects).

The Book of Changes (易經 Yì Jīng): Talks about Chinese philosophical thoughts based on the concepts of yin and yang, the eight trigrams... During the Zhou Dynasty, King Wen of Zhou named and explained the hexagrams of the eight trigrams called the Thoán Ci. Duke of Zhou explained in detail the meaning of each line in each hexagram called the Hào Ci. The Book of Changes during the Zhou Dynasty was called the Zhou Yi. Confucius further explained the Xuan Ci and Hao Ci for easier understanding and called them the Xoan zhuan and Hao zhuan.

The Spring and Autumn Annals (春秋 Chūn Qiū): Records the events that occurred in the state of Lu, Confucius's hometown. Confucius did not only record as a historian but also pursued the goal of governing the country, so he selected events, recorded comments, and composed additional dialogues to educate kings.

Confucius once confided to his students, "My wish is for the elderly to be well-nourished, friends to trust each other, and children to be cared for." Sima Qian once praised Confucius: "The high mountains bow down, nature also respects and stops showing off its beauty. The world knows it cannot catch up with him but always follows him! From the kings to the common people at that time, all praised him. Although he was just a man wearing plain clothes, he was honored forever, all scholars considered him a teacher, it can be said that he was a sage!"

Reading the Zhou Dynasty, while Lao Tzu was like an artist, absorbing the essence of ancient books to create a philosophy that was both sublime and profound, reserved only for the elite, Confucius was a diligent gardener who selected the best seeds from the books and sowed them on the field of literature. Sincere, humble, admitting "ngo thuat nhi bat tac" (I am only a narrator), Confucius created an entire cultural era. Let me ask, if there was no Confucius to do that recording work, meaning there were no Five Classics, what would be left of Eastern literature? An ancient poem says it all right about Confucius: “Heaven does not give birth to Confucius, the world is like a long night.” Not only did he write books, but through his tireless teaching, Confucius left behind a great group of scholars, not only in terms of intelligence but also in terms of personality. The class of Eastern scholars and gentlemen was born from the Confucian school.

Recalling the words of Confucius when he was besieged in Kuang: "After King Wen died, all the culture, rituals and music were not in me? If Heaven wanted this culture to disappear, then why did King Wen die and entrust me to keep this culture? And if Heaven did not want this culture to disappear, then what could the Kuang people do to me?", we see that more than anyone, Confucius was aware of his role. The four levels of wisdom were mentioned above: cultivation, order, governance, and peace. We see that in his writings and in his education, Confucius not only absorbed but tirelessly taught all four levels of wisdom. While pushing the task of governing the country and bringing peace to the world to the kings, he also enthusiastically taught humanity, righteousness, wisdom and trust, self-cultivation, and family harmony. While editing books of transcendent wisdom such as the Book of Songs and the Book of Changes, Confucius was also the one who compiled and circulated the Book of Poetry, which were verses collected from remote villages among the people. “Bất lý thi vô ý” (Without reading the Book of Poetry, what can we say) is not only to teach children but also a lesson for scholars of all ages to respect and learn the speech of the common people. That is the attitude of wisdom because it connects common wisdom with academic wisdom. Thanks to that, in the East, Wisdom has become a kind of spiritual cultural book surrounding human life.

The above analysis may not be recognized by many people, while there is an idea that only the genius Kim Dinh saw. 50 years ago, when he learned that before the Han people entered China, the Vietnamese had long dominated mainland China and built a brilliant agricultural culture there, scholar Kim Dinh believed that the Zhou Dynasty library contained a treasure trove of ancient Vietnamese culture. When he compiled the scriptures, it meant that Confucius revived the ancient Vietnamese culture that he called Viet Nho or primitive Nho. If Confucius had not done this, the cultural treasure trove of the Viet people would have been lost and a glorious culture in history would have disappeared. But then, the generations that inherited Confucius following the trend of Mongolian nomadic civilization turned Confucianism into Han Confucianism, Song Confucianism... gradually moving away from the philosophical characteristics of Viet Confucianism.

Half a century ago, Kim Dinh's statement was an unusual and unbelievable idea, so many people thought he was delusional and followed the spirit of extreme nationalism and fiercely opposed him. But now, from the discovery of the process of population formation and history of China, we see that Kim Dinh was completely correct. Because of the opacity of history, we thought that the Han people were an ethnic group that invaded the South of the Yellow River, creating the Chinese civilization. The people of the time of Nghieu, Thuan, and Vu were foreign people. But now, we understand that the Chinese people were originally Vietnamese. Not only Nghieu, Thuan, but also the dynasties of Thuong and Chu were Vietnamese. During the Zhou Dynasty, most of the vassal states of the Zhou Dynasty were Vietnamese, bringing Vietnamese culture to contribute to the brilliant culture of the Zhou Dynasty. Therefore, Confucius's original Confucianism was Vietnamese Confucianism.

Once again, we see the truth of Levis-strauss's saying. It is true that the cultural peak reached in the Stone Age has been sedimented over time and then exploded in the Axial period, bringing brilliant achievements to human civilization. Thus, we see that, unlike in the West, where the elite class cut off from popular wisdom to become speculative philosophers on Mount Olympus, far from life, Confucius is the bridge connecting popular wisdom with academic wisdom, creating a deep-rooted ancient tree... The giants of the Axial period accumulated a great amount of philosophical energy, radiating light and heat to nourish Eastern culture.

IV. THE KERNEL OF WISDOM

Everyone acknowledges this fact, but for more than 2000 years, no one has fully explored the cause, the content, and the implications of this cultural emergence, so people have only understood it superficially, on the outside. Only today, thanks to knowledge, can we see its origin. Although we have found the cause, understanding the root and going into the depth of culture is impossible. Fortunately, we have scholar Kim Dinh, in my opinion, a Vietnamese genius. His genius lies in the fact that, while the whole world only knows about Chinese culture with Han Confucianism, Song, Ming, Qing Confucianism..., he discovered in it the original cultural elements of the Vietnamese people! Since the 70s of the last century, based on an event in Chinese history: "Before the Han people entered the Central Plains, the Vietnamese people had long ruled over 18 provinces of China," philosopher Kim Dinh deciphered Vietnamese myths and legends to discover that, initially, in the Chinese territory, the Vietnamese people built a brilliant agricultural culture. Unlike the Western dualistic rationalism of taking one and discarding the other, the East conceives of the universe existing in a dual unit: Yin and Yang are two positive and negative aspects that coexist in one thing. Thus, unlike the West, which examines the nature of each element, the East examines the dynamic relationship between factors. Therefore, the East discovered the operating laws of the universe as well as the human world. From there, it created Nguyen Nho or Viet Nho with four cores:

1. The concept of the universe is like heaven and earth. "One Yin, One Yang is the Way": Yin and Yang are the Way! That Way is the essence and also the operation of the universe. It is true that Yin and Yang create the Way. But how much Yin and how much Yang is circulating in the universe? If it is a static balance of one Yin (-1) + one Yang (+1), the universe will be eliminated and will not exist! In fact, the universe operates in an upward, positive direction, meaning that Yang is dominant. But to what extent is the dominance? The wise Eastern people have realized that Yin and Yang move in harmony within the number 5: Yang + Yin = 5 = the number of the universe! But the question is, in that number of the universe, how much Yang and how much Yin? There are only 2 answers: either Yang 4, Yin 1 or Yang 3, Yin 2! Those are the two choices of humans for development. Eastern philosophy recognizes 3 Yang + 2 Yin as the golden number of the universe's operation. Life is about going up, about growing, about Yang, but in which the part of Yang, of Father, of Heaven is 3 and the part for Earth, for Mother is 2, which will reach the highest harmony. Realizing this great secret of the universe, the East does not rigidly say "three heavens two earths" but records according to the Wisdom of "tham thien luong dia": it is exactly 3/2, but it is not a fixed mathematical correlation but a dialectical correlation: sometimes 3 but sometimes it can be slightly larger or smaller than 3, ensuring the dynamism of development.

Such an Eastern concept is completely different from the Western concept. Originally from hunter-gatherers who were active, and then turned to nomads who were also active, the Western concept is about a dynamic way of life, thoroughly exploiting nature and competing between people. In the eyes of Westerners, the universe as well as life operates according to the ratio of Yang 4 Yin 1. That is a hot development, leading to extreme Yang, extreme Yin decline, and ultimately breaking the balance of nature and society, causing disaster for humans.

2. Concept of life: Humanity, Harmony, Spirituality.

From the culture of wet rice agriculture, contemplating human life and the universe, Eastern people see that the universe is composed of 3 elements: Heaven, Earth and Human, in which humans are the center of this relationship! As the subject of the universe, humans maintain a harmonious relationship with the universe and with their fellow human beings. And once humans have Humanity and Harmony like that, they are spiritual, sympathetic, and responsive to other supernatural worlds.

3. The Vietnamese Way of Peace.

To live in such a relationship with the universe and their fellow human beings, humans need to practice the Way of Peace. In contrast to the active, all activities are for profit, so they compete and seize. In contrast to the passive, negative, dreamless, indifferent, and withdrawn from life... Peace is the way of living actively and wholeheartedly, but not because of the urge of self-interest but because of the necessity of the common good. While the West works and creates for personal gain, the East also works and creates wholeheartedly for the common good in the passion of joy and honor.

4. Equal production

The three nuclei above exist because they stand on the equal production mechanism. That is the mechanism that ensures a certain fairness in the distribution of income of the community. It is not egalitarianism because no one has the sole right to distribute wealth, but it is equal production to achieve relative fairness in assets. In Eastern memory, there is still a recorded way of dividing assets in ancient times, which is the provincial field mechanism: The community joins hands to clear the field, people try to make the field square, then divide it into 9 equal parts. Eight families cultivate the surrounding 8 parts and join hands to take care of the middle field, called the provincial field. The harvest from the "provincial field" is submitted to the king. Later, the equal production mechanism was changed to the form of public fields. Before 1945, in Vietnam, there were still 20% of public fields, which were village fields, not under state control, and every three years the village divided them for the poor to cultivate.

The four elements mentioned above are the characteristics of ancient Vietnamese culture, the core of Wisdom, formed long ago and crystallized around 4000 BC. Those sustainable elements are like streams of water flowing silently in the Vietnamese community, regardless of historical fluctuations, and then suddenly emerged in the Axis period, through the Eastern saints.

It is easy to see that, if the original Confucian classics contained many elements of humanism, harmony and humanity of Vietnamese culture, then later, along with the strengthening of the autocratic monarchy and the greater penetration of Mongolian nomadic elements, Chinese culture and politics became increasingly wolf-blooded, leaning towards nomadic identity: exalting the ruler, lowering the role of the people and especially oppressing women and minorities. When the humane and democratic elements gradually disappeared, Chinese and Eastern societies degenerated, became backward, and became easy prey for the invasion of Western powers. However, we also see that, although politics, culture and society were decadent, Eastern philosophy still existed among the people as a lasting quality.

Thus, it is clear that, like culture, Wisdom has a history. The history of Wisdom appears with the history of mankind. When primitive people use a branch or a stone to kill an animal, it is instinct. But when people sharpen a stone to make tools or weave vines into nets to catch fish or animals, it is culture. And the most quintessential, wise, and intelligent things accumulated in culture are Wisdom. Along with the process of human history, the sediment of Wisdom becomes thicker. The role of Wisdom in culture is like the role of the nucleus in the atom. If the nucleus determines the nature of the element, then Wisdom determines the nature of culture. From such thoughts, I try to give a definition of Wisdom: "Minh triết is the wisdom and intelligence that are deposited in the deepest depths of culture, radiating light and heat to nourish the national culture."

From the above analysis, we see that, in a certain sense, Vietnamese Wisdom is Vietnamese Dao, the wise, clear-sighted, humane essence formed long ago and lasting in the Vietnamese community. Dao also means path. Therefore, Vietnamese Dao is a mass of energy that radiates light and heat to guide the Vietnamese people forward in a long historical process. We often repeat the words of the ancients: for the benefit of a hundred years, cultivate people, for the benefit of a thousand years, cultivate virtue. That shows that virtue is an important quality in the concept of Vietnamese people, so it must be cultivated for thousands of years to create virtue. But Dao is more than that, not only for thousands of years but for tens of thousands of years of perseverance, our ancestors created Vietnamese Dao, which is a sustainable Wisdom in the hearts of the nation. That is why our ancestors created a " atmosphere of Wisdom " that covers the nation, cherishing and guiding the Vietnamese people on the path of truth, goodness and beauty.

V. DOES THE WEST HAVE PHILOSOPHY?

This question has been around for a long time but has never had a satisfactory answer. To compensate, people have come up with a half-baked philosophical answer: “Humans are one, so if the East has wisdom, of course the West also has it!” From there arose the notion that the West was born with Wisdom and people naturally applied what the East had to the West. Such a way of thinking was suitable for the 20th century when we did not really understand human history. But now that human history has been thoroughly explored, such a notion is no longer suitable. Human intelligence needs a definitive answer: Does the West have Wisdom?

To answer this question, we need to know what Wisdom is? That also means finding a standard definition of Wisdom and then discussing it based on that definition.

I found the following lines on wikipedia on February 19, 2024. It may suggest a definition of Wisdom: “Wisdom is generally understood as the thinking, diligence, and intelligence of Eastern wisdom. These are thoughts about human life, morality, closely related to life, very close to reality and become a compass for people's way of life”.

On the website of Oxford University:

“It is a type of accumulated knowledge that is often applied in a spirit of empathy, morality, and enlightenment. It usually comes from a deep, humane understanding and involves careful consideration of all factors and stakeholders involved in a particular choice.” (January 22, 2024)

It can be seen that, by any standard, the above statements are not qualified to be considered a definition of Wisdom.

 I would like to give a definition: “Minh triết is the wisdom and insight that is deposited in the depths of culture, always bringing light and warmth to nourish national culture”.

The above proposition is considered a definition of Minh triết. Analyzing the above definition, we see:

1.Minh triết is the wisdom and insight that is deposited in the depths of culture.

2. Minh triết always brings light and warmth to nourish national culture.

From the above two contents, it can be affirmed that Minh triết is a product of culture and Minh triết nourishes national culture. It means that Philosophy nourishes and brings vitality to culture. But that is the culture of a specific nation, not culture in general. Temporarily satisfied with the above definition, let us answer the question: Does the West have Minh triết? To answer this question, we first need to answer: Does the West have culture?

We know that about 10,000 years ago, when the last Ice Age ended, the West began to domesticate animals and adopt a nomadic lifestyle. By the standard Western definition, nomadism is not a cultural activity. Only farming brings culture. History shows that 8,000 years ago, Middle Eastern farmers brought wheat and grapes to Europe, creating an agricultural economy. Thus, for the first time, culture was created in Europe. Since then, the European economy has been a combination of nomadism and agriculture. These two complementary lifestyles have created a diverse and good life in Europe.

But 4,500 years ago, the Yamnaia nomads in Southern Russia and Ukraine domesticated horses, made tools and chariots out of bronze. Originally strong people, now with superior weapons and equipment, they became ferocious armies that raided and plundered the population and destroyed European agriculture. After this destruction, European agriculture recovered but the population decreased severely. Statistics show that the proportion of farmers was only 20% of the population. European farmers, due to their lives, continued to create culture. These are famous legends and ancient stories that still exist today. However, because the existence of agriculture in Europe was very short, only about 8,000 years, and the number of farmers was small, the thickness of European culture was thin. Its accumulation was not enough to create Wisdom but only achieved what is now called "common sense" or popular wisdom. If in the East, farmers create two levels of wisdom: Cultivation and Family Management, then in Europe, farmers' wisdom only revolves around daily behavior, and has not reached the level of Family Management, which means it has not reached the level of family education. While in the East, there is also Governance and Peace, which is a high level of Wisdom, always connecting and supporting the wisdom of farmers to create brilliant Eastern Wisdom; in the West, the peasant class is at the bottom of society, the real wisdom of society belongs to the elite nomads who reach out in two directions: experimental science and philosophy. Therefore, in the West, farmers' wisdom in creating something of philosophical value is blocked and becomes orphaned because it is not supported by the higher wisdom of society! That explains why Western wisdom only exists in the form of "public conscience" or popular wisdom and cannot reach the level of wisdom.

Another indication that the West does not have Wisdom is that there is no term corresponding to the Eastern word Minh triết. Minh triết, in the Eastern concept, is the pinnacle of intelligence, the highest, the most thorough, the absolute. But not only that, Minh triết is also the warmth, the depth of the soul, the emotion, the intuition, the deepest part of the heart. Meanwhile, in the West, Wisdom in its general sense is intelligence, the pinnacle of reason, according to the traditional Western concept. The intellectual meaning of Wisdom in the Western language is just a borrowed word, not fully expressing the meaning of Minh triết.

VI. ETERNAL WISDOM

Minh triết operates at four levels: Cultivating oneself, Regulating one’s family, Governing one’s country, and Preaching the world. In which, Cultivating oneself and Regulating one’s family belong to the common wisdom, while Governing one’s country and Preaching the world belong to the academic wisdom. The common wisdom is the unique songs and voices of millions of common people distilled over thousands of generations, forming the root of wisdom. From that root, sages and saints emerged, summarizing and generalizing into academic wisdom at the level of governing the country and pacifying the world. In history, there was a summary that the Book of Poetry was the achievement of common wisdom, while the Book of Rites, the Book of Music, the Book of Changes, the Spring and Autumn Annals, etc. belonged to the academic wisdom. However, once distilled into classics, the energy of wisdom within them has its own life, separated from the “evergreen tree of life,” and will gradually move away from the reality of life. Meanwhile, life, naturally, recreates and accumulates new Minh triết to update and maintain the flow of wisdom energy of the nation. At some point, according to the requirements of life, new sages and saints appear to summarize the next foundation of Minh triết. Therefore, Minh triết is eternal...

As someone who is allergic to the attitude of national pride or inferiority, I deeply feel that the Vietnamese people have special qualities. As descendants of the earliest African ancestors to set foot on this land, the Vietnamese have the highest biodiversity in their blood. That said, the Vietnamese belong to the branch closest to their roots. The second characteristic I have noticed is that the Vietnamese people have a very strong humanity. This phenomenon has been happening for many years now, but no one has been able to explain it convincingly. That is, the Vietnamese people joined the African peacekeeping military force the latest. But very soon, the Vietnamese received the sympathy of the African peoples, making the Vietnamese flag a symbol of peace. Another phenomenon, very natural, that has only happened in recent years, is that young people from Team Quang Linh, Team Cong Giap... who were originally poor boys went to Angola to work as hired laborers. But from the reality of African life, with their hearts and minds, young people do great work to change the lives of thousands of Africans, opening the way for a human revolution on an entire continent!

Thinking deeply about this, I believe that it is thanks to the “heaven-given” wisdom or, more practically, thanks to their natural qualities of kindness and instinctive intelligence, that young people have done great work. This makes me believe that Vietnamese Dao or Vietnamese Minh triết still exists in the Vietnamese race, expressed through folk songs and proverbs that live silently among the people, creating a book of wisdom that embraces, cherishes and supports the Vietnamese soul, helping them live connected to their ancient source. I dream of the day when I can select from tens of thousands of songs and proverbs the most representative ones into a thick book, translate them into the language of friends, print them beautifully, and solemnly send them to our ethnic groups to introduce a spiritual cultural heritage of the Vietnamese people.                                                                                       

 

                                                                                              Saigon, 1 August 2023

 

Tài liệu tham khảo.

1. Claude-Lévi – Strauss. Tristes tropiques, Paris Plon, 1955, tr.269

2. Claude-Lévi – Strauss. Tristes tropiques, Paris Plon, 1955, tr. 264-265  

3. Anhui Provincial Institute of Cultural Relics and Archaeology New Discoveries in the Fifth Excavation of the Lingjiatan Site in Hanshan County.

http://www.kaogu.cn/uploads/soft/Chinese%20Archaeology/9/New%20Discoveries%20in%20the%20Fifth%20Excavation%20of%20the%20LingjiatanSite%20in%20Hanshan%20County%20,Anhui.pdf

 

 

  

                                                HISTORY OF EASTERN AGRICULTURE

                                                                   Ha Van Thuy

 

Abstract.

Throughout the 20th century until now, there has been a notion that the Central Yellow River Plain is the origin of Chinese agriculture. However, when investigating archaeological sites as well as the genetic characteristics of wild rufipogon rice, no reliable evidence has been found. Therefore, the above idea has been an unproven hypothesis for more than a hundred years.

Since the beginning of the 21st century, when examining the history of Eastern agriculture, in contrast to the traditional notion that agriculture spread southward from the Central Yellow River, we have felt an opposite reality: Eastern agriculture spread northward from Hoa Binh. Unable to prove it with precise archaeological or genetic data, we cite the legends that exist in the East, the prophecies of learned men…

What gave us confidence first of all was the opinion of senior scholars like Darwin that: “All chickens in the world today are descendants of a single jungle fowl domesticated somewhere in Southeast Asia.” The conclusion of the First Far Eastern Prehistoric Conference held in Hanoi in January 1932: “Hoa Binh culture is the center of agricultural invention and the first agricultural production and livestock raising in the world. The Hoa Binh agricultural center predates Mesopotamia by 3000 years." Scholar Carl Sauer: “I have proven that Southeast Asia is the cradle of the oldest agriculture. And I have also proven that agricultural culture originated from fishing with nets in this country. I have also proven that the oldest domestic animals originated in Southeast Asia, and this is an important center of the world in the technique of cultivating and domesticating plants by vegetative reproduction."(1) And here is the opinion of Professor W.G. Solheim II of the University of Hawaii: "I think that when we re-examine the many records in mainland Southeast Asia, we can certainly discover that the world's first plant domestication was carried out by the Hoa Binh (Vietnam) people around 10,000 BC..."; "That the Hoa Binh culture was an indigenous culture that was not influenced by outside influences, leading to the Bac Son culture." "That the northern and central regions of mainland Southeast Asia had advanced cultures that included the development of the first polished stone tools in Asia, if not the first in the world, and that pottery was invented..."

The bold ideas of those pioneering scholars were despised and ignored by the official scholars, but somehow they created a strong belief in us. It helped us believe in the story of “The star of the sky suckling a pig” of the Banah people in the Central Highlands or the Bu-Nun people in Taiwan, who talked about being saved from the great flood, the last millet helped people to rebuild their crops. The flood 7,500 years ago connected with the last millet told us that in Southeast Asia, millet had been grown for 8-9 thousand years. A priceless evidence said that millet was first grown in Southeast Asia. The legend of Shennong teaching people to grow plants came to us as the first short history of agriculture…

Having that belief is also because we are attached to the reality of life in Southeast Asia, so we understand that agriculture is not just rice but everything that is grown on the land to feed people. We believe that 50,000 years ago, thanks to the warming climate, there were vegetable and fruit seasons, especially the bountiful harvest of taro, which provided an abundant amount of food, helping our ancestors to thrive in Hoa Binh land and then move down to Sundaland, to the South Pacific, Australia and India, creating the first population in the world.

Millet and rice were grown later. When following the ancient Vietnamese people to the South Yangtze River, with a colder climate and longer winters, millet and rice showed their outstanding advantages and became the main crops. From here, cereal agriculture was born. Discovering the advantages of cereals, millet and rice were grown more in Southeast Asia, gradually replacing the role of vegetables. The cultivation process took place like this, causing Western and Chinese scholars to not recognize the role of vegetable agriculture in the lives of Southeast Asian people.

By identifying Hoa Binh as the world's first agricultural center, we have restored the truth to history: Due to its special geographical location, Hoa Binh is not only the birthplace of mankind outside of Africa but also the world's first agricultural center.

                                                                                        *

Western science believes that the Neolithic Revolution and the emergence of agriculture brought humans to self-sufficiency in food. In which, the domestication of cereals is an indicator of the maturity of agriculture. Therefore, the domestication of millet and rice has special significance and has been focused on research. In the 21st century, taking advantage of the achievements of genetics and archaeology, scientists have focused on discovering the time and place where rice and millet were first domesticated. So far, it seems that there is a consensus that rice was domesticated about 6,000 years ago in the middle Yangtze River and then moved up to the Yellow River basin. Meanwhile, millet was domesticated earliest in Northern China about 8,000 years ago and then spread to the South. However, like human history, the history of agriculture is more complex and profound, so to explore it, limited knowledge of archaeology and genetics is not enough, but requires a broader and more comprehensive multidisciplinary understanding. The following article presents another perspective.

I. Limitations of genetics and archaeology.

The principle of genetics is that, based on a few genes endemic to the current crop and then tracing back in time to find its most ancient ancestor, one will encounter the location and time when the crop was domesticated. However, the reality is that the crop and its wild ancestors have become two different species. Due to the genetic break, the traces of the genes related to them are very faint, making it difficult to accurately determine the ancestor of the crop. On the other hand, due to environmental fluctuations, species that could be the ancestors of the crop have become extinct, so finding their ancestors is impossible. It is also a fact that the species Oryza rufipogon is often considered the ancestor of cultivated rice, but now it grows widely in many places, so it is impossible to determine the location and time when the first cultivated rice was domesticated. Due to these limitations, genetics has not been able to determine anything about the origin and time of domestication of rice.

Archaeology begins with the examination of artifacts excavated from archaeological sites. Archaeological sites are only formed when people live on a large enough area and for a long enough time for traces of their activities to be deposited in the ground. Meanwhile, people grew plants for food very early, when they were still mobile hunter-gatherer tribes. Then, when agriculture was actually formed, people spent a long time shifting cultivation and nomadic life, leaving no trace of archaeological sites. On the other hand, plant remains are organic matter, when buried in the ground, easily destroyed by the impact of climate and soil, so they cannot exist for a long time. A typical example is that throughout the 20th century, we only knew that the Son Vi skull, which is 32,000 years old, was the oldest skull of Homo sapiens in Vietnam, so we assumed that the Son Vi people were the earliest people to appear in our country. So when genetics announced that 70,000 years ago, people from Africa were present in Vietnam, we were startled to realize that our ancestors had lived on this land for 40,000 years without leaving any trace! That means archaeology was powerless against 40,000 years of human activity on Vietnamese land. Due to such limitations, relying solely on genetics and archaeology to learn about human history as well as the history of Eastern agriculture is impossible. Therefore, we followed a different path.

II. Paths leading to the history of East Asian agriculture.

From the entire knowledge of Eastern cultural history, we believe that to understand the process of forming East Asian agriculture, we need to follow the following paths:

1. Prophecies.

From the archaeological discoveries of Hoa Binh, Bac Son, Dong Son cultures in the 1920s, in January 1932, the First Far Eastern Prehistory Conference was held in Hanoi. The conference confirmed: "Hoa Binh culture is the center of agricultural invention and the first agricultural production and livestock breeding in the world. The Hoa Binh agricultural center predates Mesopotamia by 3000 years" (Encyclopédia d’Archeologie). The conclusion of the conference surprised the international scientific community. Because such announcements have almost no evidence.

However, that is not the earliest statement about Eastern agriculture. In the mid-nineteenth century, in his book Origin of Species, Darwin wrote: “All chickens in the world today are descended from a single jungle fowl domesticated somewhere in Southeast Asia about 15,000 years ago.” The father of the Theory of Evolution did not provide any evidence, so his words were also a prediction. In 1926, Russian scholar Vavilov, the father of population genetics, identified Southeast Asia as one of the agricultural centers of the world. In 1952, American geographer C. Sauer wrote in his book Agricultural Origins and Dispersals: “I have shown that Southeast Asia is the cradle of the oldest agriculture. And I have also shown that agricultural culture originated in association with net fishing in this country. I have also shown that the oldest domestic animals originated in Southeast Asia, and that this is an important center of the world for the technique of cultivating and domesticating plants by vegetative reproduction."(1)

In 1967, in his book Southeast Asia and the West, Professor W.G. Solheim II of the University of Hawaii wrote: "I think that when we re-examine the many data in mainland Southeast Asia, we can certainly discover that the first domestication of plants in the world was carried out by the Hoa Binh (Vietnam) people around 10,000 years BC..."; "That the Hoa Binh culture was an indigenous culture that was not influenced by outside influences, leading to the Bac Son culture." "That the northern and central regions of mainland Southeast Asia had advanced cultures in which the first polished stone tools in Asia, if not the first in the world, were developed and pottery was invented..." "I think that the earliest edged stone tools found in northern Australia 20,000 years BC are of Hoa Binh origin." "I agree with Sauer that the Hoabinhian people were the first people in the world to domesticate plants somewhere in Southeast Asia. It would not surprise me if domestication began as early as 15,000 BC."

"That not only was it the first plant domestication, as Sauer suggests and demonstrates, but that it went further, that this place provided the West with agricultural ideas. And that some plants were later transmitted to India and Africa. And that Southeast Asia continued to be an advanced region in the Far East until China replaced this impulse in the first half of the second millennium BC, that is, around 1500 BC."(2)

Four years later, in March 1971, this professor of the University of Hawaii, from his surveys in Thailand, published an important work under the title New Light on the Forgotten Past:

"The theory that Southeast Asian prehistory moved from the North, bringing with it important developments in art. I found that the Early Neolithic culture of Northern China, called the Yangshao civilization, was developed from the low level of Hoa Binh culture from Northern South Asia around the 6th or 5th century BC."

"I believe that the culture later called Lungshan (Long Son), which people have always believed to have originated in Yangshao in Northern China and then expanded to the East and Southeast, actually both cultures developed from the Hoa Binh base." "The use of dugout canoes was probably used on small rivers in Southeast Asia long before the fifth century BC. I believe that sea travel by boat began around 4000 BC, incidentally reaching Taiwan and Japan, bringing with them the cultivation of taro and perhaps other crops." "The Southeast Asian peoples also moved westward, reaching Madagascar perhaps around 2000 BC. They probably contributed some domesticated plants to the economy of East Africa." "Around that time there was the first contact between Vietnam and the Mediterranean, probably by sea. Some uncommon bronzes of Mediterranean origin were also found at the Dong Son site."(3)

At the time of its publication, Solheim II's announcement shocked the scientific community. He was nicknamed "Mr. Southeast Asia." But later, because the age of the artifacts found in Thailand was determined to be later than the original figure, his opinion was denied and fell into oblivion.

But now, a series of archaeological discoveries in China have shown that his statement from half a century ago was completely correct. However, the scientific community has also forgotten, no one mentions his prediction anymore. Just like the case of Solheim II, the ideas cited above, although not proven by specific artifacts, still receive the trust of many people because of their reasonableness.

1. The legendary road.

i. The legend of Shennong

More than any other profession, in the East, agriculture has its own god called Shennong. Not a sacred god in heaven but a human god born in 3220 BC, died in 3080 BC. “According to legend, he was a famous leader of the Jiang tribe residing in the Jiang River Basin, in today's Beilishan Town, Suizhou City, Hubei Province. During the Shennong era, the population was relatively large. People relied only on hunting animals, so they had to live in extremely difficult conditions. It was at this time that the great Shennong appeared. He discovered that the melon seeds and fruits that people threw on the ground could sprout, take root, and grow into new melons and fruit trees the following year. He also discovered that the growth of plants was related to the weather. When the weather was warm, plants sprouted branches, produced leaves, and bloomed and bore fruit; when the weather was cold, plants withered. He decided to take advantage of the changes in the weather and thought of ways to use human labor to fertilize the plants, thanks to which he had a good harvest of seeds and fruits, and had more food reserves to supplement his hunting. Shennong tasted all the herbs. At first, Shennong did not understand the types of fruits, seeds, or roots, Which branches and leaves of trees can be eaten, which are delicious, which should not be eaten or are not delicious. In order for people to have enough to eat, not to go hungry, in order for people to survive, Shennong decided to use his own mouth to taste the flavors of wild plants. He collected fruits, seeds, roots, leaves, branches, and put his mouth to taste each one. Whichever tasted sweet and especially delicious, he marked it. Whichever tasted bitter and astringent, hard to swallow, he also marked it. There were some that tasted not so bad, but after tasting them, he felt dizzy, had a headache, had a stomachache, had a heartache, and even vomited. It turned out that these things contained poison, so he also marked them meticulously. Legend has it that during the process of Shennong tasting herbs, at most he encountered seventy kinds of poisonous plants in one day, several times almost losing his life. However, in the end, the great Shennong overcame countless difficulties, overcame all kinds of dangers, and found a large amount of food for mankind. He found plants that could be used as food, plants that could be used as vegetables, found delicious fruits, and even found plants that could cure diseases. Shennong taught people to cultivate and develop agriculture. Once they recognized these plants, people then drew up plans for cultivation, and thus the problem of food was further solved; the problem of medicine was also initially solved. Hunters and fishermen had good luck, and from then on, the career of cultivation was opened up, and people's lives were guaranteed. Shennong was still not satisfied, he discovered that the growth of plants was not only related to the weather but also to the soil. Some plants liked to grow in yellow soil, some plants preferred to grow in black soil; some plants liked dry soil, some plants were suitable for moist soil. He remembered all the observed phenomena, and then directed everyone to pursue better and better farming. Shennong also discovered that farming was like hunting, requiring a special type of tool. He immediately groped around many times and then created tools such as plows, harrows, sickles, scythes, etc. used for farming and harvesting. At this point, primitive agricultural production was considered a relatively complete system of methods. People had begun agricultural production, not only was their lives guaranteed; there was a surplus of products, but buying and selling relationships had also appeared, and markets and primitive trade were born.”

Let's see if the above story is consistent with reality? Archaeology shows that 12,400 years ago, in the Cave of the Immortals in Jiangxi Province, the Lac Viet people domesticated the rice plant Oryza sativa. This means that rice must have been planted long before that, tens of thousands of years before Shennong. Shennong was not the first person to invent a plow because in the Hemudu culture 7,000 years ago, there were plows made of stone and ox shoulder bones. It was also not that Shennong had markets because at many archaeological sites 7,000 - 8,000 years ago, there were coins made of shells, which were believed to be used for exchange when buying and selling... A question arises: why does the legend attribute all the achievements of thousands of years of human beings to Shennong? It could be that the process of discovering and cultivating food plants was a long-term, random work of each tribe. Then, over time, the number of crops increased, bringing a prosperous life. Without having to worry too much about making a living, people had time to learn about the world and contemplate. At some point, they realized their great achievements and felt the need to record them for posterity. How to pass them on? They chose a talented person who had made outstanding contributions to agriculture and honored them by assigning the successes of the entire tribe to an idol. From there, Shennong was born! Just like the folk once created Soi Ren - the fire maker or Trang Quynh who was mythologized from Cong Quynh. Now when decoding the story of Shennong, we realize that it is the history of agriculture that was recorded by the Vietnamese people through legend.

However, in reality, the first teacher who taught people to distinguish between edible and inedible plants was a large group of birds and animals. When hunting in the forest, people would follow the example of what fruits and leaves birds and animals ate because of the “reason”: if birds and animals can eat them, people can eat them. Therefore, before Shennong was born, people already had a lot of knowledge about plants and animals for food. Shennong helped discover more edible plants and animals and had great merit in finding medicinal plants and fiber plants.

ii. The Legend of the Last Millet

In the treasure trove of Eastern legends, the Bahna people in the Central Highlands of Vietnam and the Bunun ethnic group in Taiwan both have the story “The Star of the Sky Sucked a Pig’s Milk”. The story goes, “The rain caused the water to rise and flood all the fields and houses. Before people knew how to respond, a boar rushed out and broke the banks to let the water escape. People were saved and used the last millet to plant crops, creating a crop to feed humanity.” (4) That is one of many legends about the great flood. This story was included in the Bible as the legend of the Last Millet. We know that the most recent flood occurred 7,500 years ago, so it is likely that the above story is about this great flood. The story proves that 7,500 years ago, millet was an important food to feed the people of the East. It also means that millet was grown a long time ago, about a few thousand years. From that, it is not far from the truth that about 15,000 years ago, Southeast Asians started growing millet.

1. A brief history of East Asian agriculture.

Agriculture is a social activity of human communities. Therefore, to find the agricultural history of a community, the first thing to do is to understand who that community is, what its origin is, and what process it went through to become the master of that agriculture. Therefore, to know the history of agriculture, one must first understand the history of East Asian populations.

However, from our research, we discovered that there was only one southern route that brought the two major races Australoid and Mongoloid from Africa to Vietnam 70,000 years ago. Here, the majority of migrants mixed blood to give birth to the ancient Vietnamese people with the Australoid genetic code. Meanwhile, there were small groups of Mongoloids that went to Northwest Vietnam and then stopped to live in isolation before the ice wall. 50,000 years ago, due to population growth, people from Vietnam migrated to occupy the islands of Southeast Asia, the South Pacific and Australia. A line crossed the Bengal Sea to conquer India. 40,000 years ago, due to improved climate, people from Vietnam went to mainland China. At the same time, Mongoloids from Northwest Vietnam followed the Ba Thuc corridor to Mongolia. Initially living by hunting and gathering, when the Ice Age ended, they switched to a nomadic lifestyle. Because they retained their pure Mongoloid genes, they were later called Northern Mongoloids. 7,000 years BC, the Australoid Vietnamese in the South of the Yellow River met and mixed with the nomadic Mongoloids on the North bank, giving birth to the modern Southern Mongoloid Vietnamese race. The Southern Mongoloids increased in population and became the main population of the Yellow River basin. As descendants born late by the ancient Vietnamese, the Southern Mongoloids have a low biodiversity index. In 2698 BC, the Northern Mongols conquered the central part of the Yellow River and established the Hoang De state. A part of the Vietnamese people became residents of the Hoang De state, later called the Han people. Refugees from the war, a part of the Southern Mongoloid people from the Yellow River basin fled to the South of the Yangtze River and then continued to Vietnam. The migrants brought the Mongoloid gene source back and transformed the Vietnamese people's genetic code into the Southern Mongoloid race. This event took place throughout the second half of the third millennium BC. Until 2000 BC, most of the Vietnamese population carried the Southern Mongoloid genetic code. Currently, the Vietnamese people have the highest biodiversity among the Asian population, proving that a long-term genetic transformation process has taken place without a large number of people from the North flooding down to occupy the land and replace the population.

a. History of East Asian agriculture.

From prophecies, legends, and available archaeological and genetic documents, we attempt to outline the history of East Asian agriculture as follows.

i. On Southeast Asian land

Southeast Asia, from Lingnan down, is a hot, humid, monsoon-rainy tropical region. Prehistoric people, while hunting and gathering, selected the plants that provided the most necessary food for themselves to plant as a way to store food. Each tribe discovered and cultivated different types of vegetables and fruits. They met and exchanged, making the number of crops increase, of which taro played the role of the main food crop. After a long time of using wild millet and rice as food, about 15,000 years ago, millet and rice were added to the list of crops. Why 15,000 years? Archaeological discoveries 12,400 years ago, the people of Tien Nhan Dong (5) in Jiangxi Province, China successfully domesticated wet rice, showing that rice must have been grown thousands of years earlier. Although grown for a long time, millet and rice were not the main food, but only supplementary food for children and the elderly, especially for offerings. In Taiwan, millet is considered a sacred plant. At first, millet and rice were grown dry by the fire farming method: burning the fields, making holes to put the seeds in. Then, rice was grown in wet fields, creating a parallel farming method: millet was grown in high places, rice was grown in low places to make use of the land. Now, looking at the stone carvings of terraced fields in Ha Giang, we can guess that the ancient Vietnamese created terraced fields to grow millet and rice about 7,000 to 10,000 years ago. Because they were watered by rainwater and not fertilized, the crops lacked both water and fertilizer, so the millet and rice grains were small. Furthermore, the small millet and rice fields were surrounded by millet and wild rice populations, so cross-breeding occurred continuously, causing crops to not be domesticated for a very long time. It is possible that ancient people did not know the concept of domestication. Everything was done as a habit of instinct.

It is now a popular opinion that Chinese migrants brought rice to Vietnam. But that is a misconception. The reality is as follows. About 9,000 years ago, the Lac Viet people brought domesticated rice to create the Gia Ho agricultural economy in the Yellow River basin. In the second half of the third millennium BC, fleeing from the enemy, people from the Yellow River basin migrated to the South. At this time, in Lingnan, the traditional residential area was the foothills, convenient for farming and hunting, and had owners. The migrants returned to find wild land along rivers and streams to grow rice. Due to their farming experience and diligence, their lives quickly became better, prompting the indigenous people to abandon their old villages and find a place to live along rivers and streams. Therefore, rice-growing settlements appeared. The Man Bac site in Ninh Binh province, 4,000 years ago, with a cemetery containing 30 Mongoloid and Australoid remains buried together, proves this. When discovering rice-growing sites in Vietnam and mainland Southeast Asia, appearing quite late with the presence of Southern Mongoloid people from the North, many authors assumed that Chinese farmers brought rice plants to Vietnam and at the same time created the Vietnamese population. That was a wrong assumption because we only saw the top but not the root.

ii. In the Yangtze River Basin.

Thanks to abundant food resources and increasing population, when the climate was favorable, the ancient Vietnamese migrated to mainland China 40,000 years ago. Initially settling in Guangdong, Guangxi, they later spread throughout the Yangtze River Basin. Here the climate was colder, vegetables and fruits grew slowly, and winters were long, so food storage was an urgent requirement. To meet this need, millet and rice were grown in large quantities, becoming the main food. The following situation may have occurred: millet and undomesticated rice were brought from the south and intercropped. In some places such as Tien Nhan Dong or Hang Doc Dung (Yuchanyan), due to the swampy environment, people cleared the land to make large fields, built banks to retain water, and fertilized well. Thanks to that, the rice grains were wider and fuller. On the other hand, the large fields separated cultivated rice from wild rice populations, limiting cross-breeding, allowing the genetic makeup of cultivated rice to be domesticated. The quality of rice grains here is superior with the characteristics of not crumbling when ripe, and falling less; the thorns and parts used for natural dispersal are reduced. The precious rice variety was brought to the Lower Yangtze. Meanwhile, although still grown with rice, millet always plays the role of a supplementary food. On the other hand, because the growing environment has not been improved, millet is still in a semi-domesticated state.

There is a notable historical phenomenon, during this period, the people of Guangdong, Guangxi... changed the ethnic name from the Viet Bo Qua (戉) meaning axe, hammer to the Viet Bo Mi (粤) meaning rice gao with the meaning of the owner of rice plants. This is also a mark showing that the Vietnamese people in the Mesopotamia region have mastered rice production.

When the Chengtoushan site was discovered to have been domesticated about 6,000 years ago, archaeologists assumed that it was brought down from northern China. The truth is different: millet had been grown in this area for a long time, but due to semi-natural farming methods, it was not domesticated. About 6,000 years ago, when farming techniques changed, millet was better cared for and isolated from the influence of wild plants, so it was domesticated. However, due to the belief that the Yellow River Valley was the center of Eastern agriculture, international researchers believe that agriculture was brought down from the North.

iii. In the Yellow River basin.

Although they were present in Northern China 40,000 years ago, due to the Ice Age, the climate was very cold, so the number of people was sparse, making it difficult to live a hunting and gathering life in the ice. In 30,000 years (from 40,000 to 10,000 BC), they only left behind relics in Zhoukoudian, Hebei Province, 27,000 years ago, and Shizitan, Shanxi Province, 28,000 to 24,000 years ago, with microblades, and possibly using wild millet as food. Before the Ice Age ended, there were almost no cultural relics on this vast land. But then advanced cultures appeared: Jiahu 9,000 years ago with sharp stone tools, sophisticated pottery, domesticated rice, flutes made from bird bones, and silk clothes. Especially the hieroglyphs carved on turtle plastrons and animal bones. Besides that, there is the Houli of Shandong province, Pei Ligang, and the Xinlonggou millet culture 8000 years ago and the Yangshao 7000 years ago... A question that needs to be answered: where did these cultures come from? Genetic surveys of the owners of the tombs here, archaeology shows that they are people with the O3 M122 genetic code belonging to the Indonesian (Lac Viet) race. Not only the people but also the stone tools, pottery, and pure rice plants all have southern characteristics, meaning they were brought from the South Yangtze. The Yellow River basin has a cold climate, long winters, and poor growth of vegetables and fruits, so storing food for the winter is a vital need. Therefore, the role of millet and rice became even more important. After the ice melted, people from the South Yangtze enthusiastically went up to reclaim new land. Millet and rice were brought along and intercropped to ensure food security. Lowland areas grow rice, highland areas grow millet. In Xinglonggou and Yangshao, where rice cannot grow, millet becomes the main food crop. Because of the exploitation of large specialized fields, good fertilization, and separation from the wild millet population, the crop is not contaminated with wild genes. Thanks to that, millet was domesticated. When the earliest domesticated millet was discovered here, many authors believed that millet was first grown and domesticated in Northern China and then spread to other places. We discovered a different reality. That is, millet was grown about 15,000 years ago in mainland Southeast Asia, but due to semi-natural farming methods, it was not domesticated. When it went to Northern China, it was grown properly and well cared for, and domesticated faster. Therefore, Northern China is considered to be the place where millet was domesticated earliest. However, the place where it was domesticated earliest is not always the place where it was first grown.

The current mainstream agricultural literature suggests that millet was first domesticated in the Cishan Culture of northern China: “The stratigraphic structure of the site appears to be consistent with an extended date (Lu et al., personal communication). Three of the older dates extend the occupation period to 10,400–10,100 cal. BP. These dates also suggest for the first time that the community spanned a period of ≈3,000 years (c. 10,400 to 7500 cal. BP).” However, this is a weak suggestion, since in “The Origins of Agriculture in Northern China Pushed Back to the Pleistocene–Holocene Boundary” (6), Gary W. Crawford can only say with reservations: “Although Cishan now has the oldest clear evidence of significant levels of food production in China,” “New research (7) shows that we still do not have a clear date.” There is good data regarding the onset of millet domestication and agriculture in North China, as food production was established by 10,400–10,100 cal. BP at Cishan.” And: “It is still unclear how, when, and in what context these millets initially evolved ( 2 ). One hypothesis suggests that common millet was rapidly domesticated in the central Wei River basin shortly after about 8000 cal. BP ( 3 ). Another hypothesis suggests that common millet was domesticated in the Liao River basin of northeastern China at the same time ( 4 ). In fact, the archaeological data are simply insufficient to resolve the issues surrounding millet domestication and the development of the first farming communities in North China.”

Surveying documents on millet cultivation not only in Tu Son but also in the whole of North China, we feel that these studies have methodological problems. The reason for saying so is that the studies were conducted based only on natural conditions and archaeological results, and there are no documents mentioning the people, the owners of the land, who grew millet. We do not know who they were? Where did they come from? Where did they appear, at what time, and under what conditions? Once we do not understand the people who grew millet, everything said about their work is not reliable enough.

Here we apply a different methodology. Before talking about farming, we need to know who the people of Tu Son and Northern China were. Then from there, we learn about their farming activities. We know that 40,000 years ago, people from Hoa Binh Vietnam went up to occupy mainland China, becoming the ancestors of the Chinese, Koreans, and Japanese. (8) Following their activities, we know that they were sparsely present in Northeast Asia, Korea, and Japan, and were the owners of microblades paleolithic cultures such as Thach Tu Dam 28,000 years ago, and Thuong Chau Khau Diem Cave 27,000 years ago. Therefore, they could not be the owners of Tu Son Culture... With the possession of high-fired pottery, with domesticated chickens, dogs, and pigs, we understand that the millet-growing people were the people from the Yangtze River basin who went up to Northern China during the last ice age, about 10,000 to 11,000 years ago. We also have enough basis to believe that, along with pottery, chickens, dogs, pigs... they also brought two crops, rice and millet, to the Yellow River basin. At Xianren Dong in Jiangxi province, 12,400 years ago, they domesticated rice. The rice grown in Jiahu is the earliest domesticated rice in the Yellow River basin. (9)

According to our research, millet and rice were grown by ancient Vietnamese people in Hoa Binh, Vietnam, at the latest 15,000 years ago. At first, both rice and millet were grown dry, by making holes to sow seeds. Then rice was brought to flooded fields, so it had high productivity and was domesticated earlier. In Hoa Binh's conditions, the mountains and forests were fragmented, so the land for growing millet was not much and there was not a large area, and the method of making holes to sow seeds caused the crops to be surrounded by wild plants, making millet not domesticated. Due to low productivity, millet was grown as a secondary food crop. From the Hoa Binh area, millet and rice were brought to the Yangtze basin to be grown as two parallel food crops. In natural conditions with flooded fields in the Jiangxi region, rice was better cared for and 12,400 years ago it was domesticated in Tien Nhan Dong. (10) From then on, pure rice was grown widely in the Yangtze basin. About 10,000-11,000 years ago, people from the South Yangtze River moved up to the arid Loess Plateau and the Liaohe Basin in China. Due to the dry land and large area, millet became the main crop. Millet fields were isolated from wild millet and, as a main crop, were well cared for. As a result, millet was domesticated earliest in Northeast China, typically in the Cishan Culture. A survey of all millet sites in Northern China shows that, apart from appearing earliest in the Cishan Culture, millet cultivation dates in other areas, up to the Great Wall area, were approximately the same. This proves that millet was cultivated due to the mass migration of people from the South after the last Ice Age.

Thus, from the time of millet cultivation in the millet-growing cultures of Northern China related to the migration of people from the South after the last Ice Age, it can be concluded that undomesticated millet in the Yangtze Basin was brought to North China. In the large and fertile dry Loess Plateau, millet became the main crop. Thanks to good care and isolation from wild millet populations, millet was domesticated. The presence of many domesticated millet sites close together is an indication of this phenomenon. From here, it can be confidently concluded that millet was first cultivated in the Hoabinhian Culture of Vietnam and then brought to the Yangtze Basin by the ancient Vietnamese. When the last Ice Age ended, the climate became warmer, people from the South Yangtze moved to North China and brought two crops, millet and rice. Here, under suitable environmental conditions, millet was domesticated at a relatively close time due to the large number of farmers who had experience growing millet, thus almost simultaneously creating millet agriculture in Northern China.

III. Conclusion.

The Southeast Asian continent is the first agricultural center in the world. Thanks to favorable land and climate, people have grown vegetables and fruits early on as a way to save food in difficult times. Plants are grown simply in a semi-natural way, with the least amount of care. But as people increasingly see the role of plants, they take more care of them, and the quality of vegetables, roots, and fruits is getting better and better. Perhaps the people do not know the concept of "domestication" but only persevere in caring for and selecting the best plants and seeds for the next season. Over time, a rich crop system was created, with increasingly better quality, providing food, medicinal plants, and fiber plants for clothing. Abundant food helps the population increase rapidly, promoting two migrations that created the Asian population. About 38,000 years ago, the population of Southeast Asia and South Asia accounted for 60% of the world's population. (11) Following the people, crops and livestock were brought to the Yangtze basin and then from the Yangtze basin to the Yellow River basin. In mainland Southeast Asia, due to favorable environmental conditions, vegetables and fruits grow quickly, food is always available, and the pressure to store food is not great. But in the Yangtze basin and especially the Yellow River basin, the climate is cold, winter is long, plants are buried in snow, so storing food through winter is a survival requirement. Millet and rice became essential food sources. About 15,000 years ago, in Southeast Asia, millet and rice were grown as high-class food for the elderly, children and for worship. Being grown in a semi-natural way, millet and rice often lacked water and fertilizer. On the other hand, small fields were surrounded by wild plants, so cross-breeding occurred, causing millet and rice to not be domesticated for a very long time. Undomesticated seeds were brought to the South Yangtze. In Tien Nhan Dong and Hang Doc Dung, due to the exploitation of large, well-fertilized fields and the separation from the surrounding wild rice, rice was domesticated. The domesticated seeds spread to the Middle and Lower Yangtze. Meanwhile, millet, due to the old method of cultivation, still retained some of its wild nature.

10,000 years ago, when the Ice Age ended, millet and rice were brought to the Yellow River basin. Domesticated rice seeds created the Jiahu Culture 9,000 years ago. In Yangshao and Xinlonggou, the dry plateaus where rice could not survive, millet became the main food crop. Large fields of millet were formed. Due to good care and isolation from wild millet, millet was quickly domesticated. During the process of exploring East Asia, people here created a rich system of crops and livestock for food, medicine, textile materials, and even ornamental plants for decoration. This is how East Asian agriculture was formed.

In this article, we strongly reject the traditional view of Western and Chinese scholars that the Yellow River Valley is the origin of Eastern agriculture and affirm that mainland Southeast Asia is the origin of Eastern agriculture. The world's first agriculture, starting 15,000 years ago, created a rich system of livestock and crops to feed the Eastern population and then spread to the West.

 

                                                                               Saigon, June 2022

Inferences :

1. Carl O. Sauer. Agricultural Origins and Dispersals - The Domestication of Animals and Foodstuffs. https://www.amazon.com/Agricultural-Origins-Dispersals-Domestication-Foodstuffs/dp/0262190664.

2. W.G. Solheim II. Southeast Asia and the West: Prehistoric and early historic relations between these areas are evident but not yet specific   https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17792819/

3. W. G. Solheim II. Ph. D: New light on Forgotten Past. National Geographic Vol 1339 n 3. 3. 1971.

4. Xianrendong. http://archaeology.about.com/od/xterms/qt/Xianrendong.htm

5. Stephen Oppenheimer. Eden in the East: The Drowned Continent of Southeast Asia.

 https://www.pdfdrive.com/eden-in-the-east-the-drowned-continent-of-southeast-asia-e158218075.html

6. Gary W. Crawford1. Agricultural origins in North China pushed back to the Pleistocene–Holocene boundary                                                     https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2678596

7. Hunt H, et al. Millets across Eurasia: Chronology and context of early records of the genera Panicum and Setaria from Old World archaeological sites. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2720803/                                                                                8 .Bettinger RL, et al. The transition to agriculture in northwestern China. https://www.researchgate.net/publication/223311375_The_transition_to_agriculture_in_Northwestern_China                                                                                                                                                                              9. Zhao Z. Discussion of the Xinglonggou site flotation results and the origin of dry farming in northern China.                                                                                                                                                                                      10. Lu H, et al. Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago.          Proc Natl Acad Sci USA. 2009; 106 :7367–7372                                                            https://www.ncbi.nlm.nih.gov › articles                                                                                                                                11. Xianren Cave  https://en.wikipedia.org/wiki/Xianren_Cave